Παρά την υστέρηση στα φορολογικά έσοδα, το 2017 θα έχουμε πρωτογενές πλεόνασμα αρκετά υψηλότερο του μνημονιακού στόχου. Πολλά έκτακτα έσοδα θα το ενισχύσουν το πλεόνασμα του 2017, όπως συνέβη και το 2016. Ομως το υπερπλεόνασμα της διετίας 2016-2017 είναι συγκυριακό. Το 2018 τα έκτακτα έσοδα τελειώνουν και η επίτευξη των δημοσιονομικών στόχων γίνεται μια εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση.

Τους τελευταίους μήνες παρατηρήθηκε όντως υστέρηση στα φορολογικά έσοδα. Η αντιπολίτευση έσπευσε να εκφράσει τις αμφιβολίες της ως προς την επίτευξη του πρωτογενούς πλεονάσματος, ενώ από την άλλη η κυβέρνηση επέμεινε να εμφανίζεται άνετη και να μιλά για υπερπλεόνασμα.

Πιστεύω πως έχει δίκιο η κυβέρνηση και μάλιστα το πρωτογενές πλεόνασμα δεν θα περιοριστεί στο 2,2%%, όπως προέβλεψε ο Γιώργος Χουλιαράκης στο συνέδριο του Economist (εδώ), αλλά είναι πιθανόν να ξεπεράσει το 3%^1,2!

Αλλά, όσο δίκιο έχει ο κ. Χουλιαράκης να είναι άνετος με τον στόχο του πρωτογενούς πλεονάσματος το 2017 (1,75%) άλλο τόσο άδικο έχει όντας άνετος με την επίτευξη του στόχου το 2018 (3,5%).

Ο στόχος για το 2018 είναι δύσκολα επιτεύξιμος. Κατά πάσαν πιθανότητα το πρωτογενές πλεόνασμα του 2018 -χωρίς νέα μέτρα- θα είναι χαμηλότερο από το αποτέλεσμα του 2017… Γι’ αυτό όλοι ελπίζουμε το αποτέλεσμα του 2017 να ξεπεράσει το 3%, διότι κανείς δεν επιθυμεί νέα μέτρα. Κι επειδή ο στόχος για το 2018 είναι πολύ δύσκολος, δικαίως η αντιπολίτευση ανησυχεί με τα πρώιμα σημάδια υστέρησης των φορολογικών εσόδων. Αλλά πρέπει να ανησυχεί για το 2018…

Οι καταιγιστικές αλλαγές στο φορολογικό και ασφαλιστικό πλαίσιο δημιούργησαν «λευκές τρύπες» προσωρινού χαρακτήρα στα έσοδα. Δεν πρόκειται για λογιστικές αλχημείες ή στατιστικές ακροβασίες· έχουν την έγκριση της Eurostat. Πρόκειται για συγκυριακές παρενέργειες της ασφαλιστικής και φορολογικής μεταρρύθμισης που έφεραν έκτακτα έσοδα στα κρατικά ταμεία. Ενίσχυσαν το πρωτογενές πλεόνασμα του 2016 και κάτι  ανάλογο θα συμβεί και το 2017. Όμως «λευκές τρύπες» και έκτακτα έσοδα δεν θα υπάρξουν το 2018, όταν ο στόχος για το Π.Π. είναι πολύ πιο απαιτητικός.

Το αποτέλεσμα του πρωτογενούς πλεονάσματος για τη διετία 2016-2017 δημιουργεί μια μαγική εικόνα σχετικά με την ευκολία που επιτυγχάνονται οι στόχοι. Κι αυτό μπορεί να αποδειχθεί παγίδα για την κυβέρνηση κι ακόμη περισσότερο για την αντιπολίτευση.

Η κυβέρνηση οφείλει να είναι πολύ προσεκτική στη διαχείριση των δημοσιονομικών το 2018, οπότε θα είναι πολύ δύσκολο να πετύχουμε το στόχο για το πρωτογενές πλεόνασμα, πολλώ δε μάλλον να τον υπερβούμε. Και η αντιπολίτευση θα πρέπει να προετοιμάζεται. Πιθανόν να κληθεί εκείνη να διαχειριστεί ενδεχόμενη αστοχία· θα τη μάθουμε τον Απρίλιο του 2019. Και τότε, δεν αποκλείεται να δούμε ένα νέο σίριαλ«Γεωργίου». Οπου η νέα κυβέρνηση θα καταγράφει φτωχές «σχετικά» επιδόσεις για το 2018, ενώ η απερχόμενη κραδαίνοντας το υπερπλεόνασμα της διετίας 2016-17 θα την κατηγορεί για μαγείρεμα στοιχείων με στόχο τη διαιώνιση της λιτότητας του ΔΝΤ…

