Χρειάστηκε να περάσουν 48 χρόνια για να επιβεβαιωθεί ερευνητικά το σωματίδιο που είχε προβλέψει ο Πίτερ Χιγκς και το οποίο πήρε το όνομά του. Το πιθανότερο είναι ότι η προσπάθεια του Βενιζέλου να αποδείξει αν υπάρχει ΠαΣοΚ θα επαληθευθεί ή θα διαψευστεί πολύ νωρίτερα. Προς το παρόν, δεν χωρούν ασφαλή προγνωστικά. Κι αυτό επειδή «το πείραμα ΠαΣοΚ» έχει δύο σαφή και προσδιορισμένα ερωτήματα προς απόδειξη.

Πρώτον, αν το ΠαΣοΚ που ξέρουμε μπορεί να επιβιώσει όπως το ξέρουμε ή με κάποιες αλλαγές στο νέο κομματικό σύστημα που εκκολάπτεται στη χώρα μας.

Δεύτερον, αν το ΠαΣοΚ που ξέρουμε διαθέτει τα πρόσωπα, τις ιδέες και τα κοινωνικά αποθέματα που θα του επιτρέψουν να προσαρμοστεί σε αυτό το νέο κομματικό σύστημα.

Μη βιαστείτε να απαντήσετε. Οι άγνωστες και απροσδιόριστες παράμετροι της εξίσωσης είναι ανυπολόγιστες. Δεν είναι καν σαφές αν η ηγεσία του ΠαΣοΚ ή, τέλος πάντων, οι άνθρωποι που επιχειρούν να παίξουν κάποιον ρόλο σε αυτή την προσπάθεια ξέρουν επακριβώς τι έχουν να αντιμετωπίσουν. Διότι, πέρα από τη συμβατική ρητορική της Εθνικής Συνδιάσκεψης, η αλήθεια είναι απλή και σκληρή.

Το ΠαΣοΚ έχει να αντιμετωπίσει ένα τεράστιο μειονέκτημα, το οποίο αποτελεί ταυτοχρόνως και το μοναδικό πλεονέκτημά του: το παρελθόν. Είναι μια ιστορική παράταξη που κυβέρνησε πολλά χρόνια, με ό,τι αυτό σημαίνει. Με ένα τεράστιο μερίδιο ευθύνης για τις κατακτήσεις αλλά και για τα αμαρτήματα ολόκληρης της μεταπολιτευτικής περιόδου.

Με άλλα λόγια, το σημερινό ΠαΣοΚ του Ευ. Βενιζέλου ούτε προέρχεται ούτε μπορεί να προκύψει από παρθενογένεση. Κουβαλάει στην πλάτη του σχεδόν σαράντα χρόνια ιστορίας – με τα καλά και με τα κακά της…

Υπό άλλες συνθήκες, η διαπίστωση θα τροφοδοτούσε απλώς μια γνωστή συζήτηση. Τι κρατάμε, τι πετάμε. Πολύ φοβούμαι ότι υπό τις σημερινές συνθήκες δεν μπορεί να υπάρξει καμία τέτοια συζήτηση. Η έμφυτη ροπή της κοινωνίας είναι να το πετάξει όλο – και ό,τι προκύψει…

Πώς απαντάει σε αυτό το κλίμα το ίδιο το ΠαΣοΚ; Συνήθως διά της αφωνίας.

Κανείς δεν έχει καταλάβει αν ο σημερινός πρόεδρος έχει κάτι στο μυαλό του, ούτε τι μπορεί να είναι αυτό. Κανείς δεν μπορεί ως τώρα να πει με βεβαιότητα τι πρέπει να γίνει και ποιος θα το κάνει.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το εκλογικό στραπάτσο είναι μεγάλο και το στράτευμα έχει αποδεκατιστεί. Αλλά αυτό δεν είναι λόγος για να καταργηθεί ο στρατός.

Πολλά παραδοσιακά κόμματα έχουν υποστεί τέτοιες ή ανάλογες συντριβές χωρίς να τεθεί θέμα ύπαρξης ή επιβίωσής τους. Ανασυντάσσονται, προσαρμόζονται και προχωρούν.

Να θυμίσω πρόχειρα την πανωλεθρία των γάλλων Σοσιαλιστών στην προεδρική εκλογή του 2002 – δέκα χρόνια αργότερα ελέγχουν όλες τις αιρετές εξουσίες στη Γαλλία!

Είναι αλήθεια βεβαίως ότι το σημερινό φορτίο του ΠαΣοΚ είναι βαρύτατο. Δεν κουβαλάει μόνο το άλγος μιας κομματικής ήττας, αλλά και την ευθύνη μιας εθνικής χρεοκοπίας. Και αυτό μοιάζει ασήκωτο.

Μοιάζει ασήκωτο κυρίως για εκείνους που μετείχαν προσωπικά στην αποτυχία, για όσους (ακόμη και καθ’ υπερβολήν…) την προσωποποιούν. Με άλλα λόγια, η μεγαλύτερη δυσκολία του σημερινού ΠαΣοΚ, του Ευ. Βενιζέλου και των υπολοίπων είναι να βγάλουν από πάνω τους το εθνικό ναυάγιο στο οποίο πρωταγωνίστησαν κατά το μερίδιο ευθύνης του καθενός.

Κοινώς, να πείσουν τους επιβάτες του «Τιτανικού» ότι αξίζει να συνεχίσουν να ταξιδεύουν με το ίδιο πλήρωμα! Ειλικρινά δεν ξέρω αν και πώς θα το καταφέρουν. Αλλά είμαι βέβαιος ότι δεν είναι καθόλου απλό.

Θα μπορούσαν βεβαίως να ξεκινήσουν κοιτώντας τον καθρέφτη, αλλά δεν φαίνεται να τους ελκύει η μέθοδος: ο καθένας δείχνει με ευκολία τον διπλανό του και ελάχιστοι έχουν αποσυρθεί οικειοθελώς από τη φωτογραφία.

Διότι η επόμενη ερώτηση που τους αφορά είναι ακόμη σκληρότερη. Αξίζει άραγε να υπάρχει το ΠαΣοΚ; Κι αν ναι, ως τι;

Ως μια λέσχη πρόωρων βετεράνων της πολιτικής που θα διηγείται τις αναμνήσεις της από «την εποχή του Ανδρέα»; Ως ένα μεγαλύτερο ΔΗΚΚΙ ή ένας μικρότερος ΣΥΡΙΖΑ που θα προστατεύει όσες παθογένειες το ίδιο καλλιέργησε; Ή ως ένα ευρύτερο προοδευτικό, μεταρρυθμιστικό και εκσυγχρονιστικό κίνημα;

Αν η τελευταία απάντηση είναι η σωστή, τότε τα πράγματα είναι εξαιρετικά απλά.

Το ΠαΣοΚ αξίζει να υπάρχει (με αυτήν ή την άλλη μορφή…) υπό την προϋπόθεση ότι θα βρεθούν εκείνοι οι προοδευτικοί μεταρρυθμιστές και εκσυγχρονιστές που θα το στελεχώσουν και θα το καταστήσουν συγκροτημένη και αξιόπιστη πολιτική δύναμη.

Ποιοι είναι αυτοί; Δεν το ξέρω. Αλλά είναι το μποζόνιο που αξίζει να αναζητήσουμε. Οι υπόλοιποι μπορούν να συνεχίσουν όπου αλλού θέλουν τη σταδιοδρομία τους…