Νομίζω ότι είναι σχεδόν αδύνατο να έχει κανείς μια πλήρη εικόνα της παγκόσμιας κρίσης, που άρχισε με την κατάρρευση της Lehman και συνεχίστηκε με την ευρωπαϊκή κρίση χρέους, με θρυαλλίδα την ελληνική χρεοκοπία – εκτός ίσως αν είναι ή αν έχει “ζήσει από μέσα” τους πρωταγωνιστές της παγκόσμιας πολιτικής και οικονομικής ζωής. Πόσο μάλλον, να περιλάβει όλες τις πτυχές μιας τριετούς καταστροφικής πορείας και ενός πολυπαραγοντικού προβλήματος, σε 300 σελίδες.
.
.
Ο Παύλος Τσίμας δεν επιχειρεί να το κάνει. Αρχίζοντας από μια τυχαία επίσκεψη του στη Νέα Υόρκη, το Σεπτέμβριο του 2008, όταν ξέσπαγε η καταιγίδα, καταγράφει στο «Ημερολόγιο της Κρίσης», αυτά που έζησε, κάνοντας “Έρευνα” για την τηλεοπτική εκπομπή του. Δεν επιχειρεί μια στεγνή οικονομική ανάλυση, πολλές φορές επαναλαμβάνεται (κάτι που βοηθάει την κατανόηση ενός δυσνόητου προβλήματος), αποπειράται να περιγράψει την ατμόσφαιρα – και ξεδιπλώνει το ταλέντο του στην έκφραση, χωρίς να προσπαθεί να «λογοτεχνίσει».
.
.
Ακολουθώντας βήμα-βήμα την κρίση, επισκέπτεται την Ιρλανδία, την Ισλανδία, την Πορτογαλία. Καταγράφει τι έγινε στην Ουγγαρία, στην Ελλάδα – ακόμα και στην «εξωτική φούσκα» του Ντουμπάι. Και επιστρέφει πίσω στο χρόνο, για να μας θυμίσει τι έγινε στην Αργεντινή και στην Τουρκία του ΔΝΤ, στις αρχές της δεκαετίας. Μιλάει με κορυφαίους οικονομολόγους, όπως οι νομπελίστες Τζόζεφ Στίγκλιτζ και Πολ Κρούγκμαν, αλλά και με πρωταγωνιστές μιας άλλης εποχής, όπως ο πρώην πρωθυπουργός της Πορτογαλίας Μάριο Σοάρες. Και συνοψίζει, ψάχνοντας τον κοινό τόπο αυτής της κρίσης που έχει πολλά κοινά με την κρίση του μεσοπολέμου (αλλά ελπίζουμε και πολλές διαφορές, αν μιλάμε για τον κίνδυνο του φασισμού και του Ολοκαυτώματος).
.
.
Βρίσκοντας το κοινό νήμα, ο Τσίμας συμπεραίνει: Η κρίση είναι συστημική, οι ανισότητες βορρά-νότου μέσα στην ευρωζώνη δημιουργούν ή/και εντείνουν το πρόβλημα, ο φτηνός δανεισμός προκάλεσε παντού τις ίδιες στρεβλώσεις, από τις ΗΠΑ ως την Ισλανδία. Ειδικά στις μικρές, “ανυπεράσπιστες” χώρες, η ευμάρεια ήταν απότομη και πλαστή (με τραπεζικό “αέρα κοπανιστό”), ο νεοπλουτισμός εισέβαλε σαν σίφουνας και έκανε τους ανθρώπους να φτιάχνουν μια τεράστια φούσκα με πολυτελή σπίτια και SUV – μέχρι και ελικόπτερα και ιδιωτικά αεροσκάφη.
.
.
Και σα να μην έφτανε αυτό, το ίδιο το προβληματικό και ληστρικό παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, επέβαλε σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις, πλην ίσως της Τουρκίας, μια λάθος συνταγή, ένα λάθος φάρμακο, που βύθισε τις χώρες ακόμα περισσότερο στην ύφεση.
.
.
Όχι, ο συγγραφέας δεν υιοθετεί τις απλουστευτικές και ακραίες φωνές ότι η Ελλάδα είναι ίδια περίπτωση με την Αργεντινή, ούτε επιχειρεί να αποκρύψει τις ιδιαίτερες συνθήκες και παθογένειες, που οδήγησαν την Ελλάδα στο «στόμα του λύκου». Αντιθέτως, τις καταγράφει – ίσως πολύ νωρίς στην εξέλιξη της αφήγησής του.
.
.
