Φέτος και παρά τις ζέστες, άργησαν κάπως οι μεγάλες πυρκαγιές στα δάση. Βέβαια, οι συνέπειες των υψηλών θερμοκρασιών θα φανούν αργότερα και θα «διευκολύνουν» την ανάφλεξη της ξερής μάζας που δημιούργησαν.
.
Γιατί, όμως, καίγονται τα δάση; Οι αιτίες είναι πολλές: γεωργικές δραστηριότητες, ταξιδιώτες/εκδρομείς, κακόβουλες πράξεις (εμπρησμοί), χωματερές, αυταναφλέξεις, στρατιωτικές δραστηριότητες, κυνήγι, άλλες αιτίες που υποδηλώνουν αμέλεια, δίκτυα ΔΕΗ κλπ. Ένα μεγάλο μέρος των πυρκαγιών, μένουν ανεξιχνίαστες ως προς τα ακριβή αίτια που τις προκάλεσαν. Ειδικά στην Ελλάδα, η «αιτία» αυτή είναι η …μεγαλύτερη!
.
Η σαιζόν όμως, ξεκίνησε όπως πάντα. Όποιος, από μια πυρόπληκτη περιοχή, βλέπει μπροστά του έναν δημοσιογράφο, μια κάμερα, σπεύδει να καταγγείλει τον «σίγουρο εμπρησμό». Όλες οι ανταποκρίσεις από τις περιοχές των πυρκαγιών θέτουν απαραιτήτως το ερώτημα: υπάρχει υποψία εμπρησμού; Αν δεν το πει αυθορμήτως, λοιπόν, κάποιος κάτοικος ή «αρμόδιος», το θέτει πάντα ο ερωτών δημοσιογράφος. Και η απάντηση είναι σχεδόν πάντα η ίδια: «υπάρχουν ενδείξεις εμπρησμού»! Και καλά ένας πυρόπληκτος, μέσα στον πανικό και την απόγνωσή του, εύκολα μπορεί να παρασυρθεί σε εν θερμώ εκτιμήσεις που εκτονώνουν καλύτερα την οργή του για το κακό που τον βρήκε. Αλλά πολιτικοί, τοπικοί άρχοντες, πυροσβέστες, αστυνομικοί και λοιποί «υπεύθυνοι», πώς γίνεται να βλέπουν παντού και μόνον αδίστακτους εμπρηστές;
.
Και ποιες είναι οι …συνήθεις ενδείξεις; Πολλές εστίες ταυτόχρονα, περίεργες αναζωπυρώσεις, υπολείμματα εμπρηστικού μηχανισμού ή κάποιο γκαζάκι στο δάσος, «ύποπτα μηχανάκια στην περιοχή» κλπ.
.
.
«Ενδείξεις εμπρησμού»!
.
Οι εμπρησμοί, μέχρι πριν λίγο καιρό, αποδίδονταν κατά κανόνα σε οικοπεδοφάγους και δευτερευόντως σε βοσκούς ή σε κάποιους με ψυχολογικά προβλήματα.
.
Οι θεωρίες, όμως, για οικοπεδοφάγους εμπρηστές έχουν βάση. Άλλο, βέβαια, υπαρκτό κίνητρο εμπρησμού και άλλο «οργανωμένο σχέδιο». Σχέδιο σημαίνει ότι ο οικοπεδοφάγος της Αχαΐας, πχ., ψάχνει και βρίσκει τον οικοπεδοφάγο της Κερατέας και της Χαλκιδικής και «οργανώνονται» για να βάλουν τις φωτιές βάσει ενός «σχεδίου». Αδυνατώ να εντοπίσω οποιοδήποτε λόγο, κίνητρο ή ανάγκη για έναν τέτοιο συντονισμό μεμονωμένων οικοπεδοφάγων. Ο καθένας από αυτούς που επιθυμεί την αλλαγή χρήσης, με τη μέθοδο του εμπρησμού, μιας δασικής έκτασης που κατέχει, σε τίποτα δεν θα ωφεληθεί ο ίδιος αν την ίδια ώρα το πετύχει και κάποιος άλλος οικοπεδοφάγος σε μια άλλη περιοχή της χώρας. Ούτε το εγχείρημά του γίνεται πιο αποτελεσματικό από ένα τέτοιο «σχέδιο». Άρα, έχει κάθε λόγο, να μην μάθει κανείς άλλος το προσωπικό του εγχείρημα, γιατί, χωρίς να ωφελείται σε κάτι, διακινδυνεύει περισσότερο αν στο «σχέδιο» εμπλακούν πολλοί.
