Είναι πλέον εμφανές, ότι στην περίοδο της συστημικής κρίσης, την οποία διανύει τόσο η Ελλάδα, όσο και η Ευρώπη και η παγκόσμια κοινωνία, οι αντιφάσεις και οι κοινωνικές και οικονομικές ανατροπές, σε συνδυασμό και με τα νέα δεδομένα, τα οποία προκαλούν η τεράστια εξέλιξη της επιστήμης και οι τεχνολογικές εφαρμογές, θέτουν το πολιτικό σύστημα προ των ευθυνών του. Και τούτο, διότι καλείται να διεκπεραιώσει το ρυθμιστικό του ρόλο σε σχέση με τις ισορροπίες των διαφόρων κοινωνικών συστημάτων, ώστε η ανθρώπινη οντότητα να συνεχίσει να έχει βιώσιμη προοπτική και να πορευθεί στο μέλλον χωρίς έντονες και επικίνδυνες αναταράξεις. Για να μπορέσει να αποκαταστήσει λειτουργικές ισορροπίες, πρέπει να απαντήσει σε ένα πρωτόγνωρο πολιτικό δίλλημα, το οποίο υπερβαίνει ιδεολογικές αφετηρίες και οράματα, αν και τα τελευταία έχουν πλέον εξαφανισθεί από τον πολιτικό ορίζοντα.

.

Το δίλλημα αυτό έχει πολλές διαστάσεις και αναφορές σε ερωτήματα Οι διαστάσεις έχουν συστημικό χαρακτήρα και τα ερωτήματα αξιακό. Συγκεκριμένα, το πολιτικό σύστημα και η πολιτική βρίσκονται μπροστά στο ακόλουθο πολυδιάστατο δίλλημα: Θα συνεχίσει να λειτουργεί διαχειριζόμενο τις επιπτώσεις τής χωρίς έλεγχο δυναμικής του οικονομικού συστήματος και ιδιαιτέρως των αγορών, ή θα επαναπροσδιορίσει ιδεολογικοπολιτικά το ρυθμιστικό του ρόλο σε μια νέα πραγματικότητα, που διαμορφώνουν η παγκοσμιοποίηση και οι ανατροπές, οι οποίες έχουν επιστημονική και τεχνολογική αφετηρία; Και με ποιο τρόπο και σε ποιο αξιακό σύστημα βασιζόμενο θα κινηθεί, όταν η υπάρχουσα συστημική κρίση απειλεί να αποδιοργανώσει πλήρως τις κοινωνικές ισορροπίες; Θα μπορέσει δε να αναπτύξει την δυναμική, την οποία απαιτεί η ταχύτατη ροή του χρόνου;

.

Από την μέχρι τώρα πρακτική του πολιτικού συστήματος, βέβαια, τεκμαίρεται ότι τόσο τα κόμματα, όσο και οι πολιτικοί, δεν έχουν συνειδητοποιήσει σε βάθος αυτά τα ερωτήματα και το διλληματικό τους χαρακτήρα.

.

.

Η σημερινή κατάσταση

.

.

Κατ’ αρχήν έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η προσέγγιση των κοινωνικών αντανακλαστικών, σε σχέση με την πολιτική δυναμική η οποία αναπτύσσεται. Σημεία αναφοράς αυτής της δειγματοληπτικής προσέγγισης, θα είναι η κατάσταση στον ευρωπαϊκό χώρο και ιδιαιτέρως στην Ιταλία και στην Ελλάδα, καθώς και στις Η.Π.Α.

.

Η παγκόσμια οικονομία αντιμετωπίζει προβλήματα με έντονες κοινωνικές επιπτώσεις.

.

Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της Eurostat στην Ευρωζώνη, η ανεργία τον Ιανουάριο του 2013 ανήλθε στο 11,9 %, με 19 εκατομμύρια ανέργους. Η δε ανεργία των νέων κάτω των 25 ετών στο ίδιο χρονικό σημείο, ανήλθε στο 24,2 %. Πρέπει δε να επισημανθεί ότι η ανεργία έχει αυξητικές τάσεις ακόμη και στην πιο ισχυρή οικονομία της Ευρωζώνης, στην Γερμανία. Τον Φεβρουάριο του 2013 ήταν στη Γερμανία 3.156.000 άνεργοι, δηλαδή 18.000 άνεργοι περισσότεροι από τον Ιανουάριο 2013. Η δε ανεργία των νέων είναι ανησυχητική. Ο δείκτης στην Ελλάδα έφτασε στο 59,4 %, στην Ισπανία 55,5 %, στην Ιταλία 38,7 % και στη Γερμανία 7,9 %.

.

Αυτή η ζοφερή κατάσταση στον τομέα της εργασίας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται ως προς το βιοτικό επίπεδο, οδηγεί στην ανάπτυξη μιας επικίνδυνης πολιτικής δυναμικής στην κοινωνία. Στην Ιταλία δεν είναι τυχαία η επανάκαμψη της κεντροδεξιάς του Silvio Berlusconi και η εμφάνιση του κόμματος των Πέντε Αστέρων του Beppe Grillo. Την κεντροδεξιά του Berlusconi ψήφισαν 8,9 εκατομμύρια Ιταλών και τον Beppe Grillo 8,6 εκατομμύρια. Σε σχέση με το κόμμα των Πέντε Αστέρων και τους ψηφοφόρους του, επισημαίνεται ότι 6,5 εκατομμύρια προέρχονται από την κεντροδεξιά του Berlusconi και 4,4 εκατομμύρια από την κεντροαριστερά του Bersani.

.

Η πλειοψηφία των ψηφοφόρων του Beppe Grillo είναι νέοι της γενιάς του διαδικτύου. Το 16 % μάλιστα των ψηφοφόρων του είναι νέοι κάτω των 22 ετών. Ο δε μέσος όρος της ηλικίας των βουλευτών του κόμματος των Πέντε Αστέρων είναι τα 37 έτη.

.

Ποια είναι όμως η ταυτότητα του κόμματος των Πέντε Αστέρων και του ηγέτη του;

.

Το 2011 κυκλοφόρησαν ο Beppe Grillo και ο Gianroberto Casaleggio το βιβλίο «Είμαστε σε πόλεμο – Για μια νέα πολιτική», στο οποίο αποτυπώνεται και η κοσμοθεωρία τόσο των δύο. όσο και του κόμματος των Πέντε Αστέρων. «Πρόκειται για έναν ολοκληρωτικό πόλεμο, ο οποίος αφορά κάθε πτυχή της ζωής μας και αμφισβητεί όλες τις οικονομικές και κοινωνικές δομές, οι οποίες εδώ και εκατονταετίες γίνονται αποδεκτές ως δεδομένες». Εργαλείο για την μεγάλη αλλαγή είναι το διαδίκτυο, το οποίο θα επιβάλλει το καινούργιο. Το παλαιό θα αντικατασταθεί. Το διαδίκτυο είναι για τους Grillo και Casaleggio ένα «επαναστατικό υποκείμενο». Δεν εμφανίζεται ως τεχνολογία, αλλά ως ένα δημιούργημα, το οποίο θα γεννήσει ένα νέο κόσμο. Για τους Grillo και Casaleggio, μέσω του διαδικτύου οι άνθρωποι αποκτούν την ίδια αξία. Δεν υπάρχουν ιεραρχίες, ο καθένας μπορεί να τα κάνει όλα. «Όταν ο κάθε άνθρωπος έχει την ίδια αξία, δεν έχει νόημα η ύπαρξη πολιτικής καθοδήγησης. Αυτό θα ήταν αντιφατικό. Όσοι προβλέπουν το μέλλον, ανήκουν σε αυτούς που έχουν παιδικές πολιτικές απόψεις. Όποιος συμπεριφέρεται στη σημερινή εποχή ως ηγέτης, πρέπει να υποστεί μίαν αντιμετώπιση με καταναγκαστικά χαρακτηριστικά».

