Ανεξάρτητα από τις οποιεσδήποτε σκοπιμότητες, η καθιέρωση του σταυρού προτίμησης για την ανάδειξη των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις εκλογές του Μαΐου αποτελεί, κάτω από τις κρατούσες συνθήκες, θετικό βήμα για την ενίσχυση πρώτα απ? όλα της ευρωπαϊκής δημοκρατίας. Βήμα που μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση του κύριου προβλήματος της Ευρωπαϊκής Ενωσης σήμερα: της επανασύνδεσης του ευρωπαϊκού θεσμικού συστήματος, περιλαμβανομένου και του Κοινοβουλίου, με τους ευρωπαίους πολίτες.

Είναι γνωστό ότι το πολιτικό σύστημα, οι θεσμοί και τα όργανα της Ενωσης έχουν αποσυνδεθεί επικίνδυνα από την ευρύτερη ευρωπαϊκή κοινωνία, τους πολίτες. Λειτουργούν εν πολλοίς ερήμην της κοινωνίας και, σε σημαντικό βαθμό, σε κατάσταση απόρριψης από την ευρωπαϊκή κοινωνία ως απρόσωποι, γραφειοκρατικοί θεσμοί. Η κατάσταση αυτή συνιστά ισχυρή πτυχή του δημοκρατικού ελλείμματος της Ενωσης και στοιχείο απονομιμοποίησης της διαδικασίας της ευρωπαϊκής ενοποίησης, με όλες τις δυνητικά επικίνδυνες συνέπειες που μπορεί να έχει μια τέτοια εξέλιξη. Από την κατάσταση αυτή δεν έχει ξεφύγει ούτε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ο αντιπροσωπευτικός -υποτίθεται – θεσμός της κοινωνίας των πολιτών της ΕΕ.

Παρότι το Ευρωκοινοβούλιο έχει αποκτήσει, με τις τελευταίες αναθεωρήσεις των Συνθηκών (ιδιαίτερα με τη Συνθήκη της Λισαβώνας) αποφασιστικές νομοθετικές εξουσίες, οι πολίτες ελάχιστα ταυτίζονται με τον θεσμό γιατί, πρώτα απ? όλα, δεν γνωρίζουν τον θεσμό, δεν γνωρίζουν τα μέλη του Κοινοβουλίου και τους ευρωβουλευτές, με ελάχιστες εξαιρέσεις. Σε σειρά ερευνών σε κράτη-μέλη της Ενωσης, όπου οι πολίτες κλήθηκαν να ονομάσουν τους αντιπροσώπους τους στην Ευρωβουλή, τα αποτελέσματα υπήρξαν πενιχρά. Είναι ζήτημα εάν γνώριζαν τα ονόματα δύο ή τριών ευρωβουλευτών. Επομένως, η «αντιπροσωπευτική σύνδεση» ανάμεσα στον θεσμό (Ευρωκοινοβούλιο) και στους πολίτες παραμένει ανύπαρκτη. Ως εκ τούτου και το εξόχως σημαντικό έργο που επιτελεί σήμερα το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (συμμετέχει περίπου στο 80% των περιπτώσεων λήψης αποφάσεων και διαμόρφωσης πολιτικής σε σημαντικά θέματα) αγνοείται. Ο σταυρός προτίμησης αποτελεί ένα βήμα για τη «σύνδεση» πολιτών – Ευρωκοινοβουλίου, αφού ο πολίτης θα έχει τη δυνατότητα επιλογής ανάμεσα σε αριθμό υποψηφίων και, επομένως, «θα μπορεί να ταυτισθεί» με ένα ορισμένο πρόσωπο-αντιπρόσωπό του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Πέρα από τους γενικότερους αυτούς λόγους, στην περίπτωση της Ελλάδας ο σταυρός προτίμησης καθίσταται αναγκαίος για έναν επιπρόσθετο, πολύ σημαντικό παράγοντα: την απουσία δημοκρατικής οργάνωσης των κομμάτων και, συνακόλουθα, την απουσία δημοκρατικής διαδικασίας ανάδειξης της λίστας των ευρωβουλευτών. Ουσιαστικά, στην Ελλάδα, οι ευρωβουλευτές δεν εκλέγονταν αλλά διορίζονταν αυθαίρετα από τον εκάστοτε αρχηγό κόμματος. Ο οποίος απολάμβανε της απόλυτης ελευθερίας να «διορίζει» όποιον ήθελε: φίλους, γνωστούς, κολλητούς, κηπουρούς και όποιον άλλο τον φώτιζε ο Θεός, χωρίς ουσιαστικά κανέναν έλεγχο!

Το αποτέλεσμα ήταν να πηγαίνουν στο Ευρωκοινοβούλιο, ως εκπρόσωποι δήθεν της κοινωνίας και των πολιτών, και άτομα εντελώς ακατάλληλα, ακόμη και γραφικές περιπτώσεις (με τις αυτονόητες εξαιρέσεις φυσικά), ή άτομα που για διάφορους λόγους ο εκάστοτε αρχηγός ήθελε να απομακρύνει από την κεντρική πολιτική σκηνή διά της αποστολής τους στις Βρυξέλλες.

Αυτή η κατάσταση πρέπει να τερματισθεί. Και καθώς δεν φαίνεται ότι μπορεί να τερματισθεί με τον ουσιαστικό εκδημοκρατισμό της ανάδειξης του καταλόγου υποψηφίων για την Ευρωβουλή, ο σταυρός προτίμησης αποτελεί βήμα που επιτρέπει στον πολίτη να έχει φωνή στην επιλογή όχι μόνο του κόμματος αλλά και των προσώπων που θα τον εκπροσωπήσουν, συμβάλλοντας έτσι στην επανασύνδεση του θεσμού με την ευρύτερη κοινωνία. Αν μάλιστα για τις εθνικές γενικές εκλογές υπάρχουν αρνητικές πτυχές που συνδέονται με τον σταυρό προτίμησης (δημιουργία εξάρτησης, ανταλλαγής μεταξύ αντιπροσώπου – πολίτη, πελατειακές σχέσεις, διαφθορά κ.ά.), στην περίπτωση των ευρωεκλογών αυτές οι αρνητικές πτυχές δεν μπορούν εύκολα να εκδηλωθούν. Ο σχετικά μικρός αριθμός των υποψηφίων, η επικράτεια ως ενιαία εκλογική περιφέρεια, η φύση του Ευρωκοινοβουλίου ως ευρωπαϊκού θεσμού αποτρέπουν, ή πάντως ελαχιστοποιούν, την εκδήλωση τέτοιων παθογενών καταστάσεων.

Τέλος, ο σταυρός προτίμησης μπορεί να οδηγήσει σε μια περισσότερο δυναμική, ζωντανή, ουσιαστική προεκλογική εκστρατεία και συζήτηση για την Ευρώπη και το μέλλον της, καθώς οι υποψήφιοι θα πρέπει να τρέξουν, να παρουσιάσουν επιχειρήματα, να μπουν στον διάλογο. Με άλλα λόγια, ο σταυρός προτίμησης για τις ευρωεκλογές συνιστά βήμα προς την εμβάθυνση της ευρωπαϊκής δημοκρατίας. Ως εκ τούτου, δύσκολα μπορεί κάποιος να αντιταχθεί στο μέτρο…