Λευκές τρύπες

Α) Ασφαλιστικές εισφορές

Στο Υπουργικό Συμβούλιο ο Πρωθυπουργός (εδώ) μίλησε για «θετική έκπληξη» στις ασφαλιστικές εισφορές. Σύντομα -ήδη διακινείται- θα ακούσουμε και από επίσημα χείλη πως η υπεραπόδοση οφείλεται στην αύξηση της απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα. Αυτό είναι  ψέμα.

Η πραγματικότητα είναι πως η ανεργία μειώνεται στα χαρτιά αλλά τα έσοδα από μισθωτή εργασία δεν αυξάνονται ³ (το συνολικό εισόδημα που δήλωσαν μισθωτοί και συνταξιούχοι το 2016 διαμορφώθηκε στα 57,9 δισ. ευρώ, έναντι 58,75 δισ. ευρώ το 2015, εδώ). Και, ως γνωστόν, τα έσοδα των Ταμείων είναι ποσοστά των εσόδων των εργαζομένων. Αρα, η θετική έκπληξη  έρχεται από αλλού! Χάρις στις διπλές εισφορές που θα καταβάλλουν οι ελεύθεροι επαγγελματίες και οι αγρότες, τα ασφαλιστικά Ταμεία το 2017 θα καταγράψουν έκτακτα έσοδα της τάξης του 1 δισ.€ .

Αυτά τα  έκτακτα έσοδα οφείλονται στη μετάβαση από το παλαιό στο νέο ασφαλιστικό σύστημα.  Αλλά η κυβέρνηση αποσιωπά τον προσωρινό χαρακτήρα και την πηγή των εσόδων και επιχειρεί να τα παρουσιάσει ως απόδειξη ανάπτυξης και εξυγίανσης. Για να κατανοήσουμε τι ακριβώς συμβαίνει, χρησιμοποιώ ως παράδειγμα τους ασφαλισμένους στο ΤΣΜΕΔΕ.

Με το παλαιό σύστημα (προ ενοποίησης Ταμείων) οι ασφαλισμένοι του ΤΣΜΕΔΕ κατέβαλλαν εισφορές ανά εξάμηνο. Του Β΄ εξαμήνου οι εισφορές έμπαιναν στο ταμείο του ΤΣΜΕΔΕ τον επόμενο χρόνο. Αυτό δεν συνιστούσε πρόβλημα στα έσοδα του ΤΣΜΕΔΕ, αφού το Ταμείο  εισέπραττε ετησίως από τους ασφαλισμένους εισφορές ενός έτους (Α΄ εξαμήνου του τρέχοντος  έτους και Β΄ εξαμήνου του προηγούμενου).

Από την Πρωτοχρονιά του 2017 οι ασφαλισμένοι στο ΤΣΜΕΔΕ καταβάλλουν εισφορές στον ΕΦΚΑ σε μηνιαία βάση (στο τέλος κάθε επόμενου μήνα).  Αρα οι ασφαλισμένοι του ΤΣΜΕΔΕ θα καταβάλλουν μέσα στην οικονομική χρήση του 2017 όλες τις εισφορές του 2017 και, επιπλέον, τις εισφορές του Β’ εξαμήνου 2016. Δηλαδή θα καταβάλλουν το ισόποσο εισφορών 1,5 έτους! (Οι εισφορές του Β’ εξαμήνου 2016 θα καταβληθούν από τους ασφαλισμένους στον ΕΦΚΑ μέχρι τον 11/2017 εδώ.) Από το 2018 και μετά, τέλος τα έκτακτα έσοδα, τα Ταμεία  θα εισπράττουν πλέον μόνο τις εισφορές του τρέχοντος έτους.

Η διπλή καταβολή (ασφαλιστικές εισφορές 1,5 έτους) εντός του 2017 δεν περιορίζεται στους ασφαλισμένους του ΤΣΜΕΔΕ. Ακριβώς το ίδιο συμβαίνει με όλους τους ασφαλισμένους στο ΕΤΑΑ (εδώ, γιατροί, δικηγόροι μηχανικοί) και τον ΟΓΑ (εδώ).  Ειδικότερα, οι ασφαλισμένοι στο Ταμείο Νομικών, που καταβάλλουν εισφορές άπαξ ετησίως, το έτος  2017 θα πληρώσουν τις ετήσιες εισφορές του 2016 καθώς και τις τρέχουσες ασφαλιστικές εισφορές τους στον ΕΦΚΑ για το 2017. Θα καταβάλλουν, δηλαδή, εισφορές 2 ετών!

