Τα τελευταία χρόνια το Ισλάμ είναι μόνιμα εγκατεστημένο στην επικαιρότητα. Πρόσφατα, με την όξυνση του μεταναστευτικού /προσφυγικού ζητήματος, τη νέα τρομοκρατική επίθεση στις Βρυξέλλες και τη συμμετοχή ακόμα στην παρέλαση της 25ης Μαρτίου μιας μαθήτριας με μαντίλα, επανήλθε εμφατικά στη δημόσια σφαίρα. Φυσικά ακούστηκαν και πάλι οι γνωστές ακραίες φωνές εναντίον των μουσουλμάνων, εκδηλώθηκαν χυδαίες συμπεριφορές και διατυπώθηκαν προτροπές για τον διωγμό τους από την Ευρώπη. Οι απόψεις αυτές, εξ ορισμού βλακώδεις και επικίνδυνες, είναι βέβαια καταδικαστέες.

Από την άλλη όμως είναι έκδηλη σε πανευρωπαϊκό επίπεδο μια αμήχανη στάση απέναντι στο Ισλάμ και στους πιστούς του από τους εν γένει φιλελεύθερους αναλυτές και τη δημοκρατική κοινή γνώμη. Είναι ευδιάκριτη μια συνειδητή αυτολογοκρισία για να μη θιγούν τα θρησκευτικά συναισθήματα των μουσουλμάνων. Μήπως όμως αυτό είναι μια μορφή ακόμα υποτίμησής τους; Μήπως θεωρούνται ανώριμοι να δεχθούν μια κριτική της θρησκείας τους όπως την υπέστησαν οι χριστιανοί για παράδειγμα; Μήπως τελικά η αποφυγή μιας ριζοσπαστικής κριτικής των θρησκευτικών ιδεολογημάτων τους ενισχύει τον εγκλεισμό τους σ’ αυτά και ενδυναμώνει την πίστη τους στις ακλόνητες βεβαιότητές τους;

Η Ευρώπη δε και γενικότερα η Δύση πρέπει να πάψει να κατατρύχεται από την «τυραννία της μεταμέλειας», σύμφωνα με το εύστοχο ομώνυμο δοκίμιο του Πασκάλ Μπρικνέρ και να σταματήσει να δικαιολογεί τις αντιδραστικές και τρομοκρατικές ισλαμοφασιστικές συμπεριφορές με τις ενοχές για όσα στο αποικιοκρατικό παρελθόν προξένησε. Οι τοπικές ελίτ που διαδέχθηκαν τους αποικιοκράτες στη Μ. Ανατολή, επέφεραν εξίσου πολλά δεινά στους λαούς τους. Η Δύση του ορθού λόγου πρέπει να συνδιαλεχθεί ή και να συγκρουσθεί ευθέως φιλοσοφικά και ιδεολογικά με το Ισλάμ, όπως έπραξε και με άλλα θρησκευτικά συστήματα στο παρελθόν. Μόνο έτσι θα ενισχυθούν και οι κριτικές φωνές στο εσωτερικό του Ισλάμ στην κατεύθυνση μιας δικής του νεωτερικότητας.

Οι μουσουλμάνοι, τέλος, που διαμένουν στην Ευρώπη πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι ζουν σε μια πολιτισμική περιοχή όπου αμφισβητήθηκαν δόγματα και θρησκευτικές αυθεντίες και οι άνθρωποι διαχρονικά αγωνίστηκαν για την ανεξιθρησκία και την πολιτική και κοινωνική ελευθερία. Οπου, ακόμα, απομαγεύτηκε και αποθρησκειοποιήθηκε η ερμηνεία του κόσμου και της κίνησής του. Οπου ριζοσπάστες θεωρούνται όσοι ανατρέπουν τις παραδόσεις και όχι, όπως οι ισλαμιστές, κηρύττουν την επιστροφή στην αρχαϊκή θρησκευτική παράδοση. Αρωγό όμως σ’ αυτή τη διαδικασία συνειδητοποίησης πρέπει να έχουν τους θεσμούς των ευρωπαϊκών κοινωνιών, που θα αποτρέπουν τις διακρίσεις και τους αποκλεισμούς λόγω των θρησκευτικών διαφορών.

Η συνύπαρξη με το Ισλάμ είναι πλέον ιστορική και κοινωνική πραγματικότητα. Για να αμβλυνθούν τα όποια προβλήματα είναι αναγκαίος ο διάλογος, ακόμα και με πολεμική κριτική.