Η Κόκκινη Μηλιά είναι ένας τόπος μυθικός. Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, εκεί θα στείλουμε τους Τούρκους όταν θα αναστηθεί ο Μαρμαρωμένος Βασιλιάς, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, το πτώμα του οποίου, σύμφωνα με τον θρύλο, δεν βρέθηκε ποτέ. Σημαίνει κάτι πολιτικά αυτή η φαντασίωση; Προφανώς και όχι, αν εξαιρέσει κανείς κάποιους θερμοκέφαλους, που τη θυμήθηκαν πρόσφατα, με αφορμή την κρίση στις σχέσεις μας με την Τουρκία.
Τηρουμένων των ιστορικών αναλογιών, το Αντιμνημόνιο ως αντίληψη και νοοτροπία, ως τρόπος σκέψης, έχει πολλές ομοιότητες με την Κόκκινη Μηλιά. Η μεγάλη πλειονότητα της ελληνικής κοινωνίας (το 71% σε σχετική έρευνα της διαΝΕΟσις) συνεχίζει να πιστεύει ότι «τα μνημόνια ήταν εφεύρημα των Ευρωπαίων για να εκμεταλλευτούν τη χώρα μας», ενώ το 78% υποστηρίζει ότι «τα μνημόνια τελικά έκαναν περισσότερο κακό παρά καλό στην ανάπτυξη της χώρας».
Η αυτονόητη λογική συνέπεια αυτής της άποψης θα ήταν να επιθυμεί κανείς την έξοδο από τα μνημόνια και την επιστροφή στη δραχμή. Αυτό όμως δεν συμβαίνει, δεδομένου ότι μόνον το 26,3% είναι υπέρ της επιστροφής στη δραχμή. Παράλληλα, το 79,7% υποστηρίζει ότι «με τα μνημόνια υποχρεωθήκαμε να κάνουμε μεταρρυθμίσεις που δεν θα κάναμε ποτέ μόνοι μας» και το 51,8% συμφωνεί με την άποψη ότι «τα μνημόνια βοήθησαν τη χώρα να αποφύγει την πτώχευση και την έξοδο από την ΕΕ». Η εποχή που θα σκίζαμε το μνημόνιο και θα το καταργούσαμε «με ένα νόμο και με ένα άρθρο» παραμένει στη νοσταλγία ελάχιστων γραφικών. Τα νταούλια που θα παίζαμε και οι αγορές που θα χόρευαν στο ρυθμό τους μόνο ως κακόγουστη καρικατούρα αντιμετωπίζονται πλέον.
Πέρα από την αντιφατικότητα των απαντήσεων, όπου φαίνεται ότι οι ίδιοι άνθρωποι υποστηρίζουν θέσεις που είναι μεταξύ τους απολύτως αντίθετες λογικά, όσα παρατέθηκαν ανωτέρω, καθώς και μια σειρά από απαντήσεις σε παρεμφερή ερωτήματα, μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι το αντιμνημόνιο πνέει τα λοίσθια ως πολιτική πρόταση. Ελάχιστοι υποστηρίζουν τη μετωπική ρήξη με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Όμως το αντιμνημόνιο παραμένει ισχυρό ως φαντασίωση, πολιτικά ανενεργή. Παραμένει ως νοοτροπία και τρόπος σκέψης.
Η αισιόδοξη διαπίστωση του Γιάννη Βούλγαρη ότι «το βασικό χαρακτηριστικό είναι η αποδόμηση του αντιμνημονιακού αφηγήματος που κυριάρχησε από το 2011», ισχύει πλήρως ως προς την πολιτική διάστασή της, αλλά όχι ως προς την ιδεολογική. Το «πάλι με χρόνια με καιρούς, πάλι δικά μας θα είναι» συνεχίζει να είναι εμφωλευμένο στο μυαλό της πλειονότητας των κατοίκων αυτής της χώρας. Όπως η Κόκκινη Μηλιά.
Δυστυχώς, αυτός ο τρόπος σκέψης αποτυπώνει το αδιέξοδο της χώρας. Ό,τι αλλάζει γίνεται επώδυνα ή επιφανειακά. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η κυριακάτικη Frankfurter Allgemeine, «αυτό που απέξω μοιάζει με μεταρρύθμιση του κράτους είναι στην πραγματικότητα προπέτασμα καπνού». Απουσιάζει πλήρως η δημιουργική πνοή. Κυριαρχεί η νοσταλγία της επιστροφής στις «παλιές καλές ημέρες», ή η παραίτηση και η μοιρολατρία. Η χώρα βυθίζεται στην απόγνωση και την απελπισία, παρά τη διαπίστωση του Αλέξη Τσίπρα ότι «ο φετινός εορτασμός του Πάσχα σηματοδοτεί το πέρασμα σε μια νέα εποχή ελπίδας και αισιοδοξίας, το πέρασμα στη μεταμνημονιακή εποχή».
Συνεχίζουμε να φαντασιωνόμαστε τον Μαρμαρωμένο Βασιλιά, τη στιγμή που σε άλλες χώρες γίνεται μια κοσμογονία, με την τεχνητή νοημοσύνη και την Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση. Είμαστε άξιοι της μοίρας μας.
* Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στα ΝΕΑ στις 19 Απριλίου 2018.