Στην Ελλάδα, όπως και σε αρκετές χώρες της Ευρώπης, οι τοπικοί πολιτιστικοί σύλλογοι διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην κοινωνική και πολιτιστική ζωή ακόμα και στο πιο απομονωμένο, μικρό χωριού της επαρχίας. Η δράση τους, όμως, συχνά παρουσιάζει δυαδικότητα: από τη μία, η εθιμολατρία και η συντήρηση του παρελθόντος και από την άλλη, η προοδευτική προσέγγιση με στόχο την αναβάθμιση της τοπικής κοινωνίας.
Συντηρητισμός: Εθιμολατρία και αποστασιοποίηση από την πραγματικότητα
Πολλοί τοπικοί σύλλογοι στην Ελλάδα εστιάζουν στην τήρηση και αναπαραγωγή εθίμων και παραδόσεων, συχνά με θρησκευτικό ή εθνικό λαϊκό χαρακτήρα. Η προσήλωση σε τελετουργίες, μουσικοχορευτικές εκδηλώσεις και βραβεύσεις, χωρίς κριτική ματιά στο παρόν παρά μόνο κάποια νοσταλγική αναφορά στο παρελθόν, δημιουργεί ένα κλίμα αποστασιοποίησης από την πραγματικότητα. Ο "πολιτισμός" θεωρείται κάτι ανώτερο και ουδέτερο, στατικό, αποκομμένο από τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες που τον διαμορφώνουν τώρα και μετασχηματίζουν προς το μέλλον, χωρίς τη συμμετοχή τους, με την άγνοια των αιτιών που αναπαράγουν τα βιωματικά, γνωστικά χάσματα και τα κοινωνικά προβλήματα.
Αυτή η συντηρητική προσέγγιση φέρνει συχνά τους συλλόγους σε ευθεία αντιπαράθεση με τις ευρωπαϊκές βέλτιστες πρακτικές του Τρίτου Τομέα, της αλληλεγγύης, συμμετοχικής δημοκρατίας, της αυτονομίας ενάντια σε κάθε μορφή αυταρχισμού, στη διαρκή διεύρυνση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ελευθερίας. Στην Ευρώπη, οι τοπικοί σύλλογοι από τη Γαλλική επανάσταση και μετά, ειδικά μετά το φοιτητικό κίνημα του Μάη 1968, λειτουργούν με αυτονομία από την αγορά, το κράτος και την εκκλησία, εστιάζοντας στην ενεργή συμμετοχή των πολιτών και στην επίλυση κοινωνικών προβλημάτων.
Προοδευτισμός: Κριτική σκέψη και συμμετοχή για αναβάθμιση του τοπικού δημόσιου βίου
Σε αντίθεση με την εθιμολατρία, οι υπαρκτοί κατά τόπους προοδευτικοί τοπικοί σύλλογοι στην Ελλάδα, οι οποίοι έχουν συνήθως μέλη που προέρχονται από τις ηγετικές χώρες του δυτικού πολιτισμού, ξεκινούν την ανάγνωση του πολιτισμού από την υπαρκτή κατάσταση του εκάστοτε τόπου, το περιβάλλον, την κοινωνία, τη δημιουργική στάση ζωής. Συγκρίνουν το παρόν με το ιστορικό παρελθόν, διεξάγουν μελέτες από έγκυρες πηγές, ιστορικά στοιχεία, εθνολογικά, κοινωνιολογικά... σχεδιάζουν παρεμβάσεις και προωθούν πολιτικές μεταρρυθμίσεις για την αναβάθμιση του βιοτικού επιπέδου των μελών τους και της τοπικής κοινωνίας συνολικά.
Αυτή η προσέγγιση φέρνει τους συλλόγους πιο κοντά στις ευρωπαϊκές αξίες της δημοκρατίας και της λαϊκής συμμετοχής, της διαφάνειας κατά κάθε μορφής αυταρχισμού, αυθεντίας, αναπαραγωγής εξουσίας και προπαγάνδας μέσω ιεραρχιών κάθε τύπου, από το προεδρείο και Δ.Σ. που αποφασίζει ερήμην των μελών, έως την οργάνωση και επικοινωνία που γίνεται αποκλειστική μέριμνα κάποιων εκπροσώπων με δικαίωμα φίμωσης της άλλης άποψης, δημιουργώντας στείρο περιβάλλον για δημόσιο συμμετοχικό διάλογο. Η κριτική σκέψη, η ενεργή συμμετοχή και η εστίαση στην επίλυση υπαρκτών, γνωστών και ιεραρχημένων τοπικών προβλημάτων, δημιουργούν μια γόνιμη αντιπαράθεση και σύνθεση νέων ιδεών, μια δυναμική αλλαγής στάσης ζωής, ενεργής και θετικής για συλλογική αναβάθμιση.
