Πίστευα και πιστεύω ότι βασικές αρχές για την επιτυχία μίας μεταρρύθμισης στο χώρο της εκπαίδευσης, πέραν του οράματος, της γνώσης της εκπαιδευτικής διαδικασίας, του επεξεργασμένου σχεδίου και της πολιτικής βούλησης είναι, επίσης, η σύμπραξη της ίδιας της εκπαιδευτικής κοινότητας στην υλοποίηση εγχειρήματος, η κοινωνική και πολιτική συνεννόηση ως προς τους στόχους του, καθώς και η διαμόρφωση ενός ασφαλούς περιβάλλοντος εκπαίδευσης για το μαθητή και τον καθηγητή.

Στη μακρά σειρά των μεταρρυθμίσεων που επεδίωξαν να αλλάξουν τη φυσιογνωμία του Σχολείου και να δώσουν νέο προσανατολισμό στη σχολική γνώση τα τελευταία τριάντα χρόνια έρχεται να προστεθεί και αυτή του Υπουργείου Παιδείας για το Γενικό και το Τεχνολογικό Λύκειο. Πράγματι, η μεταρρύθμιση του Λυκείου και ο επανακαθορισμός του περιεχομένου και της αποστολής του στο πλαίσιο της μαθησιακής διαδικασίας αποτελεί αδήριτη ανάγκη. Σε αυτό συμφωνούν όλοι. Άλλωστε, το Σχέδιο Νόμου που εισάγεται αυτή την εβδομάδα προς συζήτηση στη Βουλή αποτελεί μια προσαρμογή προηγούμενων επεξεργασιών και αντίστοιχων σχεδίων των Διαμαντοπούλου και Μπαμπινιώτη, τα οποία μάλιστα υπήρξαν αποτέλεσμα ευρύτερης διαβούλευσης σε δημόσιο, θεσμικό, εκπαιδευτικό και κοινοβουλευτικό επίπεδο την τελευταία τετραετία. Οι αλλαγές που επιφέρει το εν λόγω Σχέδιο νόμου επιχειρούν τον εξορθολογισμό των σπουδών στο Λύκειο, τη συγκρότηση των ομάδων μαθημάτων προσανατολισμού και την ανακατανομή τους σε σχέση με τα μαθήματα γενικής παιδείας, καθώς και την αλλαγή του τρόπου πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Τα βασικά χαρακτηριστικά του όλου εγχειρήματος είναι ότι οι σπουδές στο Λύκειο γίνονται περισσότερο απαιτητικές, αυστηροποιείται η διαδικασία προαγωγής του μαθητή από τη μία τάξη στην άλλη, μειώνονται σταδιακά οι ώρες διδασκαλίας των μαθημάτων γενικής παιδείας και αυξάνονται οι αντίστοιχες των ομάδων προσανατολισμού, συνυπολογίζεται πλέον για την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση ο βαθμός απολυτηρίου και των τριών τάξεων του λυκείου, θεσμοθετείται η Τράπεζα θεμάτων και μειώνονται τα εξεταζόμενα μαθήματα από τέσσερα σε έξι, ενώ στο επαγγελματικό λύκειο εισάγεται ο θεσμός της μαθητείας και ανακατανέμονται οι ειδικότητες.

