Στο 8^ο Συνέδριο του Κύκλου Ιδεών (16-18 Μαρτίου 2025), παρουσιάσαμε (α) μια ανασκόπηση των αποτελεσμάτων από την υλοποίηση των Κοινωνικών Συμβολαίων σε 22 χώρες του ΟΟΣΑ, για την περίοδο 2000-2020, και (β) τις βασικές κατευθύνσεις των Νέων Κοινωνικών Συμβολαίων για το δεύτερο τέταρτο του 21^ου  Αιώνα. 

Τα άτομα στις προηγμένες οικονομίες έχουν εκτεθεί σε σημαντικές αλλαγές στην οικονομία κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες του 21^ου  Αιώνα. Αυτές οι αλλαγές έχουν οδηγηθεί από την τεχνολογία και την παγκοσμιοποίηση, την οικονομική κρίση του 2008, την γήρανση του πληθυσμού και την κλιματική κρίση.  

Τα ισχύοντα συστήματα ρύθμισης της φορολογίας, των μεταβιβάσεων και των αγορών – τα υφιστάμενα κοινωνικά συμβόλαια – δεν είναι πολύ αποτελεσματικά για την αντιμετώπιση αυτών των νέων καταστάσεων.  Η δυσαρέσκεια με το status quo και το έλλειμμα εμπιστοσύνης προς τις τρέχουσες κοινωνικές και πολιτικές ρυθμίσεις έχουν οδηγήσει σε πόλωση των ψηφοφόρων και άνοδο του λαϊκισμού.

Τα βασικά συμπεράσματα για την περίοδο 2000-2020 είναι τα εξής:

1. Η απασχόληση έχει αυξηθεί, αλλά οι αγορές εργασίας είναι πολωμένες και οι μισθοί έχουν παραμείνει στάσιμοι.
2. Για τους καταναλωτές, τα διακριτικά αγαθά και υπηρεσίες είναι φθηνότερα, αλλά η στέγαση και άλλα βασικά αγαθά είναι ακριβότερα.
3. Οι ατομικές και θεσμικές αποταμιεύσεις έχουν μειωθεί σε μια εποχή που έχουν ακόμη μεγαλύτερη σημασία για την συνταξιοδότηση των μελλοντικών γενεών.
4. Το Δημόσιο, σε πολλές περιπτώσεις,  έχει μετατοπίσει την ευθύνη στους πολίτες για τις δαπάνες εκπαίδευσης, υγείας και στέγασης. 
5. Εξατομίκευση και διαφοροποίηση της προστασίας, με μεγάλους χαμένους την μεσαία τάξη, τα χαμηλά εισοδήματα, τους νέους, τις γυναίκες και τις μειονότητες.

ΤΟ ΝΕΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ:

«Το Μέλλον του Κράτους Κοινωνικής Προστασίας στην ΕΕ». Έκθεση Άννας Διαμαντοπούλου για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2023).

Τα κοινωνικά συμβόλαια βασίζονται στην αρχή της αμοιβαιότητας για να προκαλέσουν συνεργατική συμπεριφορά και να δημιουργηθεί λαϊκή υποστήριξη μεταξύ του κράτους και των πολιτών του. Τα κοινωνικά συμβόλαια απαιτούν αξιόπιστους δημόσιους θεσμούς. Ωστόσο, τα επίπεδα εμπιστοσύνης μεταξύ των πολιτών ποικίλλουν σημαντικά μεταξύ των χωρών της ΕΕ. Η εμπιστοσύνη των πολιτών στις αρχές μπορεί, μεταξύ άλλων, να διαβρωθεί από μια δυσλειτουργική κυβέρνηση. Τα χαμηλά επίπεδα εμπιστοσύνης καθιστούν δυσκολότερη την επίκληση της αμοιβαιότητας και της προόδου στο νέο αναπτυξιακό θεματολόγιο.

ΤΟΜΕΙΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ.

