Η απαίτηση της κυβέρνησης για την «παρακράτηση» των ταμειακών διαθέσιμων των ΟΤΑ, δεν δημιουργεί μόνο ερωτηματικά ως προς την νομιμότητα της πράξης – ίσως αυτό είναι το λιγότερο σημαντικό. Η χώρα βρίσκεται σε καθεστώς έκτακτης ανάγκης και η παράκαμψη του αυστηρού γράμματος του (Συνταγματικού) νόμου τείνει να γίνει κανόνας, κατά ορισμένους συνώνυμος με τον πατριωτισμό. Άλλωστε η επιδρομή στα (δημόσια) ταμεία μπορεί αύριο να επεκταθεί και στα ιδιωτικά διαθέσιμα, όπως έγινε στην Κύπρο και μάλιστα με τις ευλογίες της ΕΕ. Το κυριότερο όμως ερώτημα που τίθεται για μια ακόμη φορά – πέραν της συγκυρίας η οποία το αναδεικνύει – είναι που βρίσκονται τα όρια της σχετικής διάκρισης ανάμεσα στο κράτος- κυβέρνηση και την αυτοδιοίκηση – αν υπάρχουν – και ποια μπορεί να είναι η εναλλακτική πρόταση στο πλαίσιο μιας νέας δημοκρατικής διακυβέρνησης. Πρόταση δηλαδή για το περιεχόμενο της αυτοτέλειας που σήμερα υπάρχει μόνο κατ όνομα, πρόταση για το ρόλο των ΟΤΑ σε ένα νέο σχέδιο για την αποκέντρωση.
Από την άλλη μεριά, η διαρκής κρατική παρέμβαση για την αφαίρεση κεντρικών πόρων από την ΤΑ (τέλος παρεπιδημούντων, τέλη ΑΠΕ, κρατική επιχορήγηση, Πράσινο Ταμείο κ.α) δεν δημιουργούν μόνο λειτουργική ασφυξία στους ΟΤΑ αλλά παρασύρουν και μια σειρά από περιφερειακές οικονομίες στην εκπτώχευση. Από τις πληρωμές των δήμων εξαρτώνται προμηθευτές, εργολάβοι, μελετητές κτλ που ενώ έχουν κόψει τιμολόγια δεν μπορούν να πληρωθούν. Αυτοί με τη σειρά τους δεν μπορούν να πληρώσουν υπαλλήλους, δάνεια κτλ. και πολλοί οδηγούνται στη χρεωκοπία. Άρα, το ζητούμενο που είναι η ανάπτυξη και μάλιστα η τοπική και η περιφερειακή, διαρκώς υπονομεύεται από άλλες ενέργειες (υφεσιακές) οι οποίες μάλιστα γίνονται εν ονόματι της ανάκαμψης, της ευημερίας και της ανάπτυξης.
Η γνώμη μας είναι ότι η νέα περίοδος της ΤΑ θα πρέπει να σηματοδοτηθεί από την σταθερή και ανυποχώρητη επιδίωξη για ένα διαφορετικό πολιτικό και λειτουργικό πλαίσιο για την τοπική διακυβέρνηση βασισμένο στην ανεξαρτησία από τα κόμματα, την αποδέσμευση από την κηδεμονία του κεντρικού κράτους, την κινητοποίηση ανθρώπινων και υλικών πόρων για την επίτευξη της τοπικής ανάπτυξης, τη διεθνή συνεργασία με ομόλογους αυτοδιοικητικούς οργανισμούς, την ανάδειξη νέων ρόλων για την αυτοδιοίκηση (κοινωνική μέριμνα, τουρισμός, πολιτισμός, περιβάλλον, πράσινη επιχειρηματικότητα κ.α)…
Η «πόλη», μπορεί να γίνει το νέο πεδίο της οικονομίας και της ποιοτικής ανάπτυξης. Η εξοικονόμηση και διαχείριση της ενέργειας, η ανακύκλωση, η διάσωση/ανάδειξη των ιστορικών κτιρίων, οι λειτουργικές αναπλάσεις, η πράσινη κινητικότητα, όλα αυτά μπορούν να δημιουργήσουν νέες παραγωγικές δραστηριότητες αλλά και νέες πηγές «έμμεσου εισοδήματος», προσφέροντας δηλαδή, στους κατοίκους-πολίτες αγαθά, υπηρεσίες, εμπειρίες και δυνατότητες που θα απαιτούσαν χρήμα για να αγοραστούν σε μια αμιγώς καταναλωτική κοινωνία. Με την έννοια αυτή μπορεί να προσεγγίσει κανείς και την δυνατότητα διοχέτευσης σε αστικές επενδύσεις του πλεονάζοντος εισοδήματος που σήμερα μετατρέπεται σε αδιανόητα καταναλωτικά αγαθά αφαιρώντας ένα μέρος του υλικού και μη υλικού πλούτου από την υπόλοιπη κοινωνία.
