Το Ηνωμένο Βασίλειο αποφάσισε το 2016 με δημοψήφισμα να αποχωρήσει από την ΕΕ. Αλλά όπως όλα τα πράγματα στην διεθνή διπλωματία κι αυτή η απόφαση δέχεται τις πολλαπλές ερμηνείες και εκδοχές της. Ερμηνείες στο εσωτερικό της χώρας, εκδοχές στο εξωτερικό, αφού η υλοποίηση της απόφασης αυτής προϋποθέτει λυσιτελείς διαπραγματεύσεις με την ΕΕ. Δεν θα σταθώ εδώ στους λόγους που οδήγησαν τον βρετανικό λαό στην ιστορική αυτή απόφαση. Η ιστορία του ΗΒ στην ΕΕ είναι γνωστή, όπως γνωστή είναι και βρετανική πολιτική ζωή και κάποιες σταθερές επιφυλάξεις των βρετανών έναντι της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
Επτά μήνες μετά το δημοψήφισμα του 2016 κι αφού ηρέμησαν κάπως τα πνεύματα, αντιλαμβάνονται όλοι ότι η κατάσταση χρήζει προσεκτικής διαχείρισης. Το Ηνωμένο Βασίλειο πρέπει να αποφασίσει «σύμφωνα με τους συνταγματικούς του κανόνες», όπως ορίζει, το άρθρο 50 της Συνθήκης ΕΕ και να υποβάλει επισήμως αίτηση αποχώρησης από την ΕΕ. Το άγραφο Σύνταγμα του ΗΒ ωστόσο δεν διευκολύνει τα πράγματα κι εκεί αρχίζουν, τυπικά τουλάχιστον, τα προβλήματα. (Βλ. στο σχετικό αφιέρωμα του περιοδικού VOX , έκδοση της AIACE, το πολύ ενδιαφέρον άρθρο του Jean-Guy Giraud, , No 104, oct 2016)
Τα προβλήματα αυτά είναι νομικά, αλλά και πολιτικά και βεβαίως οικονομικά. Οι υποθέσεις αλλάζουν καθημερινά: Το δημοψήφισμα του 2016 είναι δεσμευτικό για την κυβέρνηση και για το Κοινοβούλιο; Το δημοψήφισμα είναι δεσμευτικό για τις άλλες οντότητες του ΗΒ, όπως π.χ. η Σκωτία; Τα δικαστήρια διαφόρων βαθμίδων, αλλά και τα κοινοβούλια θα έχουν ενδεχομένως τον λόγο κι εκεί υπάρχουν δικαστές και κοινοβουλευτικοί με μεγάλη παράδοση…
Αν τελικά κατατεθεί η απαιτούμενη αίτηση αποχώρησης την άνοιξη του 2017 κι αν αρχίσουν οι σχετικές διαπραγματεύσεις με την ΕΕ, αυτές πρέπει να ολοκληρωθούν εντός δύο ετών…Δεδομένου όμως του όγκου των προβλημάτων και κυρίως αυτών που αφορούν την αλλαγή της ογκωδέστατης νομοθεσίας, ίσως τις εξαιρέσεις, τις περιόδους προσαρμογής, κοκ, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι η περίοδος των δύο ετών αρκεί κι έτσι η αβεβαιότητα μπορεί να παραταθεί. Μπορούν οι επιχειρήσεις να λειτουργήσουν μέσα σε καθεστώς αβεβαιότητας, έλλειψης προοπτικής, σε θολό φορολογικό τοπίο; Μπορούν να αγνοηθούν τα υπαρκτά οικονομικά συμφέροντα επιχειρήσεων και εργαζομένων;