Είναι προφανές ότι ορισμένες διατάξεις του Σχεδίου νόμου κινούνται σε θετική κατεύθυνση, αλλά είναι επίσης προφανές ότι συγκεκριμένες επιλογές και αυτονόητες ελλείψεις ή αντιφάσεις ενέχουν τον κίνδυνο ακύρωσης της επιχειρούμενης μεταρρύθμισης. Συγκεκριμένα εστιάζω στο ότι η αναβάθμιση του Απολυτηρίου του Λυκείου παραμένει ισχνή, ενώ χάνεται μία πραγματική ευκαιρία για τη θέσπιση του Εθνικού Απολυτηρίου. Το Εθνικό Απολυτήριο θα ενίσχυε την παιδαγωγική και εκπαιδευτική αυτονόμηση του Λυκείου. Ο χαρακτήρας του Λυκείου-εξεταστικού κέντρου δεν εξαλείφεται, ούτε καν μειώνεται με τις προωθούμενες ρυθμίσεις. Αντίθετα, εντείνεται καθώς η Α’ Λυκείου αν και τάξη γενικής παιδείας εντάσσεται στο γενικότερο συνυπολογισμό του βαθμού του Απολυτηρίου. Ταυτόχρονα, οι εξετάσεις «πανελλαδικού τύπου» σε όλες τις τάξεις του Λυκείου με το 50% των θεμάτων από την Τράπεζα και το άλλο 50% από τον καθηγητή ευνοεί τη μονοδιάστατη ανάπτυξη εξεταστικών πρακτικών στο σχολείο σε βάρος της ουσιαστικής ανανέωσης της γνώσης και της παροχής ολόπλευρης παιδείας. Έτσι, η αυτονόμηση του Λυκείου υποχωρεί και το παιδαγωγικό έργο του καθηγητή τεχνοκρατικοποείται, στο βαθμό που η συσσώρευση των μορίων θα αποτελεί βασική επιδίωξη του μαθητή. Η ποιοτική αναβάθμιση του Λυκείου, απολύτως αναγκαία για τον εκσυγχρονισμό των σπουδών, ταυτίζεται τελικά με τεχνικές αυστηροποίησης, οι οποίες ενέχουν τον κίνδυνο να αφήσουν τον αδύναμο μαθητή στο περιθώριο. Επίσης, στο Επαγγελματικό Λύκειο, η εισαγωγή της προαιρετικής τάξης μαθητείας δεν μπορεί να αντιστοιχηθεί με ένα ουσιαστικό τέταρτο έτος σπουδών, καθαρά επαγγελματικής κατεύθυνσης και προοπτικής, το οποίο αποτελούσε πάγιο αίτημα εκπαιδευτικών και κοινωνικών φορέων και το οποίο θα μπορούσε να συνδυάσει σπουδές και επιδοτούμενη πρακτική άσκηση, όπως στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Επιπρόσθετα, η πρωθύστερη κατάργηση πολλών δημοφιλών τεχνολογικών ειδικοτήτων θα επιτείνει την ελλειμματική εξέλιξή του. Αν το Επαγγελματικό Λύκειο δεν γίνει ελκυστικό και παραγωγικό δεν πρόκειται να αντιστραφεί η σχεδόν αυτοποιημένη πλέον επιλογή-προσφυγή των μαθητών στο Γενικό Λύκειο και αυτό θα επηρεάσει ακόμη περισσότερο την όποια προσπάθεια αλλαγής του παραγωγικού μοντέλου της χώρας.

Πολλά από τα παραπάνω ετέθησαν στο διάλογο από τη Δημοκρατική Αριστερά, αλλά και από πολλούς εκπαιδευτικούς και κοινωνικούς φορείς και παραμένουν θέσεις που μπορούν να αξιοποιηθούν κατά τη συζήτηση στην Ολομέλεια της Βουλής.

Θα πρέπει κατά τη γνώμη μου να ληφθεί υπόψη και μία άλλη σημαντική παράμετρος. Οι αλλαγές στον ευαίσθητο χώρο του Λυκείου επισυμβαίνουν σε ένα ιδιαίτερα βεβαρημένο και οξυμένο εκπαιδευτικό, οικονομικό και κοινωνικό πλαίσιο και οπωσδήποτε επηρεάζονται από αυτό. Τούτο σημαίνει ότι ο ανταγωνισμός της συλλογής μορίων και στις τρείς τάξεις του Λυκείου θα ευνοήσει ακόμα περισσότερο την ανάπτυξη του φαινομένου της παραπαιδείας (όχι μόνο στα τέσσερα εξεταζόμενα μαθήματα, αλλά σε πολύ περισσότερα) σε βάρος του, ήδη περιορισμένου από την κρίση, οικογενειακού προϋπολογισμού. Ακριβό Λύκειο σημαίνει Λύκειο μαθησιακής και κοινωνικής ανισότητας. Επίσης, η κοινή ύλη στα σχολεία όλης της Ελλάδας είναι ένας θεωρητικά σωστός πολιτικός στόχος, αλλά φοβούμαι ότι θα μεγεθύνει τις ανισότητες λόγω της υφιστάμενης εκπαιδευτικής πραγματικότητας.

Τέλος, το Σχέδιο Νόμου θα ψηφίζεται στη Βουλή με την έναρξη του σχολικού έτους. Οι εκπαιδευτικοί που θα κληθούν να υλοποιήσουν τις αλλαγές δεν θα έχουν καμία δυνατότητα προσαρμογής στο νέο πρόγραμμα του Λυκείου, ούτε καμία ευκαιρία επιμόρφωσης. Και τα δύο αυτά είναι απαραίτητα και εύχομαι να ληφθούν υπόψη κατά τη συζήτηση στην Ολομέλεια της Βουλής. Υπάρχει ακόμα χρόνος επανεξέτασης ορισμένων διατάξεων, ιδιαίτερα όταν το διακύβευμα αφορά στην ουσιαστική μεταρρύθμιση του Λυκείου, αλλά περισσότερο αγγίζει το μέλλον και το ασφαλές εκπαιδευτικό περιβάλλον των μαθητών.