Η σχετική ανεξαρτησία των ΟΤΑ από το κράτος, τόσο σε ότι αφορά τα έσοδα όσο και σε ότι αφορά τον έλεγχο των εξόδων θα μπορούσε να οδηγήσει στην αποκεντρωμένη (πράσινη) ανάπτυξη με την θεσμοθέτηση νέων εργαλείων όπως τα τοπικά περιβαλλοντικά τέλη, τα τέλη από την εκτός σχεδίου δόμηση (με αντίστοιχα κίνητρα για την συντήρηση των υπαρχόντων κτιρίων και την ενεργειακή τους αναβάθμιση), με τα τέλη ΑΠΕ, τα τοπικά επενδυτικά κεφάλαια, τις τράπεζες αντιστάθμισης κτλ. υπό την αίρεση ότι τα εν λόγω έσοδα θα είναι πράγματι ανταποδοτικά και οι απολογισμοί τους θα υποβάλλονται διαφανώς και σε ετήσια βάση προς το κοινωνικό σώμα.
Πέραν αυτού θα πρέπει επειγόντως να δοθεί η δυνατότητα και να ενθαρρυνθούν οι ΟΤΑ να συμμετέχουν σε επιχειρήσεις Πράσινης Οικονομίας (ΑΠΕ, διαχείριση περιβαλλοντικών πόρων κτλ.) και να αποσαφηνιστεί το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τα της συμμετοχής
Ο κεντρικός πυρήνας της εξασφάλισης σταθερών εσόδων για τους ΟΤΑ αποτελεί μέρος της φορολογικής μεταρρύθμισης, χωρίς πρόσθετη επιβάρυνση των πολιτών, με τη θέσπιση αυτοτελούς αποκεντρωμένης φορολογίας, όπως άλλωστε συμβαίνει στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες. Οι βασικο?τεροι φο?ροι των ευρωπαι?κω?ν τοπικω?ν αυτοδιοικη?σεων ει?ναι τρεις: Πρω?τον, ει?ναι ο φο?ρος ακι?νητης περιουσι?ας, δεύτερον, ο φο?ρος εισοδη?ματος, (στην Δανι?α π.χ οι τοπικε?ς αρχε?ς έχουν την ελευθερι?α και ως προς τον καθορισμο? του σχετικου? φορολογικου? συντελεστη?) και τρι?τον, ο φο?ρος επι? των επιχειρηματικω?ν δραστηριοτη?των. Α?λλοι φο?ροι ει?ναι ο Φο?ρος Προστιθε?μενης Αξι?ας (Γερμανι?α, Τσεχι?α, Ιταλι?α, Ισπανι?α, Αυστρι?α) φο?ροι στη δευ?τερη κατοικι?α, στις δραστηριο?τητες ελευ?θερου χρο?νου, φο?ρος κυκλοφορι?ας αυτοκινη?των, φο?ροι στις διοικητικε?ς υπηρεσι?ες, στα περιουσιακα? στοιχει?α, φο?ρος κατοικι?ας, φο?ρος δια?θεσης οικιακω?ν αποβλη?των, φο?ρος ηλεκτρικη?ς ενε?ργειας, φο?ρος μεταφορα?ς, φο?ρος διαφη?μισης, φο?ρος κατα?ληψης δημο?σιων χω?ρων, φο?ρος τυχερω?ν παιγνι?ων, φο?ρος τουριστικω?ν δραστηριοτήτων, φο?ρος παρεπιδημου?ντων και α?λλοι φο?ροι που επιβα?λλονται αποσπασματικα? και μεμονωμε?να σε ορισμε?να κρα?τη και συχνα? αποτελου?ν πολυ? περιορισμε?νο ποσοστο? του συνο?λου των τοπικω?ν εσο?δων.