Στον οικονομικό τομέα οι κυβερνητικές υποσχέσεις περί πρόσβασης των βρετανικών επιχειρήσεων στην ενιαία ευρωπαϊκή αγορά και μετά την αποχώρηση του ΗΒ, προκαλούν ήδη ταραχή. Υπάρχει εναλλακτικά το πλαίσιο της EFTA/EEA το οποίο όμως προϋποθέτει την ιδιότητα του μέλους της ΕΕ. Εκτός κι αν το ΗΒ γίνει απλά μέλος της EFTA ή υιοθετήσει ένα μοντέλο τύπου Ελβετίας, που κι αυτό όμως χρειάζεται διαπραγματεύσεις με την ΕΕ. Οι σχετικές απαντήσεις εξαρτώνται πάλι από νομικές ερμηνείες. Το κύριο όμως κατά την γνώμη μου πρόβλημα είναι οικονομικό. Στην οικονομία ο χρόνος πιέζει και τρέχει, ενώ στην πολιτική μπορεί να κυριαρχεί για μεγάλο διάστημα η αδράνεια. Η οικονομική αλληλοδιείσδυση και αλληλεξάρτηση των ευρωπαϊκών οικονομιών είναι σήμερα πολύ ισχυρή (εν προκειμένω: εισαγωγές, εξαγωγές, επενδύσεις, εργαζόμενοι, τουρισμός, τούνελ της Μάγχης, ρόλους του City, κοκ) κι αυτό έχει συνέργειες και συνέπειες. Ο συνέπειες αυτές αφορούν τις επιχειρήσεις, τους καταναλωτές, τις τράπεζες, την κοινωνία, τα κράτη, την διπλωματία, τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Η ενιαία αγορά έδωσε ώθηση στην ευρωπαϊκή ενοποίηση μέσω της ενίσχυσης της οικονομικής αλληλοδιείσδυσης και αλληλεξάρτησης των χωρών-μελών της ΕΕ. Κι αυτό δημιουργεί δομές αγοράς που ισχυροποιούν την ευρωπαϊκή ενοποίηση, απέναντι στις διεθνείς κρίσεις. Σήμερα στην εποχή της τρελής κούρσας της παγκοσμιοποίησης, η ανάγκη κοινής απάντησης στα μεγάλα ζητήματα της Ευρώπης (κρίση, προσφυγικό, τρομοκρατία, ανταγωνισμός, ασφάλεια, διεθνές εμπόριο) είναι περισσότερο από προφανής.
Οι συνέπειες της αποχώρησης του ΗΒ, αυτού του πρωτόγνωρου για την ΕΕ εγχειρήματος, δεν θα είναι μηδαμινές. Και λοιπόν, τί θα γίνει ή τί δεν θα γίνει τελικά; Μια εκδοχή είναι βεβαίως να τελειώσουν όλα γρήγορα, και το ΗΒ σε μια τακτή ημερομηνία π.χ. 1η Ιανουαρίου 2020 να αποχωρήσει από την ΕΕ. Αν όμως δεν προχωρήσουν έτσι τα πράγματα;
Λαμβάνοντας υπόψη τις δυσκολίες, ας επιχειρήσουμε λοιπόν μια άλλη ανάγνωση του όρου: BREXIT δηλαδή, όχι ως απλό BRitish EXIT, αλλά ως BRitish EXit Impossible Task. Δεν πρόκειται για λογοπαίγνιο, ούτε για απόπειρα υπονόμευσης του δημοψηφίσματος και της σαφούς λαϊκής έκφρασης. Ολοι έχουν δίκαιο, αλλά όλοι έχουν και την ευθύνη τους. Η αποστολή των διαπραγματευτών μοιάζει με impossible mission…λόγω της πολυπλοκότητας του θέματος.
