Μπορεί το κοινωνικό κράτος να μετατραπεί από τροχοπέδη σε επιταχυντή της βιώσιμης ανάπτυξης; O καθηγητής στο Πολυτεχνείο του Μιλάνου Μάνος Ματσαγγάνης, στο κείμενο πολιτικής που ακολουθεί, προτείνει τον αναπροσανατολισμό της κοινωνικής πολιτικής προς την κατεύθυνση του "κράτους κοινωνικής επένδυσης
Παρά τον μερικό εξορθολογισμό του συστήματος κοινωνικής προστασίας την τελευταία δεκαετία, το κοινωνικό κράτος στην Ελλάδα παραμένει σε μεγάλο βαθμό τροχοπέδη της ανάπτυξης. Για να μετατραπεί σε επιταχυντή της ανάπτυξης, στήριγμα της μετάβασης προς ένα εξωστρεφές και βιώσιμο παραγωγικό μοντέλο, θα πρέπει να αλλάξει ριζικά. Το κείμενο πολιτικής που ακολουθεί προτείνει τον αναπροσανατολισμό της κοινωνικής πολιτικής προς την κατεύθυνση του "κράτους κοινωνικής επένδυσης". Ένα κοινωνικό κράτος – επιταχυντής της βιώσιμης ανάπτυξης προστατεύει αποτελεσματικά τους πολίτες από τις ατυχίες της ζωής, διευκολύνει τα νέα ζευγάρια (και ειδικά τις γυναίκες) να συνδυάζουν καριέρα και οικογένεια, και επενδύει στο ανθρώπινο κεφάλαιο με στόχο την αναβάθμιση της παραγωγικότητας των εργαζομένων και των επιχειρήσεων.
1. Εισαγωγή
Το κοινωνικό κράτος που οικοδομήθηκε στην περίοδο της Μεταπολίτευσης, και ιδίως στη δεκαετία του 1980, γιγαντώθηκε την εποχή της πλαστής ευμάρειας,1 και τελικά συνέβαλε καθοριστικά στον δημοσιονομικό εκτροχιασμό. Παρά τη μυθολογία που το συνόδευε, και που σε κάποιο βαθμό το συνοδεύει ακόμη, η λειτουργία του αναπαρήγαγε τις κοινωνικές ανισότητες αντί να τις μετριάζει: ήταν γενναιόδωρο με τους ισχυρούς (δηλαδή με τους ασφαλισμένους των "ευγενών ταμείων" και με τους υπερπροστατευμένους της μισθωτής εργασίας) και φειδωλό με τους ανίσχυρους (με τους φτωχούς, τους ανέργους, τους νέους, τα άτομα με αναπηρίες ή με κλονισμένη υγεία, και με τους μετανάστες, ακόμη και με τους νόμιμους). Παρόλα αυτά, ή ίσως εξαιτίας όλων αυτών, το κοινωνικό κράτος της Μεταπολίτευσης ήταν εξαιρετικά ανθεκτικό: ο πολιτικός και κοινωνικός συνασπισμός που το στήριζε κατάφερε να εξουδετερώσει όλες τις μεταρρυθμιστικές απόπειρες της περιόδου 1992-2010. Η "επιτυχία" αυτή είχε καταστροφικά αποτελέσματα.
Η δεκαετία του 2010 εξέθεσε ανεπανόρθωτα το κοινωνικό κράτος της Μεταπολίτευσης. Παρά τη γενναία μέχρι τότε χρηματοδότηση, όταν ξέσπασε η κρίση το σύστημα κοινωνικής προστασίας απεδείχθη εντελώς ακατάλληλο για τον βασικό ρόλο στον οποίο καλείται να ανταποκριθεί κάθε τέτοιο σύστημα: την εισοδηματική στήριξη των φτωχών και των ανέργων. Στη συνέχεια, το ίδιο το κοινωνικό κράτος μεταμορφώθηκε ριζικά. Οι ανελέητες περικοπές των Μνημονίων περιόρισαν αδικαιολόγητες σπατάλες, όμως χαμήλωσαν υπερβολικά το επίπεδο της κοινωνικής προστασίας, σε μια εποχή που η ανάγκη για αυτήν ήταν μεγαλύτερη παρά ποτέ. Ταυτόχρονα, οι ραγδαίες θεσμικές αλλαγές που επέβαλαν οι δανειστές αντιμετώπισαν –με τρόπο βεβιασμένο και συχνά άδικο– κάποια από τα προβλήματα που εκκρεμούσαν από δεκαετίες. Τέλος, σημαντικά κενά προστασίας διατηρήθηκαν ή διευρύνθηκαν.
Το πρωτόγνωρο περιβάλλον στο οποίο βρισκόμαστε σήμερα θέτει σοβαρά ερωτήματα και για την κοινωνική πολιτική. Κάποια από αυτά σχετίζονται με την πανδημία του κορωνοϊού: τι πρέπει να αλλάξει ώστε το σύστημα υγείας να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει μια μελλοντική επιδημιολογική πίεση; Άλλα ερωτήματα αφορούν την επόμενη μέρα για την ελληνική οικονομία: η πολιτική της κυβέρνησης για το ασφαλιστικό υποστηρίζει την αναζήτηση ενός νέου παραγωγικού μοντέλου, ή την υπονομεύει; Γενικότερα: μπορεί το κοινωνικό κράτος να μετατραπεί από τροχοπέδη σε επιταχυντή της βιώσιμης ανάπτυξης;
Συνέχεια στη σελίδα της διαΝΕΟσις