Ο Ν. 409/2011 ήταν μια προσπάθεια να προσαρμοστεί, σε κάποιον βαθμό, το ελληνικό πανεπιστήμιο στην ευρωπαϊκή πραγματικότητα. Βέβαια, ακόμα και με την πλήρη εφαρμογή του, πολλά ακόμα θα έπρεπε να γίνουν ώστε να ολοκληρωθεί η σύγκλιση με τα πανεπιστήμια των προηγμένων χωρών.
Ακιβώς γι’ αυτό, οι ετερόκλητες πανεπιστημιακές συντεχνίες αντιστάθηκαν, αρνήθηκαν την εφαρμογή του και, σε πολλές περιπτώσεις, το πέτυχαν. Και τώρα έρχεται ένα Νομοσχέδιο – το πρώτο μάλιστα και κατεπείγον αυτής της κυβέρνησης – που προτείνει σημαντικές διαφοροποιήσεις του 409/2011, που οι περισσότερες κινούνται σε αρνητική κατεύθυνση. Δηλαδή το πολιτικό μας σύστημα, στο σύνολό του, απορρίπτει τον νόμο: άλλοι τον καταψήφισαν εξαρχής ενώ άλλοι, που τον είχαν ψηφίσει, τώρα τον απαρνούνται.
Αυτό αποδεικνύει πόσο μακριά βρίσκεται το υπάρχον πολιτικό σύστημα από τις άμεσες και πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας και της χώρας. Το πολιτικό μας σύστημα δεν αντιλαμβάνεται τι πρέπει να γίνει ως προς την ευρωπαϊκή προοπτική μας: αντί να αναπτύσσουμε τα μέσα ώστε να παράγουμε εγχώρια γνώση και προϊόντα, νομίζουν ότι μπορούμε να επαιτούμε συνεχώς δανεικά από τους ξένους.
Μόνο τα πανεπιστήμια που βελτιώνονται και στέκονται διεθνώς παράγουν επιστήμονες υψηλού επιπέδου. Επειδή στην Ελλάδα οι σπουδές είναι όπως είναι, πολλοί Ελληνες, ιδίως εύποροι, σπουδάζουν στο εξωτερικό. Ακόμα, 100.000 νέοι επιστήμονες έχουν εγκατασταθεί τα τελευταία χρόνια στο εξωτερικό για μεταπτυχιακές σπουδές ή εργασία. Αν όμως είχαμε καλύτερα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (ΑΕΙ), τότε η φοιτητική μετανάστευση θα περιοριζόταν και το κόστος ειδικά για τις μεταπτυχιακές σπουδές θα έπεφτε κατακόρυφα, με αποτέλεσμα περισσότερους κατόχους μεταπτυχιακών τίτλων από τα λαϊκά στρώματα.
Οι αντιπαραθέσεις στο ελληνικό πανεπιστήμιο αφορούν ιδίως πολιτικά φληναφήματα, αφορούν το πανεπιστήμιο ως φορέα εξουσίας, σαν να ήταν φέουδο των πανεπιστημιακών και των φοιτητικών παρατάξεων. Αυτό δεν συμβαίνει σε κανένα σοβαρό κράτος. Υπάρχει άλλο κράτος στον κόσμο που τόσο πολλοί πανεπιστημιακοί να επιδιώκουν συστηματικά την εκλογή τους στη διοίκηση, συμμαχώντας με φοιτητικές παρατάξεις ώστε να ελέγχουν το Ιδρυμα; Στη Βρετανία, το τελευταίο πράγμα που επιδιώκουν οι καθηγητές είναι η συμμετοχή τους στην πανεπιστημιακή διοίκηση, γιατί αυτό διακόπτει το επιστημονικό τους έργο. Αντιθέτως, επιδιώκουν ακαδημαϊκή ελευθερία, υγιή ανταγωνισμό και ουσιαστική μετάδοση της γνώσης μέσω ανάπτυξης της κριτικής ικανότητας και αναλυτικής σκέψης των φοιτητών.
Στις προηγμένες χώρες ο πανεπιστημιακός κρίνεται ως παραγωγός επιστημονικού έργου, από τους συνεπιστήμονες ομολόγους του, τα επιστημονικά ιδρύματα και τους διδασκομένους. Κρίνεται με βάση την έρευνα, τις δημοσιεύσεις, τη συμβολή του στη θεωρία της επιστήμης του, τις κλήσεις του ως επισκέπτη ή για διαλέξεις από άλλα πανεπιστήμια, τα βραβεία του, τις επιτυχίες των φοιτητών του και άλλα ακαδημαϊκά κριτήρια. Ετσι γνωρίζει την καταξίωσή του. Εδώ «καταξίωση» είναι μάλλον η πολιτική διαπραγμάτευση και ο διοικητικός έλεγχος. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, πώς να λειτουργήσουν σωστά οι σπουδές;
Είναι καιρός και τα ελληνικά ΑΕΙ να λειτουργήσουν θετικά. Να προτάξουμε ως κύριο κριτήριο λειτουργίας τους την επιδίωξη της ακαδημαϊκής αριστείας διδασκόντων και διδασκομένων. Να μη φοβόμαστε την προσωπική αξιολόγηση, από την οποία κανένας καλός φοιτητής ή διδάσκων δεν έχασε ποτέ, αποδεχόμενοι την απλή αρχή ότι η ισοπέδωση αποβαίνει πάντα εναντίον της ποιότητας. Να προωθήσουμε τη σύνδεση της πανεπιστημιακής παιδείας με τις ανάγκες της κοινωνίας και της χώρας. Να αναπτύξουμε ιδέες και εργαλεία για την καλύτερη κατανόηση του κόσμου γύρω μας και όπως είναι σήμερα και όπως ήταν στο παρελθόν, κατανοώντας την ιστορικότητά μας μέσα σε ένα παγκοσμιοποιημένο πλαίσιο.
Πάντως, δεν μπορεί να μένουν τα πράγματα ως έχουν και να αναπαράγεται συνεχώς αυτό το χαμηλού επιπέδου και κομματοκρατούμενο πανεπιστήμιο, όπου απλώς ξοδεύονται τα χρήματα των φορολογουμένων. Γιατί, όπως είναι σήμερα η κατάσταση, ελάχιστα ελληνικά ΑΕΙ μπορούν να θεωρηθούν πράγματι ΑΕΙ με τα κριτήρια των προηγμένων χωρών. Τα περισσότερα δεν είναι παρά κέντρα χορήγησης πτυχίων. Αλλά – όλοι το καταλαβαίνουμε – άλλο πτυχιούχος, άλλο επιστήμονας.
Ο Ηλίας Μόσιαλος είναι καθηγητής Πολιτικής της Υγείας στο London School of Economics, πρώην υπουργός