.

Αυτές οι απόψεις οδηγούν στην υποστασιοποίηση της τεχνολογίας σε τέτοιο βαθμό, που η μετάλλαξη του ανθρώπου σε βιολογική μηχανή είναι το επόμενο στάδιο εξέλιξης. Η πραγματικότητα αποκτά ψηφιακά χαρακτηριστικά. Γίνεται πιο εύκολα διαχειρίσιμη πολιτικά, διότι η ελεύθερη βούληση στο πλαίσιο της δημοκρατικής λειτουργίας, δεν συναρτάται με την ορθολογική νοητική λειτουργία, αλλά με το ιδεολόγημα της αναγόρευσης ενός τεχνολογικού μέσου, διαδικτύου, σε σημείο αναφοράς της ανθρώπινης ποιότητας. Αυτό δεν απέχει πολύ από την χειραγώγηση, με βάση την δυνατότητα, που παρέχει η διαδικτυακή επικοινωνία, να παρουσιάζει την πραγματικότητα είτε σκηνοθετημένη είτε αποσπασματική, ανάλογα με το παρουσιαζόμενο κομμάτι της. Και αυτό δεν απέχει επίσης από τον λαϊκισμό του Berlusconi, ο οποίος κατέβηκε στην πολιτική με το ποδοσφαιρικό σύνθημα «Forza Italia». Και οι δύο εκδοχές παρακάμπτουν νοητικές διεργασίες, οι οποίες βασίζονται στη λογική σκέψη και ακουμπούν στο θυμικό και τη μυθοπλασία. Αυτό καθιστά την πολιτική επικοινωνία πιο εύκολη.

.

Στην Ελλάδα η κατάσταση δεν είναι καλύτερη. Δεν είναι βεβαίως η εικόνα της πραγματικότητας ίδια με την Ιταλία. Τα κοινωνικά συστήματα και κυρίως το οικονομικό έχουν διαφορετικά ποιοτικά χαρακτηριστικά.

.

Το πολιτικό σύστημα της χώρας οριοθετείται από το εάν διαχειρίζεται κυβερνητική εξουσία ή όχι. Όταν ένα κόμμα ή συνασπισμός κομμάτων αρθρώνουν πολιτικό λόγο από κυβερνητική θέση, έχουν ως ένα βαθμό πραγματιστικά χαρακτηριστικά ως προς τις προσδοκίες, τις οποίες δημιουργούν στην κοινωνία. Από την πλευρά των αντιπολιτευόμενων κομμάτων η απάντηση είναι αρνητική αξιολόγηση του όποιου κυβερνητικού έργου, παντελής έλλειψη διαλόγου και μυθοπλασία σε σχέση με τις παροχές σε περίπτωση ανάληψης κυβερνητικής ευθύνης.

.

Σε περιόδους κρίσης όμως αυτή η ποιότητα της πολιτικής διευκολύνει την ευδοκίμηση ενός πολύ επικίνδυνου πολιτικού λαϊκισμού, αυτόν των άκρων και κυρίως του ακροδεξιού εξτρεμισμού, ο οποίος έχει δημιουργήσει πολλά επώδυνα προβλήματα στην ανθρωπότητα.

.

