Η μαζική αναφορά στο πρόσωπο τού Μπελογιάννη (1915-1952) κεντρίζει το ενδιαφέρον όλων όσοι ασχολούνται με την σχολιογραφία. Όχι για να προστεθεί ένα ακόμα κείμενο στην ακατάσχετη και ανιστόρητη πολλές φορές φλυαρία χολερικών τύπων, αλλά ως ευκαιρία, μήπως και βγει κάποιο ισορροπημένο συμπέρασμα για τα χρόνια που πλήγωσαν και ως φαίνεται συνεχίζουν να πληγώνουν, παρόλο που αφορά σε θέματα «παλαιάς εποχής».
Ο «άνθρωπος με το γαρύφαλλο» έρχεται και πάλι να ανακινήσει τη σκοτεινή ιστορία των δεκαετιών ’40 και ’50, όταν η δίκη και η εκτέλεσή του, είχε κινητοποιήσει τους ενδιαφερόμενους και διανοούμενους της εποχής, οι οποίοι αντιμετώπισαν την όλη υπόθεση και ως σύμβολο τού αιτήματος να μπει ένα τέλος στις σκληρές αντικομουνιστικές μεθόδους και να περάσουμε, με κάποιο τρόπο, στην ειρηνική περίοδο που είχε ανάγκη η απελευθερωμένη από τον γερμανικό φασισμό Ευρώπη. Η δημοφιλής ζωγραφιά τού Picasso, οι εφημερίδες τής εποχής, μαρτυρούν το έντονο πανευρωπαϊκό ενδιαφέρον για την ελληνική πολιτική κατάσταση εκείνης τής περιόδου.
Τώρα, με την απόσταση των 65 χρόνων από την αποφράδα εκείνη ημέρα τής εκτέλεσής του (μαζί με τους συντρόφους του, Μπάτση, Καλούμενο, Αργυριάδη) και με αφορμή τα πρόσφατα εγκαίνια του Μουσείου Μπελογιάννη που στήθηκε στην Αμαλιάδα, οι μνήμες και τα ανακλαστικά μάς επαναφέρουν στη σκοτεινή εκείνη περίοδο που στιγματίζει ακόμα και σήμερα τη χώρα. Οι πληγές τού διχασμού, η αντικομουνιστική υστερία τής τότε Δεξιάς (συνονθύλευμα ταγματασφαλιτών, δοσιλόγων, βασιλικού παρακράτους και συντηρητικών πολιτικών) έφτιαξαν μίγμα εξουσίας που αντιμετώπισε με απόλυτη σκληρότητα (μέσα από εξορίες, φυλακές και κοινωνικές διακρίσεις), εκείνους που πολέμησαν τον κατακτητή και συγχρόνως αγωνίστηκαν για μια ουτοπική ελπίδα, όπως αποδείχθηκε πολύ αργότερα. Αν προστεθούν και οι λαθεμένοι χειρισμοί τού τότε ΚΚΕ και της εξάρτησής του από ξένες επιρροές, τότε ίσως να μπορέσουμε να αντιληφθούμε εκείνο το βαρύ κλίμα, με οσμή θανάτου…
Ο Νίκος Μπελογιάννης ήταν ένα σημαίνον πρόσωπο εκείνης τής εποχής και ανήκει σε μια σελίδα τής νεότερης ελληνικής ιστορίας που προκαλεί τη μελαγχολία μας. Και αυτός και οι σύντροφοί του ασφαλώς και γνώριζαν τις σκοτεινές πλευρές των αποφάσεων του ΚΚΕ, αλλά η πίστη στο κόμμα ήταν… υπεράνω όλων! Είναι ιδιαιτέρως δύσκολο, έως ακατόρθωτο, να επιστρέψουμε έστω νοητά, σε εκείνη την περίοδο. Ειδικές συνθήκες τής εποχής και του παγκόσμιου status quo, δημιούργησαν επιστρώματα ιδεολογιών, εξαρτήσεις και πάθη εκατέρωθεν. Η μια πλευρά νίκησε και η άλλη ηττήθηκε. Εκείνη που ηττήθηκε όμως κατά κράτος, ήταν η ίδια η χώρα που διεύρυνε τις πληγές της. Έτσι τελειώνουν οι πόλεμοι και μετά αρχίζουν οι «επίλογοι», οι οποίοι κι αυτοί περιέχουν έναν άλλον κρυφό και φθοροποιό «πόλεμο», που αφήνει τραύματα, πληγές και τέτοιου είδους παρακαταθήκες…
Πέρασαν πολλά χρόνια για να αποκατασταθεί η πολιτική ηρεμία, μέσα από το δημοκρατικό κλίμα και τη νομιμοποίηση τού κομμουνιστικού κόμματος, που ξεκίνησε από την πτώση τής Χούντας τού ’74 και μετά. Όχι πως σήμερα απουσιάζει ένα διχαστικό κλίμα. Δυστυχώς για μάς εξακολουθεί να υποβόσκει το «Εμείς-Αυτοί» και άλλα τέτοια… Οι πόλοι Δεξιά-Αριστερά και οι εντάσεις τους, εξακολουθούν να υπάρχουν και κάθε τόσο ανασύρονται σκελετοί από το ντουλάπι τής ιστορίας, από τους μεν και τους δε… Ίσως είναι θέμα ταπεραμέντου μιας… φυλής που θαρρείς και… δραστηριοποιείται μόνο μέσα από διχαστικές ενέργειες και πεποιθήσεις.
