Οι τουρίστες που διασχίζουν τους δρόμους των πόλεων και της υπαίθρου, αναμφισβήτητα, προσδίδουν χαρά και ζωντάνια στην γκρίζα εγχώρια καθημερινότητα. Η προσδοκία δε του οικονομικού οφέλους είναι εμφανέστατη στον κυβερνητικό λόγο και στις εκτιμήσεις των επιχειρηματιών του χώρου. Ο τουρισμός όμως, πέρα από τις ανάγκες της παρούσας συγκυρίας, είναι ένα ιστορικό κοινωνικό φαινόμενο, με πολλαπλές όψεις και ως τέτοιο υπόκειται και σε κριτική ανάγνωση.
Ενας από τους καλύτερους «οδηγούς» για μια τέτοια ανάγνωση είναι βέβαια το κλασικό κείμενο του Γερμανού στοχαστή Hans Magnus Enzesberger «Για μια θεωρία του τουρισμού» το οποίο περιλαμβάνεται στο βιβλίο του «Πολιτική και πολιτισμός» (εκδόσεις Scripta, 2004). Ο συγγραφέας εντοπίζει την έναρξη του σχετικά μαζικού τουρισμού στις αρχές του 19ου αιώνα στην Αγγλία και στη Γερμανία. Λίγο αργότερα άρχισαν να εμφανίζονται τα ταξιδιωτικά γραφεία, να γράφονται, σε προδρομική μορφή οι πρώτοι τουριστικοί οδηγοί, αλλά και να διατυπώνονται καταγγελτικές κριτικές από εκείνους που θεωρούσαν το ταξίδι αριστοκρατικό προνόμιο. Μεγάλη ώθηση έδωσε στην ανάπτυξη των ταξιδιών το κίνημα του ευρωπαϊκού ρομαντισμού και οι διανοούμενοί του, που αντιδρούσαν στην ολοένα και πιο οργανωμένη αστική ζωή και κήρυτταν την ελευθερία μέσω της φυγής στη φύση, στο παρελθόν, στην ιστορία. Η εκδήλωση και η εδραίωση της βιομηχανικής επανάστασης και η κατάκτηση, σταδιακά, των εργατικών αδειών, επέκτειναν και μαζικοποίησαν το τουριστικό φαινόμενο.
Ομως, η κεφαλαιοκρατική λογική ενσωμάτωσε και οργάνωσε επενδυτικά τις νέες αυτές κοινωνικές τάσεις… Οπως σημειώνει ο Enzensberger, η πρόσκαιρη «απελευθέρωση από τη βιομηχανική παραγωγή μετατράπηκε σε βιομηχανία, το ταξίδι που σε απομακρύνει από τον κόσμο της κατανάλωσης έγινε με τη σειρά του καταναλωτικό αγαθό». Οι καταναλωτές του τουριστικού προϊόντος, πλέον, οδηγούνται σε ομοιόμορφες ταξιδιωτικές διαδρομές με συγκεκριμένα και συναρμολογημένα αξιοθέατα που επιβάλλεται να ιδωθούν. Ταυτόχρονα αναπτύχθηκαν και τα μεγάλα ξενοδοχεία τα οποία πια εγκλωβίζουν με τις προσφορές τους σημαντικό αριθμό τουριστών στο αποστειρωμένο και κατασκευασμένο περιβάλλον τους… Μέρος τέλος του τουριστικού ταξιδιού είναι και η επιστροφή, με τον τουρίστα να γίνεται και ο ίδιος αξιοθέατο, όταν αφηγείται ή δείχνει φωτογραφικά τις εμπειρίες του.
Παρά την κριτική όμως που ασκεί ό συγγραφέας στον σύγχρονο τουρισμό, αναγνωρίζει ότι είναι μια «τυφλή, άναρθρη ανταρσία», μια «κίνηση φυγής από την πραγματικότητα με την οποία μας περιβάλλει η κοινωνική κατάσταση» και κάθε φυγή «όσο ανόητη, όσο αδύναμη και αν είναι, ασκεί κριτική σ? αυτό που αποστρέφεται».
Σήμερα, όμως, η τρέχουσα κρίση περιορίζει και αυτήν την προσωρινή άρνηση της πραγματικότητας.