«Για χρόνια πλάγιαζα νωρίς», ασφαλώς. Οι «μικρές μαντλέν», επίσης. Το ίδιο και ο Σουάν, η Αλμπερτίν, η Οντέτ, ο ζωγράφος Ελστίρ, ο Μπεργκότ, ο συνθέτης Βεντέιγ, το Κομπραί και το Μπαλμπέκ ή «η άποψη της πόλης Ντελφτ» του Βερμέερ. Πού βρίσκονται όμως όλα αυτά στο συνολικό τοπίο της αφήγησης; Ποια είναι η σημασία τους; Πώς συνδέονται μεταξύ τους, πώς εξελίσσονται, μεταβάλλονται, αποκτούν νέες σημασίες και καινούργια βαρύτητα όσο ξεδιπλώνεται, εμπρός στα έκπληκτα μάτια μας, μέσα στο μακρύ χρόνο που επιβάλλει η ανάγνωση αλλά και του χρόνου που καλύπτει η ίδια η αφήγηση, ο μεγάλος χάρτης του «μυθιστορήματος των μυθιστορημάτων», όπως έχει χαρακτηριστεί το πολύτομο -όσο και πολύτιμο- έργο του Προυστ;

Μια «χαρτογράφηση» ή μάλλον μια «πυξίδα» χάρη στην οποία μπορούμε να πορευτούμε σ’ αυτό το χάρτη, ανακαλύπτοντας τα «οδόσημα» του: είτε πρόκειται για πρόσωπα, πράγματα ή τόπους είτε πρόκειται για την πορεία του ίδιου του συγγραφέα μέσα στο χρόνο: από τη νεότητα του μέχρι την ωριμότητα του, όταν συλλαμβάνει την ιδέα «για ένα μυθιστόρημα που θα διηγείται όσα του ανοίγει η ακούσια μνήμη μπροστά του (και μπροστά μας), κλείνοντας έτσι ένα μυθιστόρημα και επιστρέφοντας στην αρχή του», επιχειρεί η Κλαίρη Μιτσοτάκη με το «Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΧΑΜΕΝΟΥ ΧΡΟΝΟΥ -Θέματα, Πρόσωπα και Σκηνές», που μόλις πήραμε στα χέρια μας.

Περί τίνος όμως πρόκειται -πέρα από τη νέα μετάφραση από την ίδια των αποσπασμάτων του μυθιστορήματος του Προυστ, που αποτελούν τον τόμο αυτό των 600 σελίδων; Την απάντηση μας τη δίνει η Μιτσοτάκη με τον πρόλογο της: «Η ιδέα για τη δημιουργία αυτής της επιτομής γεννήθηκε αρχικά με την σταχυολόγηση μερικών “θεμάτων” που άρχισαν να σχηματίζονται στο νου μου, και με το ερώτημα αν μια τέτοια σταχυολόγηση μπορεί να γίνει σε όλο το εύρος του μυθιστορήματος. Με την πρόοδο της ανάγνωσης διαπίστωνα ότι πράγματι στο μυθιστόρημα κάποια τέτοια θέματα έχουν διεξοδικότητα, οικονομία και αξία πιο εμπεριστατωμένη από ένα απλό “απόσπασμα”. Πάνω στη βάση αυτή άρχισα να δοκιμάζω αν με τα πρόσωπα του δράματος μπορεί να δουλέψει κανείς με τον ίδιο τρόπο -και βλέποντας ότι και αυτό ισχύει, δοκίμασα αν και με την σταχυολόγηση σκηνών από την αφήγηση μπορεί να γίνει το ίδιο.

Έτσι, στο σχέδιο μιας ανθολόγησης θεμάτων, προσώπων και σκηνών από την Αναζήτηση του Χαμένου Χρόνου, τέτοιας που να γνωρίζει στον αναγνώστη “λεπτομέρειες” αυτού του έργου ικανές να τον κάνουν να συναντιέται με τη ματιά του συγγραφέα δεν έμενε παρά να προστεθεί και η παρακολούθηση της εξέλιξης της διήγησης. Τότε ο αναγνώστης θα μπορούσε να πει ότι έχει σε γενικές γραμμές μια πρώτη εικόνα του μυθιστορήματος στο σύνολό του».

Ξεφυλλίζοντας τώρα τo το βιβλίο -σε σχέση με την ολοκληρωμένη έκδοση της La Pleiade- και σταματώντας σε κάποια ιδιαίτερα, δύσβατα, σημεία του, δε γίνεται, κατ’ αρχήν, παρά να χαιρετίσουμε τη νέα αυτή, ρέουσα, μετάφραση από την Κλαίρη Μιτσοτάκη. Και, ταυτοχρόνως, να συμφωνήσουμε μαζί της πως η επίμονη «Αναζήτηση» της στο αρχικό corpus του έργου προσφέρει «μια ακόμη είσοδο στις πολλές εισόδους», που διαθέτει έτσι κι αλλιώς το μυθιστόρημα του Προυστ. Ενώ, παράλληλα, μας δίνει αυτή την «πρώτη εικόνα του μυθιστορήματος στο σύνολο του» -και στην πολυδαίδαλη διαδικασία της σύνθεσης του.

Πρόκειται, με λίγα λόγια, για έναν πραγματικό άθλο, προϊόν προφανούς πολύχρονης μελέτης, αναζήτησης των πολύπλοκων διαδρομών που οδηγούν στους πυλώνες της δομής και, μαζί, ανάδειξης των βασικών υλικών με τα οποία χτίστηκε το μεγαλειώδες οικοδόμημα του μυθιστορήματος του Προυστ. Μην το χάσετε.

Μαρσέλ Προυστ, «Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΧΑΜΕΝΟΥ ΧΡΟΝΟΥ -ΘΕΜΑΤΑ, ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΣΚΗΝΕΣ», Επιλογή- Σύνθεση- Πρόλογος- Μετάφραση: Κλαίρη Μιτσοτάκη, Εκδόσεις Άγρα.