* Θα ήθελα να συγχαρώ τον Κύκλο για την πρωτοβουλία οργάνωσης αυτού του πάνελ : την πρώτη δημόσια συζήτηση στην Ελλάδα μετά τη Λευκή Βίβλο και τη Δήλωση της Ρώμης ! Το Δίκτυο συμμετέχει δι εμού και ευχαριστούμε τον Κύκλο για την πρόσκληση.

Επιστρέφω από τη Ρώμη όπου στις 24 και 25 Μαρτίου πήρα μέρος σε παράλληλες (με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο) εκδηλώσεις και στη μεγάλη πορεία στο ιστορικό κέντρο της αιώνιας πόλης. Μία πορεία όπου η μεγάλη πλειοψηφία των συμμετεχόντων ήσαν νέοι. Για αυτό θα ήθελα να βάλω ένα μπεμόλ στον τίτλο για να μη μείνει μία αρνητική εντύπωση που υποκρύπτει απαισιόδοξη στάση και έλλειψη εμπιστοσύνης στην πορεία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η διαδήλωση της Ρώμης, υπό τον τίτλο March for Europe έβγαλε στο δρόμο χιλιάδες κόσμο με κεντρικό σύνθημα Europe fights back – η Ευρώπη είναι εδώ !

Φέτος η 60η επέτειος της Συνθήκης της Ρώμης έλαβε νέο χαρακτήρα καθώς σημαίνει τη γέννηση της ΕΕ των 27 πλέον, λαβαίνοντας υπόψη την πραγματικότητα του Brexit.

Η Ευρώπη έχει περάσει από πολλές κρίσεις. Πάντα τα κατάφερνε – έτσι θα τα καταφέρει και τώρα. Η επίλυση κάθε μίας από τις κρίσεις έφερε πάντα περισσότερη Ευρώπη. Να θυμίσω εδώ την κρίση μετά το ναυάγιο της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας (1954) ή την πρώτη κρίση της ΕΟΚ που έμεινε γνωστή ως κρίση της « άδειας καρέκλας » (1965-66). Κάθε κρίση τελείωνε με ένα δημιουργικό συμβιβασμό.

Γιατί κάθε απόφαση και πολύ περισσότερο κάθε μεγάλη απόφαση είναι προϊόν συμβιβασμού. Έτσι και η συζήτηση για το μέλλον της ΕΕ επί τη βάσει της Λευκής Βίβλου θα είναι μία σύνθεση. Μία τέτοια σύνθεση επιχειρεί να κάνει η Δήλωση της Ρώμης : « προχωρούμε ενωμένοι με διαφορετικούς ρυθμούς και ένταση όπου χρειάζεται, αλλά πάντα προς την ίδια κατεύθυνση (…) τηρώντας τις Συνθήκες και διατηρώντας πάντα ανοιχτή την πόρτα σε εκείνους που θα θελήσουν να συμμετάσχουν αργότερα. Η Ένωσή μας είναι ενιαία και αδιαίρετη ».

Είναι με άλλα λόγια ο καθαγιασμός της Ευρώπης των διαφορετικών ταχυτήτων με τη βούλα των 27. Η απόφαση υπήρξε ομόφωνη. Όσα προηγήθηκαν είναι συνηθισμένη πρακτική – η προβολή τους στο εσωτερικό για λόγους και μόνο εσωτερικής κατανάλωσης δεν βοηθούν την υπόθεση της Ευρώπης.

Το ζητούμενο τελικά είναι η διατήρηση και η εμβάθυνση της ενότητας. Η υπάρχουσα Συνθήκη είναι σοφά δομημένη. Αρκεί να γίνει πλήρης αξιοποίηση της. Ούτε τις περισσότερες ταχύτητες απαγορεύει ούτε τις ενισχυμένες συνεργασίες εμποδίζει. Η Συνθήκη της Λισαβώνας επιτρέπει σε όσους θέλουν και μπορούν να προχωρήσουν, ενώ δεν αποκλείει όσους θέλουν, αλλά δεν μπορούν. Αντίθετα τους παρέχει κάθε βοήθεια και διευκόλυνση για να καταβάλουν όση προσπάθεια χρειάζεται ώστε να τα καταφέρουν. Σε αυτό το σχήμα δεν έχουν θέση όσοι μπορούν, αλλά δεν θέλουν (Brexit) ή όσοι ούτε μπορούν και ούτε θέλουν. Κωλυσιεργούν, όμως, εις βάρος των υπολοίπων, καθυστερούν και τελικά εμποδίζουν την θεσμική εξέλιξη και την ανάπτυξη πολιτικών πρασαρμοσμένων στα νέα διεθνή δεδομένα. Στη θέση αυτή εύκολα θα μπορούσε κανείς να δει την Πολωνία, την Ουγγαρία, αλλά και την Ελλάδα. Ευτυχώς όμως ο Έλληνας Πρωθυπουργός και τον Ιούλιο του 2015 και προχθές παρά τα όσα προηγήθηκαν κράτησε τη χώρα στο ευρωπαϊκό όχημα. Θα μου επιτρέψετε να παρατηρήσω ότι όλα όσα “διεκδικούσε” ο Πρωθυπουργός υπήρχαν από την αρχή στο κείμενο. Παραβίαζε δηλαδή θύρες ανοιχτές εν γνώσει του.

Την αμέσως επόμενη περίοδο θα έλθει πάλι στην επιφάνεια η παλιά διαμάχη που θα φέρει αντιμέτωπους τους εθνοκεντρικούς οπαδούς της διακυβερνητικής άποψης και τους πιστούς της κοινοτικής ορθοδοξίας στους οποίους παρέχουν την υποστήριξή τους οι ρέκτες του φεντεραλισμού, στους οποίους προσωπικά ανήκω. Αλλά αυτή η συζήτηση δεν αφορά παρά τους παροικούντες την βρυξελλιανή Ιερουσαλήμ. Οι υπόλοιποι, οι πολίτες δεν ενθουσιάζονται από θεωρητικές αναζητήσεις, αλλά ενδιαφέρονται να ξέρουν τις πρακτικές επιπτώσεις στην καθημερινότητα τους από την πορεία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Η ενεργός συμμετοχή στο εγχείρημα θα υπάρξει αν είναι γνωστές οι αρχές με τις οποίες θα συνεχίσει να λειτουργεί η ΕΕ. Η ενότητα, η ισότητα και η ισοτιμία πρέπει να τηρούνται απαρέγκλιτα. Και κυρίως η αλληλεγγύη ως δυναμική έννοια, όχι σαν συνώνυμο της ελεημοσύνης αλλά της συνοχής και του κοινού βηματισμού.

Στη « Χώρα των Θαυμάτων » η Αλίκη μπροστά σε ένα δίστρατο ρωτά τη γάτα που καθόταν σε ένα δέντρο :

– Ποιόν δρόμο να πάρω ;

– Εξαρτάται, πού θες να πας ; της απάντησε η γάτα !

– Δεν ξέρω, είπε η Αλίκη.

– Τότε δεν έχει σημασία, είπε η γάτα !

Το τί Ευρώπη θέλουμε δεν είναι θέμα αφηγήματος. Το αφήγημα έπεται. Είναι θέμα πολιτικών.

Αν ήταν να ξανάρχιζα, θα άρχιζα από την κουλτούρα, φέρεται ότι έχει πει ο Ζαν Μονέ, χωρίς να το έχει πει ποτέ ! Πρόσφατα στις Βερσαλλίες ο Φρανσουά Ολάντ έδειξε μετανιωμένος που η Γαλλία έθαψε εν τη γεννέσει της το 1954 (ενώ αρχικά είχε συμφωνήσει !) την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άμυνας. Η Γαλλία σήμερα συμφωνεί στο να προχωρήσουν οι διεργασίες στον τομέα της Άμυνας (λογικό, αφού ως η μόνη ατομική δύναμη μετά το Brexit θα έχει το πάνω χέρι…)

Σήμερα, όμως, υπάρχει περιθώριο για περαιτέρω μεταβίβαση κυριαρχίας στο ενωσιακό επίπεδο ; Ή αντίθετα για επαναπατρισμό αρμοδιοτήτων ; Πόσες και ποιές αρμοδιότητες που συμβολίζουν την κυριαχία (fonctions regaliennes) μπορούν να αλλάξουν χέρια; Στρατός, Άμυνα, Ασφάλεια, φορολογία… Κατά τη γνώμη μου είναι μονόδρομος, αλλά πρέπει να αποτελέσει ώριμο αίτημα της κοινωνίας. Προς αυτήν την κατεύθυνση θα πρέπει να στραφούμε. Την προετοιμασία της κοινωνίας για τη νέα ευρωπαϊκή σελίδα.

Η ιστορική 60η έπετειος συμπίπτει με απόπειρες αλλαγής στην παγκόσμια διακυβέρνηση. Η ΕΕ στην έξωθεν αλλά και την εσωτερική αμφισβήτηση πρέπει να μπορέσει να επιβάλει την δική της ατζέντα. Απέναντι στο “πρώτα η Αμερική” του Τραμπ να αντιτάξει το  “πρώτα η Ευρώπη’’ και στους ευρωσκεπτικιστές, περισσότερη Ευρώπη με αλληλεγγύη.

Αυτό θα είναι το περιεχόμενο ενός νέου ευρωπαϊκού πατριωτισμού που θα χτιστεί γύρω από τις κοινές συνταγματικές αρχές και αξίες (βλ. Χάμπερμας). Που θα εμπεριέχει και δεν θα είναι σε αντιδιαστολή και αντίθεση με τον εθνικό πατριωτισμό. Ο εθνοκεντρισμός, δηλαδή ο αυτοπεριορισμός εντός των εθνικών συνόρων είναι contradictio in terminis. Σύνορα δεν υπάρχουν. Ήταν δημιούργημα του 19ου αι. και της κυριαρχίας των εθνικών κρατών (Etat-nation). Οι άνθρωποι ψάχνουν για να ταυτιστούν εικόνες και σύμβολα του τόπου τους. Η παλιά αντίθεση place vs space έχει αφήσει τη θέση της στο φαινόμενο που έγινε γνωστό σαν the global paradox! Νιώθουμε πιό εύκολα κοντά στον τόπο μας, ενώ ταυτόχρονα με το ιντερνετ λειτουργούμε σχεδόν αποκλειστικά στη μεγάλη κλίμακα.

Η Ευρώπη δημιουργήθηκε ως η πραγματοποίηση ενός σχεδίου οραματικών ανθρώπων. Για τις Ηνωμένες πολιτείες της Ευρώπης πρώτοι οι ποιητές μίλησαν (Β. Ουγκό). Οι σημερινοί ποιητές, οι νέοι, η γενιά Εράσμους, παίρνουν την υπόθεση Ευρώπη στα χέρια τους. Αυτό έδειξε η μαζική τους παρουσία στη διαδήλωση υπέρ της Ευρώπης στη Ρώμη προχθές.

* Ομιλία στην ημερίδα του Κύκλου Ιδεών για την Εθνική Ανασυγκρότηση «60 χρόνια μετά τη Συνθήκη της Ρώμης: Η Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση ξανά σε δοκιμασία», 27.3.2017