Πριν μερικά χρόνια ήταν διαδεδομένος στην Αμερική ένας αστικός μύθος γύρω από μια μεγάλη – τη μεγαλύτερη – φίρμα παραγωγής οδοντόπαστας στον κόσμο. Όταν τα στελέχη της βρέθηκαν ενώπιον μιας ραγδαίας συρρίκνωσης των πωλήσεων, ανησύχησαν και σκέφτηκαν να οργανώσουν μια συνάντηση στην οποία θα αναζητούσαν λύσεις για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Η συνάντηση λοιπόν ξεκίνησε το πρωί της καθορισμένης ημέρας, αλλά η ώρα περνούσε, χωρίς να καταφέρουν να συμφωνήσουν σε κάτι που να  τους φαινόταν ικανοποιητικό. Αργά το απόγευμα – όταν όλα τα γραφεία είχαν πια ερημώσει – μπήκε στην αίθουσα της συνεδρίασης μια από τις καθαρίστριες του κτιρίου, η οποία έγινε μάρτυρας των συζητήσεών τους. Κάποια στιγμή, λοιπόν, ενώ έστειβε το σφουγγαρόπανο, και χωρίς να ζητήσει τον λόγο, σήκωσε το κεφάλι και τους είπε: Γιατί δεν δοκιμάζετε να μεγαλώσετε την οπή του σωληναρίου. Έτσι θα αυξηθούν οι πωλήσεις, και διότι ο καταναλωτής θα βρει το σωληνάριο της οδοντόπαστας πιο βολικό, αλλά και διότι, η οδοντόπαστα θα τελειώνει γρηγορότερα.

Τα στελέχη λοιπόν, μετά τον πρώτο αιφνιδιασμό τους, βρήκαν την ιδέα εκπληκτική, καθώς είχε και ένα πρόσθετο πλεονέκτημα: Δεν απαιτούσε ριζικό επανασχεδιασμό του προϊόντος, αλλά μια μόνο μικρή αλλαγή στην κατασκευή του. Εφαρμόζοντας λοιπόν η μεγάλη εταιρεία την πρόταση της καθαρίστριας, είδε ξανά τις πωλήσεις της να αυξάνουν και να επιστρέφει στην κερδοφορία. Έκτοτε μάλιστα, όλες οι εταιρείες που παράγουν οδοντόπαστες, τη μιμήθηκαν και μεγάλωσαν κι αυτές την οπή του σωληναρίου τους.

Η ιστορία που μόλις σας διηγήθηκα μου άρεσε τόσο, ώστε να την αναφέρω συχνά στους μαθητές μου όταν ήμουν δάσκαλος. Πώς είπατε; Αν δίδασκα οικονομία ή διοίκηση επιχειρήσεων; Κάθε άλλο, βιολογία δίδασκα. Αλλά, καθώς, στην επιστήμη αυτή υπάρχουν πολλά παραδείγματα επιτευγμάτων που προέκυψαν από επιστήμονες που δεν είχαν σπουδάσει βιολογία, ακόμη και από νεαρούς φοιτητές, την έβρισκα πολύ πρόσφορη, ώστε να την αναφέρω.

Υπήρχε όμως, ακόμη ένας λόγος που με ωθούσε να τη διηγούμαι. Έβρισκα λοιπόν πολύ χρήσιμο – σε ένα σχολικό περιβάλλον που διδάσκει τον κομφορμισμό της ορθής απάντησης –  να παροτρύνω τους μαθητές μου να διατυπώνουν ερωτήσεις και να επιχειρούν, όπως η καθαρίστρια,  να δίνουν απαντήσεις, ακόμη και σε προβλήματα τα οποία δεν είχαν πολυσκεφτεί, ή δεν είχαν, ακόμη, τα πλήρη εφόδια, για να τα αντιμετωπίσουν.

Κι όλα αυτά, διότι είχα διαπιστώσει ότι ανάμεσα στις «αφελείς» ερωτήσεις ή στις «ανόητες» απαντήσεις των μαθητών, υπήρχαν και μερικές που με εντυπωσίαζαν, αλλά και με έφερναν σε δύσκολη θέση, καθώς η αυτολογοκρισία που ασκούσα στον εαυτό μου – ως γνώστης υποτίθεται του αντικειμένου -  συχνά μου απαγόρευε να τις διατυπώσω.

Μετά λοιπόν 35 χρόνια διδασκαλίας, βρίσκομαι στη θέση να ομολογήσω ότι έμαθα πολλά από τους μαθητές μου. Και στο ίδιο το αντικείμενο της βιολογίας – όταν υποχρεωνόμουν σε καιρούς που ακόμη δεν υπήρχε το διαδίκτυο να σπαζοκεφαλιάζω πάνω από χοντρά βιβλία για να βρω μια απάντηση – αλλά και στον τρόπο με τον οποίο ενδυναμώνεται η δημιουργικότητα και προκύπτουν αναπάντεχες ιδέες σε τομείς, όπως η μάθηση και η επιστήμη.

Πώς και τα θυμήθηκα όλα αυτά; Τα θυμήθηκα λοιπόν διότι έπεσε στα χέρια μου ένα βιβλίο στο οποίο ο συγγραφέας του, αφιερώνει έναν ύμνο στις δημιουργικές δυνάμεις που απελευθερώνει ο διάλογος και το να κοιτάζει κανείς ένα πρόβλημα, βγαίνοντας έξω από το κουτί των καθιερωμένων πλαισίων.

Σε κάποιο σημείο λοιπόν του βιβλίου του ο συγγραφέας ο σπουδαίος μοριακός βιολόγος που τιμήθηκε το 2002 με βραβείο Νόμπελ , ο Σύντνευ Μπρέννερ, γράφει:

«Βασικό στοιχείο των συζητήσεων μας ήταν πως λέγαμε ό,τι σκεφτόμασταν ακόμα κι αν ήταν βλακεία.  Ξέραμε, καλά ότι μάλλον θα κερδίζαμε παρά θα χάναμε από την εξωτερίκευση των σκέψεων μας. Ξέρετε υπάρχουν άνθρωποι που δεν μιλούν ποτέ εκτός κι αν έχουν σκεφτεί πολύ καλά αυτό που θέλουν να πουν. Πιστεύω ότι αυτοί οι άνθρωποι χάνουν το πιο σημαντικό στοιχείο της ερευνητικής δουλειάς. Την κοινωνική σχέση, τη συντροφικότητα που πηγάζει από την δημιουργική αλληλεπίδραση… Για μένα, λοιπόν, το πιο σημαντικό είναι να μιλάμε. Ακόμη κι αν λέμε μεγάλες ανοησίες.»

Και  προσθέτει: «Πάντα πίστευα ότι οι άνθρωποι που έδιναν ώθηση σε μία επιστήμη προέρχονταν από άλλα επιστημονικά πεδία. Το ίδιο ενδεχομένως ισχύει και για τον πολιτισμό. Οι μέτοικοι είναι πάντα ιδεώδεις καινοτόμοι».

Ισχύει σε πολλές περιπτώσεις. Ακόμα και στην πολιτική.

(Το βιβλιο που αξίζει να το αναζητήσετε είναι το  «Ζώντας με την Επιστήμη» και  εκδόθηκε από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.)

΄Ηταν σχόλιο  στην εκπομπή ΚΑΘΡΕΦΤΗΣ του Χρήστου Μιχαηλίδη στην ΕΡΑ1