Με λίγα λόγια, τα ασφαλιστικά ταμεία το 2017, πέραν των εισφορών του τρέχοντος έτους θα εισπράξουν επιπροσθέτως και κατ’ εξαίρεση και το 50% των ετήσιων εσόδων (από ασφαλιστικές εισφορές) του ΤΣΜΕΔΕ, του ΤΣΑΥ και του ΟΓΑ και το 100% των ετήσιων εσόδων του Ταμείου Νομικών. Αυτό συνιστά έκτακτα έσοδα για τον ΕΦΚΑ και το ΕΤΕΑΕΠ της τάξης του ενός δισ.€ που θα ενισχύσει το Π.Π. του 2017.

Β) Αύξηση προκαταβολής φόρου

Όπως έχουμε εξηγήσει και αλλού εδώ, η αύξηση στην προκαταβολή φόρου επιχειρήσεων και αυτοαπασχολουμένων συνεισέφερε σημαντικά στη διαμόρφωση του υπερπλεονάσματος του 2016. Από τις Ανώνυμες Εταιρείες, όμως, φέτος δεν προβλέπονται έκτακτα έσοδα. Ήδη από πέρυσι η προκαταβολή φόρου δεν μπορούσε να αυξηθεί περαιτέρω, ήταν 100%. Αλλά για τις Ομόρρυθμες εταιρείες και τους αυτοαπασχολούμενους, ο συντελεστής προκαταβολής πέρυσι ήταν 75% και φέτος έγινε 100%. Αυτό σημαίνει ότι από αυτή τη φορολογική ομάδα το δημόσιο θα καταγράψει έκτακτα έσοδα φέτος, τα οποία δε θα επαναληφθούν του χρόνου, αφού κι εκεί ο συντελεστής προκαταβολής θα έχει φτάσει στο 100%.

Γ) Καθυστέρηση στην απονομή συντάξεων

Υπάρχουν δύο τρόποι περιορισμού της συνταξιοδοτικής δαπάνης. Μειώνοντας είτε το ύψος των συντάξεων είτε το πλήθος των συνταξιούχων. Ο δεύτερος προσφέρεται μόνο για βραχυπρόθεσμη εφαρμογή, καθώς, αργά ή γρήγορα οι σωρευμένες εκκρεμείς συντάξεις θα αποδοθούν.

Τα τελευταία χρόνια η καθυστέρηση απονομής νέων συντάξεων και εφάπαξ ήταν μεγάλη. Το σύστημα κατέβαλε μηνιαία λιγότερες συντάξεις (Διάγραμμα Ι) και εφάπαξ, κι αυτό κράτησε τεχνητά τη συνταξιοδοτική δαπάνη χαμηλότερα, συμβάλλοντας έτσι και στην επίτευξη των πλεονασμάτων του Προϋπολογισμού. Αυτή η «λευκή τρύπα» του συνταξιοδοτικού θα εκλείψει τα επόμενα χρόνια, καθώς το πρόγραμμα εκκαθάρισης εκκρεμών συντάξεων, επιτέλους, επιταχύνεται.  Τα επόμενα 1-2 χρόνια οι σωρευμένες εκκρεμείς συντάξεις θα μπουν μαζικά στο σύστημα και θα επιβαρύνουν τη συνταξιοδοτική δαπάνη των επόμενων ετών, προκαλώντας κλιμακούμενη επιβάρυνση στον Προϋπολογισμό της Γενικής Κυβέρνησης.

Διάγραμμα Ι:  Εξέλιξη του πλήθους των κύριων συντάξεων γήρατος από τον Ιούνιο του 2013. Στοιχεία: Μηνιαίες εκθέσεις Ήλιος εδώ. (Δεν υπάρχουν στοιχεία για το διάστημα 8/2015-9/2016 επειδή, εντελώς αδικαιολόγητα, το Υπουργείο διέκοψε την ανάρτηση των σχετικών μηνιαίων εκθέσεων). Όπως φαίνεται, η ανοδική πορεία του πλήθους των συντάξεων τα τελευταία χρόνια αντιστράφηκε και έγινε πτωτική.

Ο προγραμματισμός προβλέπει την εκκαθάριση περίπου 110.000 εκκρεμών κύριων συντάξεων από 7/17 ως 6/18 και την εκκαθάριση 130.000 εκκρεμών επικουρικών τη διετία 2018-2019.

Οι 110.000 εκκρεμείς κύριες συντάξεις ισοδυναμούν με το 4% των υφιστάμενων κύριων συντάξεων. Καθώς θα αποδίδονται, θα υπάρξει κλιμακούμενη επιβάρυνση των ασφαλιστικών Ταμείων,  δεν μπορεί ωστόσο να εκτιμηθεί το μέγεθός της, διότι δεν υπάρχουν στοιχεία για τη διαφορά μεταξύ προσωρινής και οριστικής σύνταξης.

Στις επικουρικές τα ποσά είναι μικρότερα αλλά η επιβάρυνση εκτιμάται εύκολα. 130.000 εκκρεμείς επικουρικές είναι το 9% των υφιστάμενων επικουρικών. Η ένταξή τους στο σύστημα θα αυξήσει τη δαπάνη για επικουρικές κατά 9% ή 230 εκατ.€ ετησίως. Αντίστοιχα, και η αύξηση στη ροή απονομής των εφάπαξ θα οδηγήσει σε περαιτέρω επιβάρυνση των Ταμείων.

Η υστέρηση στα φορολογικά έσοδα

Είναι τόσο καταιγιστικές οι αλλαγές στο φορολογικό και ασφαλιστικό πλαίσιο, που η ανάλυση εσόδων ανά κωδικό και ανά λογαριασμό οδηγεί σε ασφαλή συμπεράσματα μόνο αν γίνει με εξαντλητικά μεγάλη ανάλυση. Και είναι, νομίζω, νωρίς να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα για το μέγεθος και τις αιτίες της υστέρησης των φορολογικών εσόδων.

Σημειώνω μόνο μερικές σκέψεις για όσα έχουν ανακοινωθεί ως τώρα.

• Οι προβλέψεις του Μεσοπρόθεσμου & του Προϋπόλογισμού δεν είναι γραμμένες σε πέτρα. Για το 2017, το Μεσοπρόθεσμο προβλέπει 1,4 δισ.€ περισσότερα φορολογικά έσοδα απ’ όσα προέβλεπε ο Προϋπολογισμός του 2017. Προβλέπει ακόμα 1,9% Π.Π. έναντι 2% του Προϋπολογισμού. Δηλαδή, σύμφωνα με τον Προϋπολογισμό μπορούμε ακόμα και με χαμηλότερα φορολογικά έσοδα να ξεπεράσουμε το στόχο για το Π.Π. του 2017.
• Εξαιρώντας την αστοχία στα έσοδα από φόρους ακίνητης περιουσίας – συνδέεται με την αναβολή καταβολής της Α’ δόσης του ΕΝΦΙΑ – τα συνολικά φορολογικά έσοδα 8μήνου υστερούν κατά 250 εκατ.€ ή 0,9%.
• Η μόνη κατηγορία, όπου παρατηρείται σημαντική υστέρηση (Εκτέλεση Κρατικού Προϋπολογισμού Ιανουαρίου – Αυγούστου 2017 εδώ) είναι οι άμεσοι φόροι φυσικών προσώπων. Σημειώνεται υστέρηση 470 εκατ.€ στο 8μηνο (-9%). Τεράστια απόκλιση! Και γίνεται ακόμα πιο ανησυχητική, όταν συνδυάζεται με τα στατιστικά στοιχεία για τα εισοδήματα που δήλωσαν τα νοικοκυριά και εμφανίζονται μειωμένα σε σχέση με το 2015 (εδώ).
• Σε ό,τι αφορά τα δηλωθέντα έσοδα μισθωτών & συνταξιούχων η μείωση είναι τεχνητή³. Πρόκειται για έσοδα που έφυγαν από τις τσέπες των φορολογούμενων και εισέρευσαν στα κρατικά ταμεία είτε άμεσα ως αύξηση εισφορών, είτε έμμεσα ως μείωση δαπανών (συντάξεων). Στην πραγματικότητα, υπάρχει στασιμότητα στα έσοδα από μισθωτή εργασία, η οποία αντανακλά τη στασιμότητα της οικονομίας το 2016.
• Το πιο ανησυχητικό στοιχείο μέχρι τώρα είναι η κατάρρευση των δηλωθέντων εισοδημάτων των ελεύθερων επαγγελματιών (από 4,7 δις.€ το 2015 -> 3,8 δις.€ το 2016).  Το απευχόμασταν, το περιμέναμε και, δυστυχώς, συνέβη σε πολύ μεγάλη κλίμακα!  Η μεταπήδηση οικονομικής δραστηριότητας από τη λευκή στη μαύρη οικονομία είναι πολύ δυσάρεστη εξέλιξη και δεν είναι συγκυριακή. Αντιθέτως, έχει χαρακτηριστικά μονιμότητας και επιπτώσεις που δεν περιορίζονται μόνο στη τρέχουσα χρήση αλλά –και αυτό είναι το χειρότερο- επεκτείνονται και στα επόμενα οικονομικά έτη. Για να δώσω μια αχτίδα αισιοδοξίας, ένα μέρος της μείωσης μπορεί να οφείλεται :