Συγκρατώ δύο, κατά τη γνώμη μου τις σημαντικότερες: Τον μακάριο «ύπνο» του πολιτικο-μιντιακού μας συστήματος, όταν τον Σεπτέμβριο του 2008 ξέσπαγε η παγκόσμια κρίση, με την κατάρρευση τραπεζών στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού – και λίγο αργότερα, μόλις 700 μίλια μακριά από την Αθήνα, η Βουδαπέστη έμπαινε στη δίνη της χρεοκοπίας. Ο Τσίμας δεν το γράφει, αλλά το πόσο «αμέριμνη» ήταν (και είναι) η χώρα μας, αντανακλάται ακόμα στα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων (στα οποία και οι δύο συμμετέχουμε, αλλά δυστυχώς δεν «ελέγχουμε»), που κινούνται (ακόμα και στις σοβαρότερες περιπτώσεις) στη λογική «80% εγχώριες και 20% διεθνείς ειδήσεις» – αντί να είναι ακριβώς το αντίστροφο. Αν θέλουμε να μιλάμε για ενημερωμένους πολίτες του κόσμου και όχι για παθητικούς καταναλωτές της εσωστρέφειας, όπως πολύ συχνά υποδεικνύουν και οι τηλεθεάσεις ότι προτιμούμε να είμαστε…
.
.
Η δεύτερη επισήμανση, για το πώς οδηγηθήκαμε στην άκρη του γκρεμού, με δεδομένη βεβαίως τη σαθρή μας λειτουργία ως οργανωμένη κοινωνία σε όλη τη διάρκεια της μεταπολίτευσης, είναι από τις πιο πυκνά καλογραμμένες του βιβλίου:
.
.
“Ήταν ο εύκολος δρόμος. Η ιδιωτική κατανάλωση στην Ελλάδα αντιπροσώπευε περίπου το 75% του ΑΕΠ. Η ελληνική οικονομία ήταν μια οικονομία εγχωρίου εμπορίου και υπηρεσιών. Πουλούσαμε ο ένας στον άλλον προϊόντα και υπηρεσίες που εισάγονταν με δανεικά. Η συντήρηση της καταναλωτικής δαπάνης ήταν, λοιπόν, ο πιο γρήγορος, άμεσης απόδοσης δρόμος για να διατηρηθούν οι θετικοί ρυθμοί ανάπτυξης. Αλλά είχε ένα βαρύ, τριπλό τίμημα.
.
.
— Την αύξηση του δανεισμού (60 δις προστέθηκαν στο χρέος τη διετία 2008-09, σχεδόν όσο ήταν ολόκληρο το χρέος από ιδρύσεως ελληνικού κράτους μέχρι το 1990).
.
.
— Τη διεύρυνση του ελλείμματος (μέσα σε δύο χρόνια, το 2008 και το 2009, το ελληνικό κράτος ξόδεψε 35 δις ευρώ, περισσότερα χρήματα από όσο ήταν το σύνολο των εσόδων του. Και αυτό, χωρίς να υπολογίζονται οι τόκοι των παλιών δανείων – μόνο οι πρωτογενείς δαπάνες!).
.
.
–Και φυσικά, την απότομη επιδείνωση του εξωτερικού ισοζυγίου. (Το 2008 το έλλειμμα του ισοζυγίου πληρωμών, η διαφορά δηλαδή εισαγωγών-εξαγωγών, έφθασε το μυθικό ποσό των 35 δις ευρώ, από 8 δις που ήταν το 2002!)
.
.
Αποτέλεσμα: Την ώρα που ο υπόλοιπος κόσμος πάσχιζε να αποφύγει την πτώση στην άβυσσο, η Ελλάδα έκανε τη θέση της όλο και πιο αδύναμη. Έγινε η χώρα με το μεγαλύτερο έλλειμμα και το δεύτερο μεγαλύτερο χρέος στην ευρωζώνη. Και ταυτόχρονα, η χώρα με το χειρότερο ισοζύγιο πληρωμών σε όλον τον κόσμο, μακράν της δεύτερης. Ο μεγάλος ασθενής της διεθνούς οικονομίας.”
.
.
Για να μην ξεχνάμε ότι το στοιχειώδες και πρωταρχικό λάθος – σε προσωπικό, επιχειρηματικό ή κρατικό επίπεδο – είναι ο αλόγιστος δανεισμός…
.
.
ΥΓ. Θα έχουμε την ευκαιρία να συζητήσουμε για την κρίση και «Το Ημερολόγιο της Κρίσης», με τον Παύλο Τσίμα και τον Πρόεδρο της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς (και πρώην ευρωβουλευτή του ΠΑΣΟΚ) Κώστα Μποτόπουλο, την Πέμπτη, 8/3/2012, στις 11:00 π.μ. (και σε επανάληψη στις 2:00 π.μ.), στην εκπομπή «Η Άλλη Σελίδα», που μεταδίδεται από την ERT World, τη Nova και το web TV της ΕΡΤ.
.
* Ο Προκόπης Δούκας είναι δημοσιογράφος και blogger. Το κείμενο αυτό είναι αναδημοσίευση από το www.prokopisdoukas.blogspot.com