Το ερώτημα του νοήματος της ζωής αποτελεί έναν αιώνιο και διαρκή προβληματισμό της φιλοσοφίας, της θεολογίας και των επιστημών. Ωστόσο, η κοινωνιολογία, μελετώντας τον άνθρωπο εντός του κοινωνικού ιστού, προσφέρει μια μοναδική και εξαιρετικά γόνιμη οπτική προσέγγισης και ερμηνείας σε αυτό το ερώτημα.
Η ελευθερία της επιλογής: Ένα θεμελιώδες δικαίωμα
Το ερώτημα θέτει ως αφετηρία την ελευθερία του ατόμου, την έμφυτη ορμή του να επιλέξει το νόημα της ζωής του. Αυτή η ελευθερία, που πολλοί φιλόσοφοι όπως ο Sartre έχουν θεωρήσει ως το υπαρξιακό μας βάρος, αποτελεί τη βάση για την ανάπτυξη μιας αυθεντικής ταυτότητας.
Η παγίδα του κοινωνικού προγραμματισμού
Ωστόσο, η κοινωνία, με τους θεσμούς, τις αξίες και τις προσδοκίες της, ασκεί μια ισχυρή επιρροή στα άτομα, είτε παρέχοντας υπηρεσίες διαβίωσης, είτε απαιτώντας ενσωμάτωση στους κανόνες συμβίωσης. Ο κίνδυνος έγκειται στο να αποδεχτούμε εντελώς παθητικά κι αδιαπραγμάτευτα αυτές τις επιρροές, χωρίς να αναρωτηθούμε κριτικά πώς, πόσο κι αν μάς συμφέρει η παθητική ενσωμάτωση ανάληψης υποχρεώσεων, ή μπορούμε αν θέλουμε να διεκδικούμε νέες ελευθερίες και δικαιώματα. Όπως επισημαίνει ο Durkheim, η κοινωνία ασκεί μια ισχυρή δύναμη εξωτερίκευσης, δηλαδή μετατρέπει τις εσωτερικές μας καταστάσεις σε εξωτερικές πραγματικότητες, προβολές προσδοκιών από την κοινωνία, δημιουργώντας παθολογικές εξαρτήσεις του ατόμου από την πολιτειακή οργάνωση και τις αξίες που αναπαράγει, ας πούμε τον επιδεικτικό υπερκαταναλωτισμό κάποιας νεόπλουτης ελίτ,ενώ ταυτόχρονα αυξάνει τη φτώχεια ευρύτερων λαϊκών στρωμάτων.
Η ατομική αυτονομία και η κοινωνική συνείδηση
Η διαρκής πρόκληση είναι να βρούμε μια ισορροπία μεταξύ της ατομικής αυτονομίας και της κοινωνικής συνείδησης. Όπως υποστήριξε ο Weber, η ηθική της ευθύνης απαιτεί από τον άνθρωπο να λάβει υπόψη τις συνέπειες των πράξεών του στην κοινωνία. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να θυσιάσουμε την προσωπική μας ηθική για χάρη του κοινωνικού καλού. Στην ένταση μεταξύ ατομικής αυτοσυνείδησης και συλλογικού καθήκοντος, το άτομο και η κοινωνία διαπραγματεύονται διαρκώς το πλαίσιο αναφοράς των αξιών που λέγεται συνταγματικό και νομικό πλαίσιο στις φιλελεύθερες δυτικές χώρες, ενώ παραμένει θεοκρατική υπόθεση σε πολλές άλλες τριτοκοσμικές πολιτισμικά, ολοκληρωτικές χώρες, που διεκδικούν διαρκώς πρωτοποριακό ρόλο στον καταμερισμό εργασίας και παραγωγής οικονομικού, χρηματοπιστωτικού πλούτου μέσω της κοινωνικής ανισορροπίας και αδικίας.
Η δια βίου μάθηση ως εργαλείο αυτογνωσίας
Η δια βίου μάθηση αποτελεί ένα κρίσιμο εργαλείο για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και της αυτογνωσίας ενάντια σε κάθε μορφή προπαγάνδας, προσηλυτισμού, παθητικής ένταξης του ατόμου μέσα σε κάποιο κοπάδι που πρέπει να ακολουθεί πιστά τους παραδοσιακούς κανόνες συμπεριφοράς. Μέσα από την εκπαίδευση, την ανάγνωση, τον ανοιχτό διάλογο και την ανταλλαγή εμπειρίας, με συναισθηματική νοημοσύνη και αίσθημα αλληλεγγύης, μπορούμε να διευρύνουμε τους ορίζοντές μας και να ανακαλύψουμε νέες δυνατότητες συνεργασίας σε όλους τους τομείς ανθρώπινης συμβίωσης.
Ο κίνδυνος του συντηρητισμού και της ιδεολογίας
Ο συντηρητισμός και οι δογματικές ιδεολογίες, όλες οι θρησκοληψίες και οι παραθρησκευτικές οργανώσεις της μόδας, αποτελούν εμπόδια στην ανάπτυξη της ατομικής αυτονομίας. Αυτές οι δυνάμεις τείνουν να επιβάλλουν συγκεκριμένες μαζικές αντιλήψεις χειραγώγησης για τον κόσμο και τον άνθρωπο, περιορίζοντας την ελευθερία της σκέψης και της έκφρασης.
Συμπερασματικά
Η αναζήτηση του νοήματος της ζωής είναι ένα ταξίδι προσωπικό και διαρκές. Η κοινωνία παίζει έναν σημαντικό, τον πρώτιστο ρόλο σε αυτό το ταξίδι, αλλά δεν πρέπει να μας καθορίζει ολοκληρωτικά και εξουθενωτικά. Μέσα από την αυτογνωσία, την κριτική σκέψη και την δια βίου μάθηση, μπορούμε να αναπτύξουμε ατομικά και συλλογικά μια αυθεντική εξελικτική ταυτότητα και να δημιουργήσουμε ένα νέο νόημα διαβίωσης που ανταποκρίνεται στις δικές μας ανάγκες και αξίες.
Σκοπός του φιλελεύθερου δημόσιου βίου είναι να ενθαρρύνεται η δημοκρατική συμμετοχή του πολίτη με κριτική σκέψη και να τον προκαλέσει να αναλογιστεί τη δική του θέση στον κόσμο.