Ελληνικές πολιτισμικές ιδιαιτερότητες και η αύξηση του πολιτισμικού χάσματος
Στην Ελλάδα, η κυριαρχία του συντηρητικού εθιμολατρικού πολιτισμού στους τοπικούς συλλόγους φέρνει στο προσκήνιο ορισμένες ιδιαιτερότητες και μόνιμες παθογένειες. Η έλλειψη κριτικής σκέψης, η αποστασιοποίηση από την πραγματικότητα και η απουσία ενεργής συμμετοχής των πολιτών, η μοιρολατρία με αντίδοτο τις γιορταστικές τελετουργίες υπό τον ιδεολογικό μανδύα και τις ευλογίες του τοπικού θρησκευτικού και πολιτικού ιεραρχίου πάντα στη βιτρίνα, διευρύνουν το χάσμα με τις ευρωπαϊκές πρακτικές. Λειτουργούν όπως το χλωροφόρμιο μπροστά στις προκλήσεις της σύγχρονης πολλαπλής επανάστασης που τρομάζουν, διότι αγνοούνται τα δεδομένα, πολιτισμικά, γνωστικά, τεχνολογικά αίτια, που διαμορφώνουν τον σύγχρονο πολιτισμό και προαναγγέλουν τον νέο διαπολιτισμό του μέλλοντος, τη ρευστή κοινωνία της μεταβιομηχανικής επανάστασης εν αγνοία τους.
Η υιοθέτηση ευρωπαϊκών προτύπων, με έμφαση στην αυτονομία του πολίτη, την ενεργή συμμετοχή της Κοινωνίας Πολιτών και την εστίαση στην επίλυση προβλημάτων, αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την αναβάθμιση του ρόλου των τοπικών πολιτιστικών συλλόγων στην Ελλάδα. Μόνο έτσι μπορούν να συμβάλλουν ουσιαστικά στην κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη των τοπικών κοινοτήτων, να γεννήσουν νέες ιδέες και συλλογικότητες ανοιχτές στους σύγχρονους προβληματισμούς της ανθρωπότητας και να γεφυρώσουν το ολοένα και αυξανόμενο πολιτισμικό χάσμα των Ελλήνων με την Ευρώπη και τον αναπτυγμένο δυτικό κόσμο.
Πώς μπορούμε να προωθήσουμε την υιοθέτηση ευρωπαϊκών πρακτικών στους τοπικούς συλλόγους;
-
Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση: Είναι σημαντικό να ενημερωθούν τα μέλη των συλλόγων για τα οφέλη της υιοθέτησης ευρωπαϊκών πρακτικών. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω σεμιναρίων, εργαστηρίων και άλλων εκπαιδευτικών δράσεων.
-
Δικτύωση και ανταλλαγή καλών πρακτικών: Η δικτύωση με άλλους συλλόγους στην Ελλάδα και στην Ευρώπη μπορεί να βοηθήσει στην ανταλλαγή καλών πρακτικών και στην υιοθέτηση νέων ιδεών.
-
Χρηματοδότηση και υποστήριξη: Η παροχή χρηματοδότησης και υποστήριξης από το κράτος και την Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να ενθαρρύνει τους συλλόγους να υιοθετήσουν ευρωπαϊκές πρακτικές.
-
Αλλαγές στο θεσμικό πλαίσιο: Η τροποποίηση του θεσμικού πλαισίου που διέπει τους τοπικούς συλλόγους, η αλλαγή των παρωχημένων, πεπαλαιωμένων καταστατικών μπορεί να διευκολύνει την υιοθέτηση ευρωπαϊκών πρακτικών, όπως η λειτουργική αυτονομία και η ενεργή συμμετοχή των πολιτών, με την ισχυρή χρήση των ψηφιακών μέσων διεπικοινωνίας σε σύγχρονη και ασύγχρονη μορφή, με εγκυρότητα για όλες τις συνεδριάσεις αποφάσεων.
Η υιοθέτηση ευρωπαϊκών πρακτικών στους τοπικούς πολιτιστικούς συλλόγους στην Ελλάδα δεν είναι εύκολη υπόθεση. Απαιτεί χρόνο, προσπάθεια και συνεργασία από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Ωστόσο, τα οφέλη είναι σημαντικά: πιο δυναμικοί και αποτελεσματικοί σύλλογοι, πιο ενεργή συμμετοχή των πολιτών και, τελικά, μια πιο δίκαιη και ευημερούσα τοπική κοινωνία, συνδεδεμένη με το παγκόσμιο γίγνεσθαι, δημιουργική δεξαμενή γνώσης και χρήσιμων δράσεων, ειίναι απαραίτητη για την τοπική κοινότητα.
Πηγές: