Με τον όρο πολιτική εννοούμε την ανθρώπινη δραστηριότητα σύμφωνα με την οποία μέσα από θεσμούς (πολιτικά κόμματα, συνδικάτα, κοινοβούλιο, κινήσεις πολιτών) τα ατομικά συμφέροντα, αφού βεβαίως διυλισθούν στον αποστακτήρα των συμφερόντων των άλλων ατόμων, μετατρέπονται σε δημόσια.
Στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης είχαμε μια υπερπολιτικοποιημένη κοινωνία και ένα απολίτικο πολιτικό σύστημα. Στην υπερπολιτικοποιημένη κοινωνία οι πολίτες εντάσσονταν στην πολιτική σκηνή με τα ατομικά ή συντεχνιακά τους συμφέροντα και αυτά παρουσιάζονταν ως δημόσια (βλ. συνδικαλιστές του μετρό). Το δε πολιτικό και κομματικό μας σύστημα έκανε το αντίθετο απ? αυτό που είναι ο προορισμός του. Αντί να μετασχηματίζει το ατομικό συμφέρον σε δημόσιο, μετέτρεπε το δημόσιο σε ατομικό. Αυτό ακριβώς όμως είναι ο λαϊκισμός. Είναι η ιδεολογία η οποία παρουσιάζει το ατομικό ως καθολικό και το καθολικό ως ατομικό.
Σήμερα φαίνεται πως το ΠΑΣΟΚ καταρρέει επειδή αυτό κλήθηκε, πρώτο, να στηρίξει το Μνημόνιο. Στην ουσία όμως δεν καταρρέει το μνημονιακό ΠΑΣΟΚ, αλλά εκείνο το σύστημα στο οποίο το ΠΑΣΟΚ πρωτοστάτησε μετατρέποντας την πολιτική σε υπόθεση ατομικών συναλλαγών. Το ΠΑΣΟΚ ήταν η μήτρα που γέννησε τα παιδιά-κόμματα του υπόλοιπου πολιτικού συστήματος. Ο θάνατος αυτής της μήτρας αφήνει αυτά τα παιδιά ορφανά και απροστάτευτα.
Από την άλλη, το ΠΑΣΟΚ είναι το κόμμα που εκφράζει τις μεγαλύτερες επιτυχίες της «καλής» πλευράς της μεταπολίτευσης. Γιατί αυτό το κόμμα επί κυβερνήσεων Ανδρέα Παπανδρέου έριξε τα τείχη που εμπόδισαν τους έλληνες πολίτες να ενταχθούν στη θεσμική διάσταση του ελληνικού κράτους, έθεσε τα θεμέλια του ελληνικού κράτους πρόνοιας και από το 1993 προετοίμασε τη χώρα για να εισέλθει στον σκληρό πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ενώ επί κυβερνήσεων Σημίτη η χώρα εισήλθε στην ευρωζώνη, προχώρησαν οι διαδικασίες εμβάθυνσης του κράτους πρόνοιας, εξορθολογισμού της λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης, ενίσχυσης των υποδομών και ακολούθησε η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ. Ολα αυτά όμως ήσαν πολιτική. Η επιστροφή της πολιτικής είναι η μόνη απάντηση που μπορεί να δώσει το ΠΑΣΟΚ για να διασωθεί με αυτή ή – καλύτερα – με μια άλλη μορφή.
Αυτό ασφαλώς είναι ιδιαίτερα δύσκολο, γιατί δυστυχώς οι «ιδεολογίες» που διαπέρασαν αυτό το κόμμα κατά την περίοδο 2004-2011 επέτειναν τη διαδικασία αποπολιτικοποίησής του. Για το ΠΑΣΟΚ του 2004-11 η πολιτική ήταν μια ανοικτή διαδικασία στην οποία τα συμφέροντα δαιμονοποιούνταν, αντί να ερμηνεύονται ως κοινωνικές σχέσεις. Σ? αυτή την αντίληψη η πολιτική είναι μια ανοικτή διαβούλευση, κάτι σαν το Διαδίκτυο, όπου σε τελική ή ανάλυση όλα τα κοινωνικά στρώματα «είναι φίλοι», αρκεί να το κατανοήσουν μέσω του διαλόγου. Οι «υπολογιστές» της επιτυχίας είναι ανοικτοί και οι μόνοι που εμποδίζουν την πρόσβαση σ? αυτούς είναι τα συμφέροντα των ισχυρών μιντιαρχών και των «εξωθεσμικών» κέντρων κ.λπ. Από την άλλη, όμως, ο διαχειριστής του δικτύου των υπολογιστών διατηρεί μια σχέση πριγκιπική με τους «υπηκόους-πελάτες» του. Σ? αυτή τη σχέση δεν έχουν θέση τα υποκείμενα της παλιάς πολιτικής (κόμματα, τάξεις, κράτος, έθνος, λαός), παρά μόνο τα νέα (μη κυβερνητικές οργανώσεις, εθελοντικές και φιλανθρωπικές οργανώσεις, ηλεκτρονικές δικτυώσεις), ενώ τη θέση των ταξικών συλλογικοτήτων καταλαμβάνουν κατηγορίες όπως μετανάστες, νεολαία, γυναίκες, εθελοντές κ.ά. Επίσης τη σχέση ηγέτη-στελεχών και μελών του κόμματος την υποκαθιστά η σχέση ηγέτη και «φίλων-κηπουρών». Σ? αυτόν τον κόσμο δεν υπήρχε χώρος για δημόσιες πολιτικές, αλλά μόνο για απολιτικότητες του τύπου «λεφτά υπάρχουν» ή το opengov (μια διαδικασία που αντιλαμβανόταν την πολιτική διαχείριση ως εταιρεία). Τελικά ούτε λεφτά υπήρχαν αλλά ούτε και πολιτικές.
Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι η συνέχεια του απολίτικου πολιτικού κόμματος, στο οποίο όμως αντί της διαδικτυακής κυριαρχεί η προτεραιότητα της κινηματικής λογικής. Η τελευταία όσο απαραίτητη και να είναι για τον εμπλουτισμό της πολιτικής, δεν κατορθώνει από μόνη της να υπερβεί τον επιμέρους χαρακτήρα των κινημάτων. «Να μετασχηματίσουμε την οργή μας σε κίνημα», είπε ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ κύριος Διαμαντόπουλος και όχι φυσικά σε δημόσιο συμφέρον, που θα έλεγε αν τον ενδιέφερε η πολιτική. Πολύ φοβάμαι πως η πολιτική παιδεία της σημερινής ηγετικής ομάδας του ΣΥΡΙΖΑ δεν της επιτρέπει να τον μετατρέψει από «κίνημα» σε πολιτικό κόμμα. Γι? αυτό και ο Αλέξης Τσίπρας ποτέ δεν θα γίνει Ανδρέας Παπανδρέου.
Ο Γιώργος Σιακαντάρης είναι διδάκτωρ Κοινωνιολογίας, επιστημονικός διευθυντής του ΙΣΤΑΜΕ.