α) στη συρρίκνωση των εσόδων των δικηγόρων, λόγω της 9μηνης απεργίας του 2016,

β) στη μεταφορά δραστηριοτήτων και εσόδων σε νομικά πρόσωπα, λόγω αύξησης των φορολογικών συντελεστών για επαγγελματίες με υψηλά εισοδήματα,

γ) στη μετατροπή των μπλόκ σε μισθωτή εργασία.

Ίσως, λοιπόν, το πραγματικό ύψος της φοροδιαφυγής να είναι πολύ μικρότερο. (Η μεταφορά εσόδων σε πιο ευνοϊκή κλίμακα δεν είναι πρόβλημα. Το κύριο πρόβλημα είναι όταν τα εισοδήματα «αποσύρονται» από τη λευκή οικονομία.)

• Στα θετικά καταγράφεται πως η εξόφληση φορολογικών υποχρεώσεων παρελθόντων ετών, όπως και το 2016, συνεχίζεται με αυξημένους ρυθμούς και το 2017.

Σημειώσεις

¹Αναφερόμαστε στο Π.Π. προ διανομής «δώρων». Το 2016 το Π.Π. σε μνημονιακούς όρους ήταν 4,2% αλλά, αν δεν είχε διανεμηθεί προκαταβολικά «το δωράκι» (600 εκατ.€  στους συνταξιούχους)  θα έφτανε στο 4,5%.
²Οι προβλέψεις για το Π.Π. είναι παρακινδυνευμένες,  διότι αφορούν ένα στατιστικό μέγεθος που, ακόμα και μετά την ολοκλήρωση του οικονομικού έτους, όταν όλα τα δεδομένα έχουν καταγραφεί, υπόκειται σε αναθεωρήσεις. Κι αυτές συχνά αλλάζουν ουσιωδώς το αποτέλεσμα. Τον Απρίλιο 2016, π.χ. δημοσιεύτηκε το Π.Π. για το 2016 (0.8%) και αναθεωρήθηκε τον Οκτώβριο 2016 σε 0.3%.
³Η μείωση στο άθροισμα «μισθοί+συντάξεις» προέρχεται κυρίως από περικοπές συντάξεων και αυξήσεις εισφορών (740 εκατ.€). Τα προ φόρων εισοδήματα από συντάξεις μειώθηκαν το 2016 ως εξής:
• -276 εκατ.€: Αύξηση εισφοράς υγείας στις κύριες συντάξεις από 4%->6%
•-89 εκατ.€: Αύξηση εισφοράς υγείας στις επικουρικές συντάξεις από 0%->6%
Εισηγητική Έκθεση 2016 σελ. 124, Πίνακας 3.37
•-165 εκατ.€: Μείωση δικαιούχων παροχής ΕΚΑΣ
•-118 εκατ.€: Μείωση επικουρικών συντάξεων ΕΤΕΑ (υφιστάμενων συνταξιούχων)
Εισηγητική Έκθεση 2017 σελ. 124, Πίνακας 3.32
Αν συνυπολογίσουμε και τα 90 εκατ.€ που έχασαν οι μισθωτοί από την αύξηση της εισφοράς για επικουρική ασφάλιση κατά το Β’ εξάμηνο 2016, συμπεραίνουμε πως  το ύψος των εισοδημάτων από μισθούς  παρέμεινε το 2016 ίδιο με το 2015 (εξαιρουμένης της επίδρασης των εισφορών για επικουρική).