Θα πρέπει όμως να γίνει συνείδηση ότι δηµοτική φορολογία δεν είναι εξ ορισµού επαχθής συνθήκη για τον υπόχρεο, αλλά µια συµφωνία για την δημιουργία περιφερειακών πόρων και για την εξυπηρέτηση συλλογικών – τοπικού χαρακτήρα αναγκών. Μεταξύ αυτών και η διαχείριση του περιβάλλοντος, αναγκαία συνθήκη για τη συγκράτηση ή/και την αναβάθµιση του τουρισµού. Δεν µπορούµε δηλαδή να περιµένουµε εξυγίανση του κλάδου του τουρισμού χωρίς κάποιον να µαζεύει τα σκουπίδια, να φέρνει το νερό και να περιποιείται το στοιχειώδες πράσινο.
Είναι βέβαια προφανές ότι η δυνατότητα επιβολής φόρων στο τοπικό επίπεδο, και προκειμένου να παρακαμφθεί το επιχείρημα περί πολιτικού κόστους, θα πρέπει να προχωρήσει σταδιακά, παράλληλα με αντίστοιχη μείωση της κρατικής φορολογίας, με δημόσιο διάλογο και με παράλληλη προσπάθεια ανάδειξης των ωφελειών και της ανταποδοτικότητας σε σύγκριση με τη γενική και μη εξειδικευμένη φορολογία. Ταυτόχρονα, οι δημοτικές αρχές θα πρέπει να αποκτήσουν τη σχετική τεχνογνωσία που απαιτείται, καθώς και τις κατάλληλες δομές για τον υπολογισμό, την επιβολή και την είσπραξη των φόρων. Θα πρέπει επίσης, στο επίπεδο της κεντρικής κυβέρνησης, να αναπτυχθούν μηχανισμοί για την αποφυγή του κινδύνου της ανάπτυξης συνθηκω?ν φορολογικου? ανταγωνισμου? μεταξυ? των επιμε?ρους δη?μων.
Σε συνάρτηση με τα παραπάνω θα πρέπει να προχωρήσει άμεσα η εξυγίανση της αγοράς και προσφοράς υπηρεσιών από τους δήμους με το πραγματικό κόστος των υπηρεσιών (π.χ ύδρευση) να αντανακλάται στην τιμή του προϊόντος (π.χ τέλη ύδρευσης) με ενδεχομένως διαφορική τιμολόγηση και τηλεμέτρηση.
Σημαντικό κεφάλαιο της διεκδίκησης νέων στοχευμένων πόρων είναι το Πράσινο Ταμείο (ΠΤ) του ΥΠΕΚΑ το οποίο ενώ νομοθετήθηκε δεν λειτούργησε. Έτσι, σημαντικά ποσά (της τάξεως του 3 δις) από τέλη που εισπράχθηκαν από το κράτος και έπρεπε να αποδοθούν στους δικαιούχους (μεταξύ αυτών και οι ΟΤΑ) για έργα περιβάλλοντος κινδυνεύουν να χαθούν για πάντα μέσα στη μαύρη τρύπα του ελλείμματος (διαμορφώνοντας έτσι και ένα ψευδές πλεόνασμα). Η διεκδίκηση των πόρων του ΠΤ έχει σοβαρό νομικό έρεισμα. Ακόμη και με το 10% των ετήσιων πόρων του ΠΣ να αποδίδεται στους ΟΤΑ δημιουργείται μια σταθερή βάση για τη χρηματοδότηση μελετών και διαδικασιών ωρίμανσης έργων, κάτι που αποτελεί χρόνια αδυναμία στο σημερινό σύστημα απορρόφησης πόρων από το ΕΣΠΑ, το ΤΠ&Δ, τις τράπεζες και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Αντίστοιχα, τα χρηματοδοτικά αυτά μέσα θα πρέπει να γίνουν πιο ευέλικτα και να προσαρμοστούν στις αυτοδιοικητικές δομές και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τόσο εξαιτίας της κρίσης, όσο και εξαιτίας του θεσμικού τους ακρωτηριασμού.
