Γεννημένος στη Φλωρεντία γύρω στο 1265, ο Δάντης (Durante degli Alighieri) αναμείχθηκε από μικρός στα πολιτικά της πατρίδας του. Η οικογένειά του ανήκε στην παράταξη των πιστών στον πάπα Γουέλφων, που αντιπολιτεύονταν τους Γιβελίνους, που είχαν τη στήριξη του αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Στις 11 Ιουνίου του 1289, ο Δάντης έλαβε μέρος στη μάχη του Καμπαλντίνο, όπου οι φλωρεντινοί Γουέλφοι, υπό την ηγεσία του κοντοτιέρου Αμέριγο της Ναρβώνας, νίκησαν τους Γιβελίνους του Αρέτσο και ενίσχυσαν την κυριαρχία τους στην περιοχή. Ο νεαρός Δάντης βρέθηκε στην ακολουθία του Κάρολου Μαρτέλου (Κάρολος των Ανζού).
Τα πράγματα όμως δεν ηρέμησαν στη Φλωρεντία, καθώς δεν άργησε να ξεσπάσει η ανοιχτή σύγκρουση μεταξύ των δύο τάσεων των Γουέλφων, των Λευκών και των Μαύρων. Η πρώτη παράταξη, στην οποία ανήκε και ο Δάντης, υπό την ηγεσία του Βιέρι ντέι Τσέρκι, ήταν εναντίον της άνευ ορίων εξουσίας και ανάμειξης στα πολιτικά του πάπα· οι Μαύροι Γουέλφοι, αντιθέτως, με αρχηγό τον Κόρσο Ντονάτι, ήταν απολύτως πιστοί στον Ποντίφηκα.
Το φθινόπωρο του 1301, ο Δάντης βρισκόταν στη Ρώμη, ως μέλος φλωρεντινής αντιπροσωπείας στον πάπα. Ο Βονιφάτιος VIII έδιωξε την υπόλοιπη αντιπροσωπεία και κράτησε τον Δάντη, ενώ την 1η Νοεμβρίου ο Φίλιππος IV της Γαλλίας, σε συνεννόηση με τον πάπα, μπήκε στη Φλωρεντία και επέβαλε διοίκηση των Μαύρων Γουέλφων. Τον Μάρτιο του 1302, ο εγκλωβισμένος στη Ρώμη Δάντης καταδικάστηκε ερήμην από τους αντιπάλους του σε πρόστιμο για κακοδιαχείριση, την περίοδο που ήταν στα πράγματα οι Λευκοί Γουέλφοι. Αρνήθηκε να πληρώσει, ισχυριζόμενος πως ήταν αθώος, με αποτέλεσμα να καταδικαστεί σε «αιώνια εξορία» — μόνιμη δηλαδή απαγόρευση επιστροφής στην πατρίδα του: αν γύριζε στη Φλωρεντία χωρίς να πληρώσει το πρόστιμο, θα καιγόταν στην πυρά.
[Γ.Τ.]
Ο Δάντης ανάμεσα στο Καθαρτήριο και στη Φλωρεντία, Domenico di Michelino, 1465
* * *
Δάντης Αλιγκιέρι: επιστολές από την εξορία
—της Ελένης Κοσμά—
Οι επιστολές που έστειλε ο Δάντης κατά τη διάρκεια της εξορίας του, αλλά και πριν από αυτήν, δεν σώζονται όλες. Ο Λεονάρντο Μπρούνι στη μνημειώδη βιογραφία του για τον Δάντη (Vita di Dante, 1436) αναφέρει ότι ο ίδιος έχει διαβάσει αρκετές από αυτές. Οι δώδεκα από τις δεκατρείς επιστολές του Δάντη, όλες γραμμένες στα λατινικά, θεωρούνται πέραν πάσης αμφιβολίας αυθεντικές και παρατίθενται σε δύο τοσκανικά χειρόγραφα του 14ου αιώνα. Το πρώτο, χρονολογούμενο στα 1350, είναι του Βοκάκιου, ενώ το δεύτερο είναι γνωστό ως το χειρόγραφο Vaticano Palatino, ο κατάλογος του οποίου συντάχθηκε για πρώτη φορά από τον Φραντσέσκο Πιεντιμπιένι και χρονολογείται τέσσερις σχεδόν αιώνες μετά το χειρόγραφο του Βοκάκιου, στα 1729. Η διάσημη επιστολή στον Κανγκράντε, μεταφρασμένη υποδειγματικά στη γλώσσα μας από τον Δημήτρη Αρμάο (Ίνδικτος, 2004), αποτελεί μια ξεχωριστή περίπτωση και δεν απαντάει σε κανένα από τα δύο χειρόγραφα. Ο κανόνας των επιστολών παγιώθηκε από δύο εκδόσεις των αρχών του 20ού αιώνα, την Toynbee του 1925 και την Pistilli, για λογαριασμό της Societa Dantesca, το 1926.
Ο Δάντης από τον Μποτιτσέλι
Η 12η και τελευταία επιστολή του Δάντη συντάσσεται πριν από τον Μάιο του 1319 και λίγο καιρό αφού του έχει δοθεί αμνηστία και του έχει επιτραπεί υπό όρους η επιστροφή στην πατρίδα. Με αυτήν την επιστολή ο ποιητής απευθύνεται σε έναν ανώνυμο φίλο ή και συγγενή, ο οποίος πιθανότατα είναι παπάς. Ο Δάντης εξηγεί τους λόγους για τους οποίους είναι αδύνατο να αποδεχτεί τους αναξιοπρεπείς όρους που θα του επέτρεπαν την επιστροφή στoν γενέθλιο τόπο.
Επιστολή XII
[Στον φλωρεντινό φίλο]
[1] Από τα γράμματά σας, τα οποία διάβασα με τον οφειλόμενο σεβασμό και με τη δέουσα στοργή, συνειδητοποίησα, με ευγνώμονα ψυχή και ακάματη αφοσίωση, την επιμέλεια και την εγκαρδιότητα με την οποία συζητάτε το ζήτημα του επαναπατρισμού μου. Και περισσότερο ακόμη με σκλαβώνει το ενδιαφέρον σας, εάν αναλογιστώ πόσο σπάνιο είναι για έναν εξόριστο να έχει φίλους. Την απάντησή μου στα γραφόμενά σας, παρότι δεν θα είναι εκείνη που η ολιγοψυχία ορισμένων περιμένει, σας ζητώ, πάντοτε ευγνώμων, προτού την κρίνετε να την υποβάλετε στον έλεγχο της σοφίας σας…
Διαβάστε τη συνέχεια στο dim/art