Δυστυχώς ο πολιτικός λαϊκισμός κερδίζει έδαφος στην Ευρώπη. Εκτός από την Ιταλία κερδίζουν έδαφος κόμματα γενικευμένης διαμαρτυρίας στη Σλοβακία και την Πολωνία, ενώ στην Ελλάδα και την Ουγγαρία η ακροδεξιά. Εάν συνεχισθεί αυτή η πορεία, τότε θα κινδυνεύσει η συνοχή των πλουραλιστικών κοινωνιών και κατ’επέκταση η δημοκρατία. Θα κυριαρχήσει δε η εσωστρέφεια και η ξενοφοβία. Ήδη τα φαινόμενα αυτά είναι σε ισχύ λόγω των μαζικών μετακινήσεων πληθυσμών από αναπτυσσόμενες σε ανεπτυγμένες χώρες, αλλά και της οικονομικής κρίσης. Έχει πολύ ενδιαφέρον μια εμπειρική έρευνα, η οποία έγινε το 2008 για λογαριασμό του Ιδρύματος Friedrich Ebert Stiftung σε οκτώ (8) ευρωπαϊκές χώρες (Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία, Ολλανδία, Ιταλία Πορτογαλία, Πολωνία και Ουγγαρία). Στο πλαίσιο αυτής της έρευνας έγινε προσέγγιση της κατάστασης σε σχέση με την ύπαρξη διακρίσεων, προκαταλήψεων και μη ανεκτικότητα σε αυτές τις κοινωνίες. Το πιο ανησυχητικό εύρημα είναι, ότι πάνω από το 50 % των ερωτηθέντων έχουν αρνητική στάση απέναντι στους μετανάστες και τους μωαμεθανούς.

.

.

Κοινό στοιχείο σε όλες τις χώρες, όπως και στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής είναι η κοινωνική ανισότητα. Ιδιαιτέρως στις Η.Π.Α. αυτό το φαινόμενο είναι πολύ οξυμένο. Οι πλούσιοι Αμερικανοί, οι οποίοι αποτελούν το 1 % του πληθυσμό και στο παρελθόν κατείχαν το ένα δέκατο (1 %) του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος, σήμερα κατέχουν το ένα τέταρτο (1/4). Η ψαλίδα συνεχώς ανοίγει και η μεσαία τάξη εξαφανίζεται. Αυτή η ανισότητα κρύβει δύο μεγάλους κινδύνους. Μαζί με την οικονομική ανισότητα επέρχεται και πολιτική ρευστότητα από το ένα μέρος και από το άλλο αναπτύσσεται ο λαϊκισμός.

.

.

Οι προοπτικές

.

Κοινός παρανομαστής αυτής της δειγματοληπτικής προσέγγισης σε Ευρώπη και Η.Π.Α. είναι η σταδιακή αποσύνθεση του κοινωνικού οικοδομήματος κάτω από το βάρος της οικονομικής κρίσης και της ανυπαρξίας συνεκτικών κοινωνικών αξιών στο πλαίσιο του νεοφιλελεύθερου μοντέλου κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης σε ένα παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι και η υποταγή του πολιτικού συστήματος στη δημοκρατία των αγορών. Η πολιτική λειτουργία στο επίπεδο της διακυβέρνησης ελέγχεται από τις αγορές. Αυτό συνεπάγεται οδυνηρές κοινωνικές επιπτώσεις και δημοκρατία χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο σε εθνικό επίπεδο. Η δύναμη των αγορών ισοπεδώνει το όποιο αξιακό φορτίο στα κριτήρια λήψης πολιτικών αποφάσεων σε σχέση με την κοινωνική δικαιοσύνη και το κοινωνικό συμφέρον. Την ίδια πορεία ακολουθεί και η έννοια της ποιότητας ζωής, η οποία ταυτίζεται με την δυνατότητα κατανάλωσης και την κάλυψη πλασματικών αναγκών.

.

