Το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη έθεσε σε δημόσια διαβούλευση το σχέδιο νόμου για το «Εθνικό Σύστημα Πολιτικής Προστασίας», το οποίο προτείνει μια σημαντική βελτίωση του ισχύοντος κανονιστικού πλαισίου που αφορά στην αντιμετώπιση των εκτάκτων αναγκών που προκαλούνται από φυσικές ή ανθρωπογενείς καταστροφές και στη διαχείριση των συνεπειών τους.

Δεν υιοθετεί τον ελληνικό “μύθο”, που ισχυρίζεται ότι χρειάζεται ενιαίος φορέας,[1] αλλά προβλέπει «Εθνικό Σύστημα Πολιτικής Προστασίας», στο πλαίσιο του οποίου επιχειρεί να συγκροτήσει σε ενιαίο σύστημα το σύνολο των συναρμόδιων φορέων που βρίσκονται σε κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.

Επίσης, αναβαθμίζει διοικητικά τη «Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας» σε «Εθνική Αρχή Πολιτικής Προστασίας», διευρύνει την ορολογία και προσδιορίζει αρχές πολιτικής προστασίας, προβλέπει την κωδικοποίηση των κινδύνων και απειλών σε εθνικό κατάλογο, προσθέτει στην παραδοσιακή νομική έννοια των “αρμοδιοτήτων” τις σύγχρονες επιχειρησιακές έννοιες των “λειτουργιών” και των “πρότυπων επιχειρησιακών διαδικασιών”, συμβασιοποιεί τις συστημικές σχέσεις με “πρωτόκολλα συντονισμού”, “προγραμματικές συμφωνίες”, “συμβάσεις και μνημόνια συνεργασίας”, επιδιώκει τη διαλειτουργικότητα των κεντρικών, περιφερειακών και τοπικών φορέων του Συστήματος, προβλέπει τη συγκρότηση «Κέντρων Συντονισμού Πολιτικής Προστασίας» και προσωποποιεί τη συντονιστική ευθύνη σε “επικεφαλής οργανική μονάδα”, σε “συντονιστές λειτουργιών και ομάδων λειτουργιών” και σε “συντονιστές έκτακτης ανάγκης”.

Παράλληλα, ενσωματώνει ρητά στις λειτουργίες του Συστήματος την προστασία των Υποδομών Ζωτικής Σημασίας, αναβαθμίζει το «Κέντρο Επιχειρήσεων Πολιτικής Προστασίας» σε «Εθνικό Συντονιστικό Κέντρο Πολιτικής Προστασίας» με πρόσθετες λειτουργίες (εκτίμησης κατάστασης, επιχειρησιακού σχεδιασμού, διαχείρισης πόρων πολιτικής προστασίας κλπ), επιχειρεί τον μεσοχρόνιο προγραμματισμό του Συστήματος με εξαετές και κυλιόμενα τριετή επιχειρησιακά προγράμματα, επιδιώκει την ενεργότερη συμμετοχή των εθελοντικών οργανώσεων και θεσπίζει πλαίσιο παροχής πιστοποιημένης εκπαίδευσης για τους εθελοντές, επιδιώκει την οργάνωση του Συστήματος με την επιστημονική και ερευνητική κοινότητα και αναγνωρίζει επιστημονικούς φορείς ως «Κέντρα ικανότητας πολιτικής προστασίας» (competence centers).

Τι λείπει από το σχέδιο νόμου; Ο σημαντικότερος θεσμός πολιτικής προστασίας, που είναι οι “ασκήσεις προσομοίωσης”, που αναφέρεται απλώς ως “ασκήσεις” και δεν αποτελεί ρητά προβλεπόμενη και τακτικά επαναλαμβανόμενη επιχειρησιακή λειτουργία του Συστήματος. Υπενθυμίζω ότι όσα προβλέπουν τα κανονιστικά κείμενα και τα επιχειρησιακά σχέδια παραμένουν στα χαρτιά εάν δεν δοκιμαστούν στην πράξη.

Άλλωστε τι αναφέρει κατά το ΑΠΕ–ΜΠΕ το εισαγγελικό πόρισμα για την τραγωδία στο Μάτι; «Διαπιστώνεται πως στην “επί χάρτου” εφαρμογή της νομοθεσίας όλα λειτούργησαν ομαλότατα, πλην όμως στην πράξη ουσιαστικά τίποτα δεν λειτούργησε κατά τα προβλεπόμενα και η όλη διαχείριση έγινε σπασμωδικά, χωρίς κανέναν συντονισμό».