.
Έτσι κι αλλιώς, η «τεχνογνωσία» που απαιτείται για τον εμπρησμό είναι τόσο απλή και διαδεδομένη, που ούτε από εκεί θα είχε όφελος. Όλοι ξέρουν ότι οι πιο ζεστές μέρες του καλοκαιριού, και δη του καύσωνα, είναι οι πιο πρόσφορες για το εγχείρημά τους, ότι πρέπει να προσέξουν την κατεύθυνση του αέρα για να επιλέξουν το σωστό σημείο που θα βάλουν τη φωτιά, για να κάψουν το δικό τους κομμάτι και όχι του γείτονα, ότι το απόγευμα προσφέρεται για πολλούς λόγους ως κατάλληλη ώρα γιατί είναι πιο ζεστή η «μάζα» που θα καεί και γιατί ακολουθεί η νύχτα που δυσκολεύει την κατάσβεση.
.
Ως προς τα σύνεργα τα πράγματα είναι πολύ πιο απλά. Αρκεί ένα στουπί περιλουσμένο με βενζίνη να τοποθετηθεί σε κατάλληλο μέρος την κατάλληλη ώρα. Οι εκρηκτικοί μηχανισμοί, που κάποιοι υποτίθεται ότι βρίσκουν μέσα στα καμένα και τους παρουσιάζουν ως τεκμήρια εμπρησμού, ως «φιλοσοφία» στερούνται κάθε λογικής. Οι εμπρηστικοί μηχανισμοί είναι κατάλληλοι να ανατινάζουν κτίρια, να σκοτώνουν ανθρώπους, να καίνε αυτοκίνητα και όχι να προκαλούν μια απλή φωτιά σε δάσος. Για το σκοπό αυτό αρκεί ένα στουπί ή μια φανέλα που την βουτάς σε ένα εύφλεκτο υγρό, δεν χρειάζεται μπουλντόζα για να γκρεμίσεις ένα παιδικό πύργο στην άμμο! Εξάλλου, ο μηχανισμός αφήνει ίχνη ενώ το στουπί, όχι! (όποιος λέει ότι βρήκε στουπί μετά τη φωτιά, ως τεκμήριο εμπρησμού, να το εκθέσει σε μουσείο γιατί θα είναι σπάνιας αξίας αντικείμενο που επιβίωσε μετά από μια πυρκαγιά, ενώ θα έπρεπε να είναι το πρώτο που θα καεί και να μην αφήσει ούτε κλωστούλα άκαυτη).
.
Ως απόδειξη οργανωμένου σχεδίου πολύ συχνά εμφανίζονται οι πολλές ταυτόχρονες εστίες που κάποιοι συμπολίτες μας έχουν το μεγάλο προνόμιο να αντιλαμβάνονται, γιατί έχουν τη σπάνια τύχη –πάντα κάποιος, σε κάθε φωτιά- να βρίσκονται σε ένα σημείο με πανοραμική θέα από όπου μπορούν να αντιλαμβάνονται τις «ταυτόχρονες εστίες». Μια φωτιά, όμως, η ίδια φωτιά, μεταδίδεται με πολλούς τρόπους. Ανάλογα με τους ανέμους, την κλίση του εδάφους, το είδος της βλάστησης και άλλους παράγοντες, είναι δυνατόν να πεταχτεί ακόμη και 500 μέτρα απόσταση και από μη γνωρίζοντες να θεωρηθεί ως νέα εστία, ανεξάρτητη από την άλλη, που …δεν μπορεί παρά να την έβαλε εμπρηστής. Επίσης, μια φωτιά, ως γνωστόν, μπορεί να καίει και να μεταδίδεται μόνον στην επιφάνεια του εδάφους, εφόσον υπάρχει «μάζα» να καεί και εφόσον δεν υπάρχουν χαμηλά κλαδιά από τα δέντρα για να αρπάξουν και να κάψουν ολόκληρο το δέντρο (ο κορμός ενός μεγάλου δέντρου, βέβαια, δεν αρπάζει εύκολα από μια έρπουσα φωτιά). Όταν, μετά από 100, 300, 500 μέτρα βρεθούν χαμηλά κλαδιά και αρπάξει φωτιά ολόκληρο το δέντρο, από μακριά κάποιος που δεν ξέρει, πάλι μπορεί να το θεωρήσει ως νέα εστία και τεκμήριο «σχεδίου εμπρηστών».
.
Οι αναζωπυρώσεις, πολύ συχνά, αποτελούν, αφελώς, τεκμήριο νέου χτυπήματος των εμπρηστών (η πρόβλεψη για παραμονή σε επιφυλακή για 24 ώρες μετά το σβήσιμο μια πυρκαγιάς, αυτό ακριβώς υπονοεί, τον κίνδυνο, μια εστία που δεν φαίνεται, να φουντώσει μετά από πολλές ώρες χωρίς την βοήθεια εμπρηστών).
.
Οι φωτοβολίδες, πάλι, ως εργαλείο εμπρησμού είναι εντελώς επιπόλαια επινόηση, γιατί κάποιος επίδοξος εμπρηστής, ενώ μπορεί να βάλει φωτιά με ένα στουπί και να απομακρυνθεί αθόρυβα, πετάει μια φωτοβολίδα και είναι σαν φωνάζει σε παρατυχόντες περαστικούς ότι, προσέξετε, κάτι γίνεται εδώ, κάποιος βάζει φωτιά. Είναι πιο λογικοί, νομίζω, οι εμπρηστές!
.
Παρεμφερές σενάριο με τους εμπρηστικούς μηχανισμούς και τις φωτοβολίδες, είναι αυτό με τα ανευρεθέντα στον τόπο του εγκλήματος γκαζάκια, ενός …σπάνιου για την ελληνική ύπαιθρο αντικειμένου, όπου, ως γνωστόν, μόνο παλιά στρώματα, κουζίνες, πλυντήρια, μπουκάλια και αποτσίγαρα μπορεί να βρει κανείς και ποτέ γκαζάκια! Αν κάποιος έκανε μια μονάδα ανακύκλωσης με γκαζάκια που είναι πεταμένα στα δάση και τους αγρούς, θα έκανε την καλή του.
.
Αυτό πάλι το εύρημα με κάποιους τύπους με μηχανάκια που κινούνταν «ύποπτα»(!!!), τι αλήθεια να σημαίνει; Τα μηχανάκια στην ελληνική ύπαιθρο –και στις πόλεις- είναι τόσο πολλά που αν κάθε φορά που βλέπαμε μηχανάκι να κινείται σε αγροτικό ή δασικό δρόμο καλούσαμε την αστυνομία ή την πυροσβεστική (για να μην πω την αντιτρομοκρατική) θα παραλύαμε το σύστημα εντελώς! Το ότι κινούνταν «ύποπτα» στην περιοχή, ας το αφήσουμε ασχολίαστο.
.
Η Κύπρος η οποία διαθέτει ακριβή στοιχεία για τα αίτια των πυρκαγιών, στην επίσημη ιστοσελίδα του υπ. Περιβάλλοντος, αναφέρει: οι δασικές πυρκαγιές οφείλονται σε γεωργικές δραστηριότητες κατά 20%, σε ταξιδιώτες/εκδρομείς 15%, σε κακόβουλες πράξεις (εμπρησμοί!) 11%, σε στρατιωτικές δραστηριότητες 5%, στο κυνήγι 2% κλπ. –και πολλές ανεξιχνίαστες, φυσικά.
.
