Το ζήτημα για την ευρεία Αριστερά είναι να ανακτήσει την ηγεμονία στη διαχείριση των δημοσιονομικών, στο μεταναστευτικό, καθώς και στα προβλήματα που γεννά η κοινωνική συρρίκνωση
Υπάρχουν τρία βασικά ζητήματα που απασχολούν τις περισσότερες ευρωπαϊκές κοινωνίες σήμερα. α) Τα δημοσιονομικά και η τύχη του ευρώ, β) το μεταναστευτικό και η ανασφάλεια, γ) η κοινωνική συρρίκνωση (ανεργία, περικοπές, φτώχεια). Το βασικό χαρακτηριστικό είναι πως τα ζητήματα αυτά δεν ιεραρχούνται από το κοινωνικό σώμα με τον ίδιο τρόπο. Υπάρχουν κοινωνικές ομάδες που κατατρύχονται από το μεταναστατευτικό, μερικές που ενδιαφέρονται αποκλειστικά για το δημοσιονομικό, και άλλες που τις απασχολεί η κοινωνική εκπτώχευση. Λειτουργούν βεβαίως και τα τρία ζητήματα επίκοινος παρονομαστής, αλλά εκείνοι που ανησυχούν για το ευρώ και συνηγορούν υπέρ της λιτότητας αδιαφορούν σχεδόν για το ζήτημα της κοινωνικής εκπτώχευσης, ενώ όσοι αισθάνονται την πίεση του μεταναστευτικού αδιαφορούν για τη διευθέτηση του δημοσιονομικού ζητήματος κ.ο.κ. Δεν υπάρχουν απόλυτες διαχωριστικές γραμμές, αλλά διαφορετικές κοινωνικές πυκνώσεις γύρω από καθένα από αυτά τα τρία ζητήματα.
Η Γαλλία της αλλαγής βρίσκεται στη μία πλευρά του λόφου. Στην άλλη βρίσκεται η έκρηξη της ακροδεξιάς και του εθνικισμού
Το δημοσιονομικό απασχολεί τα ανώτερα μεσαία στρώματα και τα κόμματα εξουσίας, τα οποία έχουν και οργανικότερες σχέσεις με τις οικονομικές κορυφές. Η ανασφάλεια από το μεταναστευτικό κατατρέχει τα πιο φτωχά στρώματα, γιατί συμβιώνουν με τους μετανάστες και μοιράζονται πόρους. Πριμοδοτεί τα κόμματα της Δεξιάς (εξημερωμένης ή ακραίας) γιατί, με τη διάλυση της παλιάς βιομηχανικής εργατικής τάξης και του συνδικαλισμού, η Αριστερά έχει χάσει τους παραδοσιακούς της δεσμούς με τα στρώματα αυτά. Τέλος, στο κοινωνικό προσπαθούν να βασιστούν τα κόμματα της Αριστεράς, αλλά προσοχή, δεν εκφράζουν τους πιο φτωχούς, αλλά τα μικρά μεσαία στρώματα και εκείνα που δημιουργήθηκαν από την επέκταση του κράτους πρόνοιας, όπως εκπαιδευτικοί, υγειονομικό προσωπικό, ευρύτερος δημόσιος τομέας. Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η διαχείριση αυτών των ζητημάτων είναι συνισταμένη λογικών υπολογισμών, θυμού και φόβου, καθώς και φαντασιακών προβολών.
Προτείνω να δούμε τις γαλλικές εκλογές μέσα από αυτό το ερμηνευτικό σχήμα, γιατί με διαφορετικές μορφές, τα βασικά του χαρακτηριστικά τα βλέπουμε και στις άλλες μεσογειακές χώρες, αλλά και σε χώρες όπως η Ολλανδία. Μπορούμε να το προβάλουμε, με τις απαραίτητες προσαρμογές, πάνω στην ίδια την Ευρώπη, η οποία αντιμετωπίζει μια χωρίς προηγούμενο κρίση, που εκβάλλει σε ζητήματα που ενδιαφέρουν με διαφορετικό τρόπο διαφορετικές κοινωνικές ομάδες, με διαφορετική πολιτική επιρροή. Πρωτίστως πρέπει να αποφεύγουμε επιπόλαιες ιστορικές αναλογίες με τον Μεσοπόλεμο και το σχήμα «η Δημοκρατία και τα άκρα που την απειλούν» που οφείλεται σε ολοκληρωτική παρανάγνωση της ιστορίας της Βαϊμάρης. Τότε η Ακραία Δεξιά δημιουργήθηκε και χρησιμοποιήθηκε από τα κέντρα εξουσίας μέσα από την αντιπαράθεση με την Αριστερά. Επρόκειτο για παρατεταμένο ευρωπαϊκό εμφύλιο. Η σημερινή άκρα δεξιά στην Ευρώπη αναδεικνύεται ως η μείζων αντίπαλος των κομμάτων και του πλέγματος εξουσίας, αλλά η αιχμή της είναι η ανασφάλεια των φτωχών από τους μετανάστες και την παγκοσμιοποίηση, στα οποία απαντά με ρατσισμό, εθνικισμό και αντιπολιτική ρητορεία.
Τι μπορούν να κάνουν οι σοσιαλδημοκράτες στην εξουσία; Αυτό θα εξαρτηθεί κυρίως από το εύρος της νίκης των Γερμανών σοσιαλδημοκρατών, εφόσον η Γερμανία δεν είναι απλώς η ισχυρότερη στην Ευρώπη, αλλά η μόνη πλεονασματική ισχυρή οικονομία του Δυτικού κόσμου (οι ΗΠΑ και η Βρετανία είναι ελλειμματικές). Η σοσιαλδημοκρατία πρέπει να ξεπεράσει το σύνδρομο του μπλερισμού (οι σοσιαλδημοκράτες μπορούν να γίνουν οι πρωταθλητές των νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων), με νέες ιδέες. Δεν το έχουν κάνει έως τώρα. Θα το κάνουν; Η κυρίαρχη πάντως οικονομική πολιτική περιορισμών και λιτότητας φαίνεται ότι σκοντάφτει σε αντιδράσεις που προέρχονται από πολλούς ιδεολογικοπολιτικούς χώρους, κάτι θετικό που σπάει το «δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική λύση».
Αλλά έως να προσδιορίσουμε ποια θα είναι μια νέα πολιτική, θέλει ακόμη δουλειά και χρόνο, ο οποίος δεν παρέχεται αφειδώλευτα, καθώς τα ευρωπαϊκά καραβάκια το ένα μετά το άλλο μπάζουν νερά. Το ζήτημα για την ευρεία Αριστερά, σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, είναι πώς θα χτίσει μια ηγεμονία πάνω στα τρία προβλήματα που αναφέραμε στην αρχή και τα οποία απασχολούν με διαφορετικό τρόπο διαφορετικές κοινωνικές ομάδες. Δύσκολο. Αλλά μεγάλες στροφές στην πολιτική, σημαίνουν μεγάλες συμμαχίες, και μεγάλες συμμαχίες σημαίνουν τολμηρές απαντήσεις που αναδιατυπώνουν και τα μεγάλα προβλήματα.
Η σοσιαλδημοκρατία πρέπει να ξεπεράσει το σύνδρομο του μπλερισμού και να εφεύρει νέες ιδέες
Ο Αντώνης Λιάκος είναι ιστορικός, καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών