Όλα τα Σχολεία, όπως και σύσσωμη η χώρα, «γιόρτασαν» το 1940, ενώ θα έπρεπε να γιορτάζουμε τον Οκτώβριο του 1944, όταν η χώρα απελευθερώνεται σε μεγάλο βαθμό από τις Γερμανικές θηριωδίες και η κατοχική δύναμη ξεκουμπίζεται ηττημένη από την χώρα μας. Όμως αυτό είναι ένα θέμα τόσο επώδυνο, σκανδαλώδες και με τεράστια πολιτικοϊστορική σημασία, που θα πρέπει κάποια στιγμή να μάς απασχολήσει…
Τις προάλλες (25/10) ωστόσο, είχα μια πάρα πολύ ουσιαστική συνάντηση στο 5ο Γυμνάσιο Παλαιού Φάληρου με μια ομάδα μαθητών, οργανωμένη από τη διεύθυνση και τους εκπαιδευτικούς τού Σχολείου. Η αφορμή δόθηκε από την επέτειο του ’40 και το θέμα ήταν ελεύθερο.
Ήμουν συνεντευξιαζόμενος μέσα από ερωτηματολόγιο που είχαν ετοιμάσει δύο από τους μαθητές και δημιουργήθηκε ανάμεσα στους παριστάμενους ένα πολύ ενδιαφέρον κλίμα.
Μέσα στη θεματολογία και στη ροή της συζήτησης, αναδείχθηκαν και στιγμές μνήμης από τη δυσκολότατη περίοδο του ‘Β παγκόσμιου πολέμου και των δυο εμφυλίων που ακολούθησαν· στα αναφερθέντα γεγονότα ήταν και ο λιμός που έπεσε σαν μάστιγα στους πολίτες τής πρωτεύουσας. Περιγράφοντας στα γυμνασιόπαιδα εικόνες τής πείνας, η οποία θέριζε την Αθήνα σ’ εκείνα τα δίσεκτα χρόνια, στα οποία εγώ δεν ζούσα, αλλά έχω μνήμες από τις περιγραφές και αφηγήσεις των γονιών μου. Τους περιέγραψα όμως πώς, σε μικρή ηλικία, παρατηρούσα εκστασιασμένος τους κατοίκους τής γειτονιάς στην γενέτειρά μου Καλλιθέα· το κάθε σπίτι, είχε σακάτηδες (με ένα πόδι, τραυματίες με πατερίτσες, βαριά πληγέντες, άστεγους, πένητες, πεινασμένους, πολλούς ψυχικά νοσούντες από τις απανωτές μάχες και τις κακουχίες, που προκαλούν τέτοιες σκληρές κι απάνθρωπες καταστάσεις…
Την στιγμή εκείνη, θαρρείς και η μνήμη μού άνοιξε ένα «παραθυράκι» με τη μάνα μας, στιγμές που τις θεωρώ συγκλονιστικές και έχουν να κάνουν με τους προσωπικούς μου εφιάλτες, οι οποίοι είναι συγχρόνως και αυτοί που τροφοδοτούν επί 76 χρόνια τις δικές μου σκέψεις, προσανατολισμούς, πολιτικές τοποθετήσεις και επιλογές ζωής…
Αυτό το κομμάτι μνήμης σκέφτηκα να το μοιραστώ με τους μαθητές, αλλά και να το εντάξω στα σημειώματά μου, έστω και αν είναι πολύ προσωπικό· αλλά, πόσο «προσωπικό» μπορεί να είναι ένα γεγονός, που έχει καταγραφεί στην ιστορία, όπως η πείνα τής κατοχής στην περίοδο του 1941-42 και μετά, όταν οι Γερμανικές κατακτητικές δυνάμεις κατέστρεφαν όποιες υποδομές και δίκτυα υπήρχαν στη χώρα, με αποτέλεσμα την απομόνωση της Αθήνας (στην οποία πέθαναν από πείνα τουλάχιστον 63.734 άνθρωποι), αφού εμπόδιζαν τις τροφοδοσίες ακόμα και των πρώτων υλών; Ο κοσμάκης δεν μπορούσε να βρει ακόμα και το στοιχειώδες: λίγο ψωμί! Το αποτέλεσμα ήταν αναμενόμενο: ολόκληρη η πόλη γέμισε από πεινασμένους με το τραγικό θέαμα να υπάρχουν παντού σκελετωμένα παιδιά και ενήλικες· εξαντλημένοι, σωριασμένοι και πεταμένοι στους δρόμους από την πείνα και την ένδεια, με το κάρο τού δήμου, που αντί να μαζεύει τα σκουπίδια, να μαζεύει ανθρώπινα πτώματα…
Σε εκείνη τη ζοφερή εποχή, πέρασε τη δοκιμασία τής πείνας και η δική μας οικογένεια.
Μου διηγήθηκαν μια ιστορία που δεν θα ξεχάσω ποτέ! Μια μέρα, καθισμένοι οι γονείς και τα τρία παιδιά στο τραπέζι τής κουζίνας έτρωγαν μια νερόβραστη σούπα, ο αδελφός μου έβαλε τα κλάματα με παράπονο, γιατί συνέχιζε να πεινάει· καθ’ ότι ήταν ο πιο αδύναμος και κοκαλιάρης, το κλάμα του δημιούργησε πανικό στους γονείς, οι οποίοι βρέθηκαν σε απελπιστική κατάσταση. Σε κάποια στιγμή, τα χέρια τής μάνας άρχισαν να ανιχνεύουν την κώχη τού τραπεζιού όπου στην άκρη μιας γωνίτσας βρήκε ένα… ψίχουλο! Το πρόσωπό της έλαμψε· ήταν ένα μικρούλι κομματάκι τόσο δα, όπως αυτό που θα τσιμπούσε ένα σπουργίτι. Η μάνα πήρε το ψίχουλο και το έδωσε αμέσως στον αδελφό μου· εκείνος το άρπαξε σα να ήταν το τυχερό λαχείο και το κατάπιε με βουλιμία!
Το συμβάν ήταν σύντομο, ενώ η μεγάλη μου αδελφή, μετά από χρόνια, όταν θυμήθηκε το περιστατικό, μου εξομολογήθηκε πως εκείνο το ψίχουλο το είχε προσέξει από πριν και το είχε βάλει στο μάτι περιμένοντας την κατάλληλη στιγμή να το αρπάξει, αλλά η μάνα την πρόλαβε… Με μιας, αμέσως μετά, και τα πέντε μέλη τής οικογένειας (εγώ δεν ήμουν γεννημένος ακόμη), άρχιζαν να ψάχνουν για κάποιο άλλο ξεχασμένο, πεταμένο ή κρυμμένο ψίχουλο προκειμένου να μεταμορφωθεί σε συμπλήρωμα τροφής, αλλά εις μάτην…
Ίσως το περιστατικό να θεωρείται υπερβολικό στη δική μας εποχή, αλλά έχουν γραφτεί και ειπωθεί πολλά από μαρτυρίες και γραπτές καταθέσεις για την πείνα τής Κατοχής στην Αθήνα. Οι μαρτυρίες και το φωτογραφικό υλικό, με τις πάμπολλες απαθανατίσεις τής εποχής, επιβεβαιώνουν το γεγονός τής σκληρής δοκιμασίας που πέρασε ο κόσμος εκείνη τη βάρβαρη εποχή. Ναι, ένα ψίχουλο ήταν μάννα εξ ουρανού επειδή η απόλυτη πείνα έσπρωχνε τον κόσμο να ψάχνει ακόμα και για ένα ψίχουλο ο π ο υ δ ή π ο τ ε· σε γωνίες, σε δρόμους, στα σκουπίδια, σε χωματερές, σε αποθήκες και οπουδήποτε αλλού…
Όσοι έζησαν την εποχή εκείνη και συνεχίζουν να ζουν ως γέροντες πλέον, έχουν να διηγηθούν κάμποσες τέτοιες ιστορίες πείνας· ιστορίες που δύσκολα σήμερα γίνονται πιστευτές, ιδιαίτερα από νεότατους έφηβους, τα σημερινά σχολιαρόπαιδα, τα οποία στην συντριπτική πλειοψηφία τους, χορτάτα και ανέμελα, αγνοούν την πραγματική έννοια και αίσθηση της πείνας και τις παράλληλες ιστορίες τού κάθε σύγχρονου Γιάννη Αγιάννη.
Γνωρίζω πως το θέμα της πείνας δεν είναι ευχάριστο, αλλά έβλεπα τα μαθητούδια τού Σχολείου που παρακολουθούσαν με ιδιαίτερη προσοχή τις έμμεσες προφορικές μνήμες μου.
Δεν μπορώ να ξέρω κατά πόσο αυτές οι χορτασμένες γενιές ενδιαφέρονται για την πείνα τής δεκαετίας του 1940 και τα εκατοντάδες χιλιάδες θύματα· πέρασαν από τότε πάνω από 70 χρόνια, αλλά, σκεφτόμουν πως την ίδια εμπειρία βιώνουν και σ ή μ ε ρ α λαοί σε εμπόλεμες περιοχές, κυρίως σε Ασία και Αφρική· κρατώ πως η πληροφόρηση και η γνώση δεν έβλαψαν ποτέ κανέναν και τα νεαρά παιδιά καλό είναι να γνωρίζουν πως τίποτα δεν είναι δεδομένο και πως υπάρχει και αυτή η πλευρά τής ζωής, για την οποία πιστεύουν κι όλοι ελπίζουμε πως δεν θα την ζήσουμε ποτέ ξανά…