Εμπρησμοί, βέβαια, γίνονται, αλλά σε ποιο ποσοστό μπορούν να φτάσουν; Η έλλειψη επίσημων στατιστικών για τα αίτια των δασικών πυρκαγιών, δεν σημαίνει ότι απουσιάζει εντελώς κάποια εικόνα γι’ αυτά. Ο καθηγητής του ΤΕΙ Θεσσαλονίκης, Φωκίων Βοσνιάκος, σε μια παλιότερη μελέτη του, θεωρεί ότι «το 52% των πυρκαγιών προκαλούνται από αυταναφλέξεις, δηλαδή, από συγκέντρωση και αντανάκλαση ηλιακών ακτίνων από σπασμένα γυαλιά και κονσέρβες (και από αυτές το 27% σε αυταναφλέξεις από ανεξέλεγκτες χωματερές). Είναι δύσκολο ν’ αποδείξεις ότι μια φωτιά προκλήθηκε από εμπρησμό, γιατί σπανίως υπάρχουν ακριβή στοιχεία που να μαρτυρούν κάτι τέτοιο. Να φανταστείτε ότι εξακριβωμένους από πρόθεση εμπρησμούς συναντάμε σε ένα ποσοστό μεγέθους 1,5 με 2%», λέει ο κ. Φ.Β.
.
.
.
Παραδοσιακές απειλές για τα δάση
.
.
Από πού μας προέκυψαν, λοιπόν, τόσοι εμπρηστές;
.
Οι καταγγελίες περί εμπρησμών, περιαστικών κυρίως δασών, άρχισαν να ακούγονται όταν η δεύτερη –παραθεριστική- κατοικία έψαχνε χώρο να απλωθεί. Οργανωμένα σχέδια για την οικιστική ανάπτυξη, πρακτικά δεν υπήρχαν. Αυτό άφησε χώρο για την ανάπτυξη πολλών και ευφάνταστων μεθοδεύσεων για την κατάληψη περιοχών «εκτός σχεδίου». Οι κυρίαρχες μεθοδεύσεις κινούνταν με 2-3 βασικά σενάρια.
.
Σενάριο 1ο: Οικοδομικοί Συνεταιρισμοί.
.
Στην Ελλάδα υπάρχει ένας απροσδιόριστος αριθμός οικοδομικών συνεταιρισμών, οι οποίοι, κατά κανόνα, επιδιώκουν για τα μέλη τους την απόκτηση δεύτερης, παραθεριστικής κατοικίας (συνολικά, οι οικοδομικοί συνεταιρισμοί διεκδικούν 1.500.000 στρέμματα). Ο θεσμός αυτός είναι πολύ παλιός και, σχεδόν από τη γέννησή του, προβληματικός έως αμαρτωλός. Σε παλιά φυσιολατρικά περιοδικά –από την εποχή του μεσοπολέμου ακόμα- θα βρει κανείς πολλές καταγγελίες για καταπατήσεις δασικών εκτάσεων και παραλιών από οικοδομικούς συνεταιρισμούς.
.
Η συνήθης πρακτική είναι η εξής: ένας σύλλογος εργαζομένων, μία ένωση προσώπων ή μια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα (απόστρατοι αξιωματικοί, γιατροί, δημοσιογράφοι, δικαστικοί, υπάλληλοι ενός οργανισμού ή υπουργείου, κλπ.), τίθενται επικεφαλής της όλης επιχείρησης αποχαρακτηρισμού της επίμαχης έκτασης, η οποία δεν έχει εξασφαλίσει στο ξεκίνημα της προσπάθειας την οικιστική καταλληλότητα -αλλά «όπου νά ’ναι γίνεται κι αυτό». Ένας διαμεσολαβητής (δικηγόρος, μηχανικός, συνήθως), αναλαμβάνει τα διαδικαστικά και τα της διεκδίκησης. Πρώτα πωλούνται τα «αγροτεμάχια» ή τα λοιπά μερίδια από τον μελλοντικό οικισμό, στη συνέχεια φτιάχνεται μια εντυπωσιακή μακέτα με όλα τα «κομφόρ» του μελλοντικού παραδείσου και αρχίζει ο αγώνας για την «αλλαγή χρήσης» της έκτασης, στο όνομα των πολλών, πια. Υπομνήματα, πιέσεις, πολιτικό αλισβερίσι, επιστράτευση ψευδομαρτύρων ή «εμπειρογνωμόνων» για το παρελθόν της έκτασης, λαδώματα, και λοιπές μέθοδοι επιστρατεύονται για τον τελικό σκοπό.