Κατά συνέπεια, το σχέδιο νόμου βελτιώνει το ισχύον κανονιστικό πλαίσιο, αλλά δεν πρέπει να αποδοθεί στο ισχύον κανονιστικό πλαίσιο η τραγωδία, όπως επιχείρησε ένας κυβερνητικός βουλευτής και δεν μπορεί το σχέδιο νόμου να αποσβέσει τις αντίστοιχες πολιτικές ευθύνες της Κυβέρνησης. Διότι και το ισχύον κανονιστικό πλαίσιο είναι επαρκές εάν γίνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα η δοκιμαστική εφαρμογή του με “ασκήσεις προσομοίωσης” για την αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών.

Ποιά είναι τα επόμενα βήματα, ώστε όταν ψηφιστεί το σχέδιο νόμου να μη μείνει αναρτημένο στο ΦΕΚ όπως πολλά κανονιστικά κείμενα;

Απαιτείται ένα Επιχειρησιακό Σχέδιο Εφαρμογής του νόμου, που θα κατατεθεί μαζί του στη Βουλή, το οποίο θα προβλέπει όσα πρότεινα στο «νόμο για την εφαρμογή των νόμων» του Ροΐδη,[2] δηλαδή τους αναγκαίους όρους και τους υλικούς και άυλους πόρους για την εφαρμογή του, καθώς και τη διοίκηση – παρακολούθηση – αξιολόγηση – ανατροφοδότηση του Σχεδίου. Και επειδή είναι δύσκολο να προσδιοριστεί με ακρίβεια το περιεχόμενο αυτού του Σχεδίου, είναι αναγκαίο να διασφαλιστεί με οδικό χάρτη η εξειδίκευση και η εφαρμογή του.

Το Επιχειρησιακό Σχέδιο Εφαρμογής του νόμου και το μεσοπρόθεσμο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα του Συστήματος μπορεί να τα εντάξει η επόμενη Κυβέρνηση για χρηματοδότηση στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2021–2027 δεδομένου ότι θα μπορούσαν να καλύψουν τον “αναγκαίο όρο” (enabling condition) για την ικανοποίηση του ειδικού στόχου πολιτικής 2.4 «Αποτελεσματικό πλαίσιο διαχείρισης κινδύνου καταστροφών και εθνικό ή περιφερειακό σχέδιο διαχείρισης κινδύνου καταστροφών» (Effective disaster risk management framework and a national or regional disaster risk management plan).

Σε διαφορετική περίπτωση, ο νόμος για το «Εθνικό Σύστημα Πολιτικής Προστασίας» θα κοσμεί το μουσείο των νομοθετημένων “διοικητικών απομιμήσεων” (mimetismes administratif) καλών πρακτικών από άλλες χώρες.

Και ας υποθέσουμε ότι στην επόμενη διετία ολοκληρώνεται ένα νέο κανονιστικό πλαίσιο (νόμος, προεδρικά διατάγματα, υπουργικές αποφάσεις, πρότυπα και εγκύκλιοι) και διασφαλίζονται οι όροι και οι πόροι για την εφαρμογή του. Τι θα γίνει στη διάρκεια αυτής της διετίας; Τι θα γίνει αυτό το καλοκαίρι και τον ερχόμενο χειμώνα; Οι αρμόδιες Αρχές έχουν την πολιτική βούληση και τη διοικητική και επιχειρησιακή ικανότητα να διασφαλίσουν την ετοιμότητα του υπάρχοντος εξοπλισμού και του υπηρετούντος δυναμικού; Θα πραγματοποιήσουν ασκήσεις ετοιμότητας και προσομοίωσης έκτακτων αναγκών και ιδίως δασικών πυρκαγιών, έστω και αν αυτό δεν προβλέπεται δεσμευτικά στο σημερινό νόμο;

Άλλωστε, κανένας νόμος δεν μπορεί να κατοχυρώσει την πρωτοβουλία, την υπευθυνότητα, τον επαγγελματισμό και την επιχειρησιακή λειτουργία του συντονισμού, συνήθως δε είναι εκ των υστέρων χρήσιμος για τον καταλογισμό των τυχόν ποινικών και αστικών ευθυνών.

Τελικά, εύλογα αναρωτιέμαι ποιά κοινωνική αναπηρία μας εμποδίζει πολλές φορές να αντιληφθούμε ότι τα προβλήματά μας δεν είναι κυρίως νομικά αλλά είναι διοικητικά και επιχειρησιακά. Και επομένως την αντικειμενική ευθύνη για τις αστοχίες ενός δημόσιου φορέα ή ενός συστήματος την έχει η διοικητική και η πολιτική ηγεσία του.

[1] Βλ. Μαΐστρος Π., 12/03/2019, Δύο ελληνικοί “μύθοι” και μια διοικητική “παθογένεια”, Metarithmisi.gr.

[2] Βλέπε το άρθρο μου στο ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ Τελικά ο Ροΐδης είχε δίκιο (21.04.2019), που αναδημοσιεύτηκε το metarithmisi.gr.