Να επαναλάβω πως η χώρα μας έδειξε, για ακόμη μια φορά, ότι οι πολίτες της θα πρέπει να διανύσουν μεγάλη απόσταση για να αποδεχτούν πως ένας άνθρωπος, εκτελεσμένος από μια κυβέρνηση που ασκούσε εξουσία υπό την επιρροή τού εμφύλιου μίσους, μπορεί να γίνει σύμβολο αγώνα και να υποστηρίζεται από ομοϊδεάτες του σήμερα, σε μια ελεύθερη και (παρ’ όλα τα προβλήματα) δημοκρατική κοινωνία, μέσα στα δικαιώματα που σου παρέχει και η ευρωπαϊκή της ένταξη. Η αναφορά στην εκτέλεση Μπελογιάννη (1952), δεν προκαλεί κανένα κίνδυνο στη δημοκρατία μας. Απεναντίας, ανασύρει το ζήτημα τού επιβεβλημένου φόρου τιμής σε αγωνιστές και προσωπικότητες, που ξεχώρισαν στους δύσκολους καιρούς και στις ζοφερές εποχές τής σκλαβωμένης Ελλάδας.
Ας τιμήσουμε λοιπόν, μέσα από διάφορες εκδηλώσεις όλους εκείνους που διακρίθηκαν για τους αγώνες και τις θυσίες τους, για την Πατρίδα, την Ελευθερία και τη Δημοκρατία. Η πολιτική ταυτότητα και η ιδιότητα τού καθενός (αστός, κομμουνιστής, αριστερός, σοσιαλιστής, δημοκράτης, αναρχικός, άνθρωπος τού πνεύματος ή επιστήμονας) είναι α δ ι ά φ ο ρ ο… Είναι αυτονόητη φυσικά η αναντίρρητη αποστροφή μας για οποιαδήποτε ενέργεια ναζιστικής και ρατσιστικής προέλευσης.
Η ιστορία, όπως και ο χρόνος, δεν σταματά. Κινείται, μας εμπεριέχει και είναι εδώ. Κάθε μέρα ανανεωμένη. Την βρίσκουμε εύκολα. Οι βιβλιοθήκες είναι ανοιχτές και προσβάσιμες.
Ας κρατήσουμε μια σοβαρότητα λοιπόν και ας εντάξουμε όλη αυτή τη φασαρία περί Μπελογιάννη, σε έναν παραπαίοντα πολιτικό πολιτισμό, ο οποίος συνεχίζει να σέρνεται χωρίς λόγο και νόημα. Ούτως ή άλλως, είπαμε: Είναι δυσκολότατο να σκεφτόμαστε, να αντιλαμβανόμαστε και να αναλύουμε τα γεγονότα, αποκλειστικά κάτω από το πρίσμα των σημερινών εμπειριών κι όχι με την κατανόηση του ιστορικού πλαισίου εκείνης τής εποχής, πριν από 62 χρόνια… Έχουμε ήδη χάσει το momentum, την ικανότητα τής ενσυναίσθησης των κινήτρων των πρωταγωνιστών, καθώς και την επίγνωση της τότε πραγματικότητας, για να καταλάβουμε πως ο Μπελογιάννης υπήρξε ένα τραγικό πρόσωπο αλλοτινών καιρών και ουτοπικών μύθων, οι οποίοι δεν έχουν καμία σχέση πλέον με το σήμερα…
Μένει η ζωγραφιά του Picasso με το γαρύφαλλο, κομμάτι κι αυτή τής ιστορικής μνήμης. Μας θυμίζει τους χαλεπούς καιρούς και η ζωγραφιά δεν ήταν απ’ αυτές που λέμε «έργο τέχνης», αλλά πάντως, το πρόσωπο του Μπελογιάννη σηματοδοτεί την προσφορά ενός σπουδαίου ζωγράφου στους παγκόσμιους αγώνες τής ουτοπίας…