.
Μια παραλλαγή του σεναρίου αυτού που τελικά οδηγεί πάλι σε αλλαγή χρήσης ή σε καταπάτηση ενός χώρου, είναι η ακόλουθη: ο επιτήδειος και επίδοξος καταπατητής πουλάει οικόπεδα σε μεμονωμένους ενδιαφερόμενους και στη συνέχεια τους οργανώνει σε σύλλογο – συνεταιρισμό, μέσω του οποίου αρχίζουν οι πιέσεις.
.
Βεβαίως, υπάρχουν και πολλές άλλες παραλλαγές.
.
.
Σενάριο 2ο: Εμπρησμοί δασών
.
Ιδιοκτήτης γης, η οποία είναι χαρακτηρισμένη ως δασική, δυσκολεύεται να εφαρμόσει το 1ο σενάριο, αν η περιοχή έχει μια καλή βλάστηση και θα «έβγαζε μάτι» αν πήγαινε να χτίσει ανάμεσα στα δέντρα, βάζει μια φωτιά και περιμένει λίγα χρόνια μέχρι να ξεχαστεί το γεγονός. Στη συνέχεια, αρχίζει δειλά-δειλά να «φυτεύει» μεμονωμένα αυθαίρετα (αυτά που χτίζονται σε μια νύχτα) επιδιώκοντας να δημιουργήσει ντε φάκτο μια νέα κατάσταση. Την υπόλοιπη έκταση την πουλάει ως «οικόπεδα» αφού η περιοχή έχει …κι άλλα σπίτια και, «όπου νά ‘ναι» μπαίνει στη σχέδιο και πάντως κανείς δεν πρόκειται να πειράξει το σπίτι που θα χτίσει ο υποψήφιος αγοραστής. Έτσι, μια έκταση δασική με μηδενική σχεδόν εμπορική αξία –ποιος πάει να αγοράσει μια δασική έκταση αν δεν μπορεί να χτίσει οτιδήποτε εκεί- μετατρέπεται σε «οικόπεδα» με τεράστια αξία. Η όλη επιχείρηση δεν έχει καμία νομική βάση, παρά μόνον …ψυχολογική, δηλαδή, να μην φαίνεται ότι η όλη διαδικασία γίνεται μέσα σε ένα υπαρκτό δάσος που το βλέπει ο κάθε διερχόμενος, αλλά και τα όργανα επιτήρησης, που θα ήταν δύσκολο να κάνουν τα «στραβά μάτια», αλλά σε μια «χέρσα» γη που κάποιες υπηρεσίες «ξέρουν» ότι πρόκειται για δασική περιοχή η οποία κάηκε και έχει κηρυχθεί αναδασωτέα, υποχρεωτικά, αλλά ακόμη βρίσκεται στη φάση μιας πρώιμης αναγέννησης και δεν παραπέμπει απευθείας σε δασική περιοχή.
.
.
Σενάριο 3ο: «Νόμιμη» οδός
.
Στην Ελλάδα, μόνο, ισχύει μια παράδοξη πολεοδομική ρύθμιση, σύμφωνα με την οποία, όταν κάποιος έχει στην κατοχή του μία έκταση πάνω από κάποιο όριο ανά περιοχή και δεν εμπίπτει σε ειδικές απαγορεύσεις που αναφέρονται σε δάση, βιότοπους, αρχαιολογικούς χώρους, κλπ. δικαιούται να χτίσει ακόμη κι αν η εν λόγω έκταση είναι «εκτός σχεδίου». Ανάλογες ειδικές ρυθμίσεις ισχύουν και για την λεγόμενη «παρόδια δόμηση», σύμφωνα με την οποία αν έχεις οικόπεδο, κτήμα, χωράφι με φάτσα σε «μεγάλο» δρόμο, τότε απολαμβάνεις κάποιων ειδικών προνομίων δόμησης που δεν δικαιούνται όσοι βρίσκονται …πιο μέσα. Αυτές οι πρωτοφανείς, για την επιστήμη της πολεοδομίας, διατάξεις αποτελούν και μια σοβαρή απειλή για το περιβάλλον. Διασπείρουν κατοικίες και κτίσματα διάφορα παντού, αποτελούν πυρήνες γύρω από τους οποίους αναπτύσσονται αυθαίρετοι –κανονικοί!- οικισμοί, διακόπτουν τη συνέχεια φυσικών ενοτήτων, αυξάνουν τη ζωή σε χώρους ευαίσθητους οικολογικά, αυξάνοντας και τους κινδύνους πυρκαγιάς για τις περιοχές αυτές, διαταράσσουν την αισθητική του τοπίου.