Όμως ο άνθρωπος δεν στερείται της ανάγκης ύπαρξης ενός συστήματος αξιών από τη στιγμή που ενεργοποιείται οικονομικά. Αυτή η παροδική στρέβλωση είναι αποτέλεσμα του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, ο οποίος οδηγεί στην ανάπτυξη αρνητικής για το άτομο πολιτικής δυναμικής. Μίας δυναμικής, η οποία ουσιαστικά του αποστερεί την ελευθερία επιλογής με βάση την κοινωνική διάσταση της ανθρώπινης ύπαρξης και το μετατρέπει σε απλό φορέα αυστηρά καθορισμένων από το οικονομικό σύστημα ρόλων. Αυτοί δε οι ρόλοι καλλιεργούν τον νεοφιλελεύθερο ατομικισμό, ο οποίος οδηγεί το άτομο στην αποξένωση και την φοβική στάση απέναντι στις κοινωνικές διεξόδους από καταστάσεις κρίσης. Το θέμα μόνο είναι, ποιες είναι οι αντοχές και ανοχές του ατόμου, όταν οδηγείται στην εξαθλίωση και στην κοινωνική περιθωριοποίηση. Όταν σημειώνεται υπέρβαση των ορίων αυτών των αντοχών και ανοχών, τότε αναπτύσσεται δυναμική ανατροπών, αφού προηγηθεί η φάση της αμφισβήτησης.

.

Από αυτό το σημείο και μετά καθίσταται κρίσιμη για το μέλλον η λειτουργία του πολιτικού συστήματος και η δυνατότητα του να απαντήσει στο δίλλημα του ελέγχου ή μη των αγορών και της δυναμικής του οικονομικού συστήματος με βάση ένα αξιακό σύστημα, το οποίο εμφορείται από τη λογική του κοινωνικού ανθρωπισμού και δεν υποστασιοποιεί τις τεχνολογικές εφαρμογές, αλλά τις αξιοποιεί ως εργαλεία για την βελτίωση της ποιότητας ζωής του ατόμου και του κοινωνικού συνόλου. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, διότι η κυριαρχία του ψηφιακού καπιταλισμού από το ένα μέρος πρόσδωσε μεγάλη ταχύτητα στη δυναμική της εξέλιξης και από το άλλο ενέπλεξε τον άνθρωπο στη λογική της εικονικής πραγματικότητας. Αυτήν δηλαδή που του παρουσιάζουν, τα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας, η οποία είναι αποσπασματική. Αυτή δε η αποσπασματικότητα μεγιστοποιείται σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό, εάν λάβουμε υπόψη μας την πολυπλοκότητα και το πολυδιάστατο της παγκοσμιοποιημένης πραγματικότητας.

.

Όσο δε η πραγματικότητα θα γίνεται πιο σύνθετη και οι πολίτες θα αδυνατούν να την κατανοούν, να την επεξεργάζονται και να την αναλύουν, τόσο θα αυξάνεται ο κίνδυνος ο λαϊκισμός να κερδίζει έδαφος στην πολιτική. Τα παραδείγματα του Berlusconi, του Grillo, του κόμματος των Πειρατών στη Γερμανία καθώς και αυτά των άλλων χωρών δείχνουν, ότι ο κίνδυνος δεν είναι θεωρητικός.

.

Το πολιτικό σύστημα, εάν δεν απαντήσει σε αυτό το πολιτικό δίλλημα και δεν διαμορφώνει τις προϋποθέσεις για να μπορεί να το κάνει, θα επιτρέψει μια μεγάλη οπισθοδρόμηση των σύγχρονων ανεπτυγμένων κοινωνιών. Με τον λαϊκισμό και κοινωνίες με απλούς καταναλωτές πολιτικής και όχι πολίτες με ορθολογισμό και κριτική σκέψη, δεν είναι διαχειρίσιμο το μέλλον. Και η επιστροφή σε μορφές διαχείρισης του παρελθόντος δεν έχουν προοπτική. Η ανθρωπότητα έχει πάρει έναν δρόμο χωρίς επιστροφή. Με μπροστάρη ένα σύγχρονο πολιτικό σύστημα και τη συνδρομή της επιστημονικής γνώσης και τεχνολογίας πρέπει να πορευθεί προς το μέλλον. Σε αυτή την πορεία η παγκόσμια πολυπολιτισμική πραγματικότητα με την παραγωγή σύγχρονων με υπερεθνικά χαρακτηριστικά αξιών θα έχει τη δυνατότητα συγκλίσεων, οι οποίες θα καταστήσουν εφικτή την κυβερνησιμότητα της παγκόσμιας κοινωνίας.