  Ενώ τα άτομα έχουν επιτύχει πολλά κέρδη που θα πρέπει να διατηρηθούν και να επεκταθούν, τα τρία τελευταία πεμπτημόρια του πληθυσμού - περίπου 500 εκατομμύρια άνθρωποι στις 22 χώρες του ΟΟΣΑ - έχουν βιώσει προκλήσεις. Εντοπίζουμε δέκα τομείς παρεμβάσεων που πρέπει να αντιμετωπιστούν εάν τα αποτελέσματα πρόκειται να βελτιωθούν και να είναι χωρίς αποκλεισμούς καθώς προχωρά ο αιώνας. Αυτοί περιλαμβάνουν:

• Προστασία και υποστήριξη οικογενειών με παιδιά.
• Ίσες ευκαιρίες για εκπαίδευση και κατάρτιση.
• Πρόσβαση στην κοινωνική προστασία σε όλους, ανεξάρτητα από την μορφή εργασίας.
• Ποιότητα εργασίας.
• Δια βίου μάθηση.
• Τρόπους μείωσης της αστάθειας της εργασίας και της στασιμότητας των μισθών σε μια εποχή μεταβαλλόμενων εργασιακών ρυθμίσεων.
• Τρόπους αντιμετώπισης του ταχέως αυξανόμενου κόστους στέγασης και, σε ορισμένες χώρες, υγειονομικής περίθαλψης και εκπαίδευσης.
• Μεγαλύτερη σταδιοδρομία, επαρκείς συντάξεις, και μακροχρόνια περίθαλψη.
• Πώς μπορεί να μετριαστεί ο κίνδυνος ανεπαρκούς αποταμίευσης για τις μεσαίες και κατώτερες εισοδηματικές ομάδες.
• Μεγαλύτερη δημοσιονομική ευελιξία στην ΕΕ, που διευκολύνει την κοινωνική επένδυση.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ .  

  Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, καθώς και οι συλλογικοί φορείς της κοινωνίας θα πρέπει να επικεντρωθούν σε δύο μέτωπα.   Το πρώτο είναι η διατήρηση και η επέκταση των ωφελειών που επιτυγχάνονται μέσω:  της συνεχούς οικονομικής ανάπτυξης και της παραγωγικότητας· επιχειρηματικός δυναμισμός· επενδύσεις σε efficiency, τεχνολογία και καινοτομία· και συνεχής εστίαση στην αύξηση της απασχόλησης και τη δημιουργία ευκαιριών. Το δεύτερο είναι η αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν τα άτομα, ιδίως εκείνα που πλήττονται περισσότερο. Οι πολιτικές και επιχειρηματικές ηγεσίες αρχίζουν να ανταποκρίνονται σε αυτές τις ευκαιρίες και προκλήσεις σε διαφορετικό βαθμό. Ωστόσο, απαιτούνται περισσότερα, δεδομένης της κλίμακας των ευκαιριών και των προκλήσεων, προκειμένου τα αποτελέσματα για τα επόμενα 20 ή περισσότερα χρόνια του 21ου αιώνα να είναι καλύτερα από τα πρώτα 20 και να αυξήσουν την γενική ευημερία.

Οι κοινωνίες χρειάζονται ένα κράτος πρόνοιας τώρα περισσότερο από ποτέ.

Πώς θα έμοιαζε ένα ανανεωμένο κοινωνικό συμβόλαιο;

Τρεις αρχές πολιτικής οι οποίες, εξεταζόμενες από κοινού, θα πρέπει να διέπουν ένα ανανεωμένο κοινωνικό συμβόλαιο:

1) ενθάρρυνση της καθολικής παροχής κοινωνικής πρόνοιας, κοινωνικής ασφάλισης και βασικών ποιοτικών υπηρεσιών·

2) προώθηση της ίσης προστασίας όλων των εργαζομένων, ανεξάρτητα από το είδος της απασχόλησής τους· και

3) βελτίωση της δικαιοσύνης του φορολογικού συστήματος υποστηρίζοντας την προοδευτικότητα μιας ευρείας φορολογικής βάσης που συμπληρώνει τη φορολογία εισοδήματος από την εργασία με τη φορολόγηση του κεφαλαίου.