Πόσο αποτελεσματική μπορεί να αποδειχθεί η νέα κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ που σχηματίστηκε την περασμένη εβδομάδα; Ο πρωθυπουργός Αλ. Τσίπρας έδωσε στο πρώτο υπουργικό Συμβούλιο οδηγίες στους υπουργούς του για τη βελτίωση των δεικτών αποτελεσματικότητας που ουσιαστικά κρίνεται από την επίτευξη στόχων, την ταχεία επίλυση προβλημάτων, τη γρήγορη διαχείριση κρίσεων. Ωστόσο οι προοπτικές για μια περισσότερο αποτελεσματική κυβέρνηση σε σχέση με αυτή της προηγούμενης επτάμηνης περιόδου εμφανίζονται εξαιρετικά πενιχρές, αν και βεβαίως θα κριθούν στην πράξη. Το θέμα δεν βρίσκεται απλά και μόνο στο επίπεδο των προσώπων που στελεχώνουν την κυβέρνηση. Τα πρόσωπα έχουν οπωσδήποτε καθοριστική σημασία. Σ’ορισμένες περιπτώσεις η αναποτελεσματικότητα εμφανίζεται ως προδιαγεγραμμένη από τη φυσιογνωμία, την ταυτότητα, την ποιότητα των κυβερνητικών στελεχών. Σε κάποιες άλλες και για τους ίδιους λόγους οι προοπτικές εμφανίζονται θετικότερες. Το γεγονός π.χ. ότι το οικονομικό επιτελείο εμφανίζεται ομοιογενές καθώς, μεταξύ άλλων, απουσιάζει και μια – επιεικώς – εκκεντρική προσωπικότητα δημιουργεί προσδοκίες αποτελεσματικότητας στο κατ’εξοχήν δύσκολο πεδίο της εφαρμογής του μνημονίου, αν και η εφαρμογή δεν είναι αρμοδιότητα μόνο του οικονομικού επιτελείου. Θα κριθεί από την αποτελεσματικότητα συνολικά της κυβέρνησης.
Πέρα όμως από τα πρόσωπα, το πρόβλημα της αποτελεσματικότητας/αναποτελεσματικότητας είναι δομικό. Και ξεκινά πρώτα απ’όλα από το ρόλο του Πρωθυπουργού. Οι καθηγητές K. Featherstone και Δ. Παπαδημητρίου σ’ένα εξόχως σημαντικό βιβλίο που κυκλοφόρησε πρόσφατα με τίτλο “Prime Ministers in Greece, The Paradox of Power” – «Οι Πρωθυπουργοί της Ελλάδας, Το Παράδοξο της Εξουσίας» (Oxford University Press) εξετάζουν με ποιό τρόπο ένας Έλληνας πρωθυπουργός μπορεί να ασκήσει αποτελεσματικό έλεγχο και συντονισμό πάνω στην κυβέρνησή του. Υποστηρίζουν ότι, μολονότι ο πρωθυπουργός έχει θεωρητικώς από το Σύνταγμα εκτεταμένες και εν πολλοίς αναξέλεγκτες (unchecked) εξουσίες, στην πράξη είναι ανίσχυρος (“an emperor without clothes” όπως λένε)» στην άσκησή τους. Όθεν το «παράδοξο της εξουσίας και η παθογένεια της αναποτελεσματικότητας. Δεύτερον, η ελληνική κυβέρνηση λειτουργεί ουσιαστικά χωρίς συγκεκριμένους (διαδικαστικούς) κανόνες, χωρίς εσωτερικό κανονισμό λειτουργίας. Και από την άποψη αυτή διδακτική είναι η εμπειρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η οιονεί κυβέρνηση της ΕΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δηλαδή, συγκροτείται από εικοσι-οκτώ μέλη που προέρχονται από εικοσι-οκτώ διαφορετικές χώρες, με διαφορετικές πολιτικές ταυτότητες, ιδεολογίες, κουλτούρες, γλώσσες, κ.λπ. Κι όμως η κυβέρνηση αυτή θεωρείται γενικώς αποτελεσματική. Γιατί; Διότι παρά τις διαφορές αυτές λειτουργεί στη βάση σαφώς προσδιορισμένων κανόνων που είναι αποτυπωμένοι σ’έναν εσωτερικό κανονισμό. Και υπάρχει μια Γραμματεία που μεριμνά για την πιστή εφαρμογή τους. Το ίδιο περίπου συμβαίνει και στο άλλο όργανο της ΕΕ, το Συμβούλιο Υπουργών. Στην Ελλάδα ούτε σαφείς κανόνες υπάρχουν ούτε βεβαίως λειτουργικές δομές. Το αποτέλεσμα το γνωρίζουμε: αναποτελεσματικότητα (με τις αυτονότες εξαιρέσεις)…