Γι αυτό το BREXIT ή και το συχνά επαπειλούμενο GREXIT, κοκ, φαίνονται ως απλά, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι. Ισως είναι και αδύνατο να συμβούν στην πράξη με τρόπο απόλυτο, επειδή η οικονομική αλληλεξάρτηση στην ΕΕ είναι πλέον πολύ ισχυρή, έχει τεράστιο οικονομικό κόστος και δεν αλλάζει εύκολα με μια απόφαση. Και τα οικονομικά συμφέροντα δεν μπορείς να τα αγνοήσεις…
Από εκεί και πέρα, αν δηλαδή όλοι συνειδητοποιήσουν το αδύνατον του εγχειρήματος, θα μπει σε κίνηση μια αντίστροφη μέτρηση για εναλλακτικές και θεραπευτικές του προβλήματος λύσεις. Πάλι οι νομικοί θα έχουν τον λόγο, αλλά τόσο η βρετανική εφευρετικότητα όσο και η κοινοτική εμπειρία, θα έχουν πολλές εκδοχές θέσουν στο τραπέζι για συζήτηση. Το βρετανικό σοκ, θα αποτελέσει σε όλες τις περιπτώσεις αφετηρία για μια νέα περίοδο στη ζωή της ΕΕ. Το μέσα και το έξω δεν είναι τόσο απλό, κανένα διαζύγιο δεν είναι απλό, μπορεί ακόμα και μια τελική απόφαση των διαπραγματευτών να απορριφθεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ή ενδεχομένως και από ένα εθνικό κοινοβούλιο…Αυτό δεν προβλέπεται, αλλά δεν αποκλείεται. Και τότε, πάλι από την αρχή…
Είναι θέμα πολιτικής φαντασίας; «Θα δείξει», όπως λένε με έμφαση και ολοένα και πιο συχνά πλέον οι νεοέλληνες, αναφερόμενοι σε μνημόνια, μέτρα, εργαλειοθήκες (!!!) προαπαιτούμενα, έλλειμμα, χρέος, αξιολογήσεις, Brexit, Grexit και άλλους καινοφανείς όρους… Το GREXIT πάντως είναι ακόμα πιο περίπλοκο νομικά και πολιτικά σε σχέση με το BREXIT, λόγω της συμμετοχής της Ελλάδας στο κοινό νόμισμα, όπου δεν προβλέπεται καν ρήτρα αποχώρησης…Οι ερμηνείς ποικίλουν κι εδώ….αλλά αν η οικονομία είναι το κύριο στην περίπτωση του BREXIT, τότε θα είναι το κύριο και στην υποθετική περίπτωση ενός GREXIT. Συνεπώς το πραγματικό ερώτημα είναι τούτο: η ελληνική οικονομία μπορεί να ανταπεξέλθει στον ανταγωνισμό σήμερα μέσα τις αυστηρές συνθήκες της ευρωζώνης ή θα μαραζώνει συνεχώς; Αν ναι, ποιό είναι το σχέδιο ανάκαμψης ; Αν όχι, υπάρχουν ρεαλιστικές εναλλακτικές προτάσεις;
Κι αφού η οικονομία εξαρτάται από την πολιτική, η ανάγκη ριζικής αλλαγής κι εκλογίκευσης του συστήματος είναι πασιφανής. Τί προκύπτει λοιπόν; Μα, πρώτα να βελτιωθούν άμεσα, επειγόντως, τα πράγματα στην Ελλάδα. Με κυβέρνηση συνεργασίας, με ικανούς διαχειριστές, με σαφές σχέδιο. Ετσι τόσο το σοκ του BREXIT, όσο και το ελληνικό δράμα θα λειτουργήσουν ως καταλύτες, ως αφετηρία για μια νέα Ελλάδα και μια νέα Ευρώπη. Οι καιροί αυτό απαιτούν, αλλά οι πολιτειακοί μας θεσμοί και οι πολιτικοί θα το αντιληφθούν; Θα δράσουν ανάλογα για να πείσουν τους πολίτες με χειροπιαστά αποτελέσματα ή θα μείνουν αδρανείς στον κομματικό τους μικρόκοσμο, ενώ η χώρα οδεύει προς την καταστροφή;