Από παλιότερα σκεφτόμαστε, όταν παραδεχόμαστε ότι ο Ερτογάν «σκίζει», το χρόνο της αντοχής του. Η πολιτική έχει συνήθως τραγική κατάληξη. Ακόμα κι όταν πετυχαίνει, αλλάζει το συνολικό τοπίο (και την πολιτική ατζέντα) και νέες δυνάμεις έρχονται, πρέπει να έλθουν, στο προσκήνιο. Στις σύγχρονες κοινωνίες, μια πολιτική περίοδος διαρκεί μέχρι δύο τετραετίες. Άντε τρεις, με δυσκολία, και για πολύ επιτυχημένους και σε άλλες (μη ευρωπαϊκές) κοινωνίες.
Βέβαια, επειδή δεν βιώνουμε και την ιδιαίτερη κατάσταση της τουρκικής πολυπλοκότητας, μερικοί έγκυροι γνώστες, όπως ο Άλκης Κούρκουλας, ισχυρίζονται ότι πρόκειται απλώς για κλονισμό. Ο Ερτογάν θα καταφέρει να εντάξει και αυτήν την κρίση στους δικούς του σχεδιασμούς. Και θα παρατείνει την ήδη μακρά διάρκεια του καθεστώτος του. Άλλωστε έχει καταφέρει να βγάλει σε σημαντικό βαθμό την τουρκική κοινωνία από το δίπολο Ισλαμιστές – Κεμαλιστές, με την έννοια ότι ο Κεμαλισμός απεσύρθη στα μουσεία της ιστορίας, όπως και θα έπρεπε.
Αλλά ο ισλαμισμός τουρκικής εκδοχής; Είναι ένα σημαντικό ερώτημα. Στο μακρύ δρόμο της τουρκικής κοινωνίας προς την νεοτερικότητα, (ακολουθώντας μία ως δύο δεκαετίες πίσω τον αντίστοιχο της δικής μας), ο ισλαμισμός θα είναι ένα διαρκές στάδιο και η Τουρκία θα παραμείνει «ημιδημοκρατία»;
Οι νεολαίοι, οι κάτοικοι των μεγάλων πόλεων, τα νέα μεσοστρώματα, η Δυτική Τουρκία δείχνει με τον σύγχρονο τρόπο της τη θέλησή της για μια απρόσκοπτη δημοκρατία. (Κάτι παρόμοιο συνέβαινε στην μικρή τουρκοκυπριακή κοινότητα το 2004, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.) Ίσως πρέπει να συμφωνήσουμε ότι αυτό είναι, αυτές τις μέρες, το κεντρικό μήνυμα της τουρκικής πολυπλοκότητας. Και να παραδεχθούμε ότι δυστυχώς, αυτός ο δρόμος έχει μπλοκαρίσματα. Όταν η Ευρωπαϊκή Ένωση, ηγεμονευόμενη από τις δυνάμεις εθνικής αναδίπλωσης (ονομαστικά Μέρκελ, Σαρκοζί), αλλά επηρεασμένη και από εξελίξεις που οδήγησαν στη σημερινή κρίση, απαντούσε αρνητικά ή κωλυσιεργούσε στην ενταξιακή πορεία της Τουρκίας στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Όταν ο Ερτογάν στην πρώτη του φάση ήταν προσαρμοσμένος στη στρατηγική της Ευρώπης. Πώς θα εξελιχθεί άραγε αυτό το εν τω γεννάσθαι κοσμικό δημοκρατικό κίνημα, που έχει και περιεχόμενο και στόχους, αλλά δεν συνοψίζει την πλειοψηφία της κοινωνίας;
Υπάρχει και η αναθέρμανση των εξελίξεων στη ζώνη των καταιγίδων στη Μέση Ανατολή. Η Συριακή τραγωδία, και όχι μόνο, επιδρά στους μηχανισμούς (και τους θρησκευτικούς) εξουσίας της τουρκικής κοινωνίας, δημιουργώντας συνθήκες αστάθειας. Είναι η άλλη μόνιμη πλευρά της τουρκικής πολυπλοκότητας. Η ένταξή της στη Μεσανατολική (και ισλαμική) συγκυρία, θέτει πλέον τρομερά διλλήματα. Αλλά καθιστά απαραίτητο τον Ταγίπ Ερτογάν. Εδώ η προσπάθειά του να έχει ένα ανεξάρτητο, έστω διακριτό από τις ΗΠΑ, ρόλο, φέρνει και αυτόν και τη χώρα του στα όρια της ισχύος της. Και φυσικά, η Τουρκία είναι μίλια μπροστά (καθώς και οι «ανοίξεις» της) από τις Αραβικές χώρες.
Εντύπωση προκαλεί η σιωπή των Κούρδων (παρά τις κάποιες ανακοινώσεις). Είναι μόνο η επικείμενη (;) συμφωνία Ερτογάν – Οτσαλάν, ή είναι κυρίως ότι το κουρδικό έθνος έχει εντελώς διαφορετική και πρωτογενή (για τα μέτρα της Δυτικής Τουρκίας) ατζέντα; Οι Κούρδοι, πρωτίστως, θέλουν να υπάρξουν.
Βέβαια η Τουρκία είναι μια μεγάλη χώρα, με το ποσοστό της νεολαίας να είναι από τα υψηλότερα στον κόσμο. Κι αυτό δίνει αναγκαστικά ριζοσπαστικό περιεχόμενο σε όλες τις εξελίξεις στη γείτονα. Από αυτήν την άποψη, οι συγκρίσεις με την Ελλάδα περιορίζονται μόνο στον κοινό δρόμο προς τη «νεοτερικότητα». Υπάρχει και η μεγάλη οικονομική ανάπτυξη που σίγουρα κρύβει φούσκες οι οποίες δεν έχουν αρχίσει να σκάνε. Αλλά δεν απέχει και πολύ ο χρόνος της ανάγκης νέων προσαρμογών. Έτσι, το μέγα ερώτημα παραμένει. Το μέγεθος και η σημασία της ισλαμικής ατζέντας.
Κανένας νομίζω δεν αμφιβάλλει ότι υπήρχε ισλαμική ατζέντα στις αποσκευές του Ερτογάν. Η ενίσχυσή της όμως, προέκυψε από εξωτερικές αποτυχίες, δηλαδή εκείνη της ευρωπαϊκής προοπτικής. Κυρίως από εσωτερικές επιτυχίες. Η αρχική εξισορροπητική στο κεμαλικό καθεστώς δυναμική, μετατράπηκε λόγω της πολιτικής κυριαρχίας του Ερτογάν σε ισχυρή καθεστωτική δύναμη. Όλα την ενίσχυαν. Και το καθεστώς αυτό ήδη παράγει αδιέξοδα. Απέναντι σ’ αυτό το σκηνικό, προβάλλει τώρα ένα κίνημα εκδημοκρατισμού νέου τύπου. Είμαστε μαζί του, αλλά έχει μακρύ δρόμο.
Όσο για τον Ερτογάν, δίνει την πρώτη μάχη με τον εαυτό του και κυρίως μ’ αυτό το απροσδιόριστο νεοτερικό κίνημα. Μπορεί να υπέστη ένα ρήγμα το γυαλί, αλλά η θραύση φαίνεται μακριά. Εκτός αν η τρίτη τετραετία αποδειχθεί ότι και στην Τουρκία είναι μεγάλη.