.
Οι ερμηνείες αυτές δεν ήταν τόσο δημοφιλείς, τότε, πριν από 25-30 χρόνια. Αργότερα, φάνηκαν αρκετά πειστικές ώσπου φτάσαμε στη σημερινή κατάσταση που ΟΛΕΣ σχεδόν οι πυρκαγιές να χρεώνονται σε εμπρηστές!
.
.
.
.
Το προφίλ του σύγχρονου «εμπρηστή»
.
Από την εποχή που οι φωτιές στα δάση έμπαιναν για να κατοικηθούν, περάσαμε στην εποχή που τα δάση καίγονται ΕΠΕΙΔΗ κατοικούνται!
.
Το προφίλ του σύγχρονου «εμπρηστή», είναι αυτό του εισβολέα των δασών, αυτού που δραπετεύει από τα αστικά κέντρα και μεταφέρει τις «αστικές» του συνήθειες και στο δάσος: πετάει έξω από το αυτοκίνητο τσιγάρα, μπουκάλια, χαρτιά, πλαστικά, μέταλλα, …γκαζάκια και κάθε είδους σκουπίδια. Είναι οι άνθρωποι που δεν ξέρουν το δάσος. Οι «αστοί» δεύτερης ή τρίτης γενιάς, που δεν ξέρουν από τι ακριβώς απειλείται το δάσος, δεν ξέρουν τους κινδύνους που οι ίδιοι προκαλούν στο δάσος. Δεν ξέρουν πώς παίρνει φωτιά το δάσος, πως μεταδίδεται μια πυρκαγιά. Δεν ξέρουν τις δικές τους ευθύνες για την περιφρούρηση τους δάσους. Η καθαρή ανάσα στο δάσος απαιτεί πολύ κόπο, δουλειά και κάποιες γνώσεις.
.
Τα σπίτια τους μέσα σε δασικές εκτάσεις έχουν προσελκύσει επισκέπτες, προμηθευτές, διερχόμενους, συναλλασσόμενους, απορρίμματα και άλλους …εισβολείς που αυξάνουν κατακόρυφα τους κινδύνους για «τυχαία» ή «από άγνοια» πρόκληση πυρκαγιάς. Αυτό είναι το προφίλ του σύγχρονου «εμπρηστή».
.
Αυτό, λοιπόν, που θα μπορούσε να θεωρηθεί σήμερα ως «αμέλεια» στη πρόκληση μιας πυρκαγιάς στο δάσος, έχει πολλές όψεις! Στην ουσία πρόκειται για «προδιαγεγραμμένη αμέλεια».
.
.
Τα «οργανωμένα σχέδια των εμπρηστών» αποτελούν ένα εύκολο άλλοθι για όσους έχουν την ευθύνη της πρόληψης και της κατάσβεσης των πυρκαγιών στο δάσος. Και αυτοί δεν περιορίζονται μόνον στην κεντρική εξουσία –που έχει ασφαλώς την κύρια ευθύνη- αλλά επεκτείνονται στην τοπική αυτοδιοίκηση, τους «κατοίκους» των δασών, τους εκδρομείς και τους παραθεριστές στα δάση. Το δάσος, η φύση, το τοπίο, απαιτούν κόπο, γνώση και ευθύνη για να τα χαρούμε.
.
Το «δωρεάν» στη φύση μας τελείωσε, άλλωστε ποτέ δεν υπήρχε.