Τέλος θα πρέπει να σταματήσει και να αναθεωρηθεί το καθεστώς απαγόρευσης που ισχύει σήμερα σε ότι αφορά στην επιχειρηματική δραστηριότητα των ΟΤΑ, είτε απευθείας, είτε μέσω δημοτικών επιχειρήσεων. Οι ΟΤΑ θα πρέπει να είναι σε θέση να πραγματοποιούν επενδύσεις, ιδίως στους κλάδους της ενέργειας, του τουρισμού, της πρωτογενούς παραγωγής και των μεταφορών μόνοι τους ή μέσω συμπράξεων με τον ιδιωτικό τομέα. Αντίστοιχα θα πρέπει να ενθαρρύνουν την ίδρυση τοπικών παραγωγικών συνεταιρισμών ή κοινοπρακτικών μορφών παροχής υπηρεσιών δημόσιας ωφέλειας.
Είναι γεγονο?ς ο?τι η τοπικη? αυτοδιοι?κηση αντιμετωπι?ζει σήμερα πολυ? σοβαρα? προβλη?ματα χρηματοδο?τησης, ιδι?ως λόγω της τρε?χουσας οικονομικη?ς συγκυρι?ας. Όμως η τα?ση που αποτυπω?νεται σε επι?πεδο κ-μ της ΕΕ ει?ναι εκει?νη της ενίχυσης αποκε?ντρωσης εν γε?νει με διεύρυνση του φάσματος ευθύνης, με ανάληψη επιχειρηματικού ρίσκου, με νέες μεθόδους διοίκησης. Με λι?γα λο?για σε ευρωπαι?κο? επι?πεδο ο θεσμο?ς ιδι?ως της αποκεντρωμένης και αυτοτελούς τοπικής αυτοδιοι?κησης ενισχυ?εται διαρκω?ς. Ο ρυθμο?ς μεταφορα?ς αρμοδιοτη?των απο? τις κεντρικε?ς διοικη?σεις προς τους τοπικου?ς θεσμου?ς και η συνακο?λουθη μεταφορα? πο?ρων ει?ναι ολοε?να αυξανο?μενος την τελευται?α δεκαετι?α και ως εκ του?του σταδιακα? η φορολογικη? ανεξαρτησι?α των ΟΤΑ απο? απλη? απαι?τηση καθι?σταται λειτουργικο? στοιχει?ο της βιωσιμότητας και συντελεστής για την έξοδο από την κρίση. Η απεμπλοκή απ το μνημόνιο δεν γίνεται με την επαναστατική ρητορεία αλλά με την φυγή προς τα εμπρός και με την προβολή του εναλλακτικού παραδείγματος.
Βεβαίως στη χώρα μας υπάρχουν Δήμοι πολλών ταχυτήτων (μεγάλοι Δήμοι, μεσαίοι αστικοί, μικροί ημιαστικοί- αγροτικοί, νησιωτικοί, ορεινοί). Συνεπώς μια τέτοια γενναία μεταρρύθμιση δεν μπορεί να υλοποιηθεί ταυτόχρονα σε όλους τους Δήμους, αλλά θα ξεκινήσει πιλοτικά από κάποιους Δήμους που είναι έτοιμοι και θέλουν να αναμετρηθούν με τη μεγάλη πρόκληση και σταδιακά θα επεκτείνεται και στους υπόλοιπους. Είναι αυτονόητο επίσης ότι θα πρέπει καθ οδόν, να δημιουργηθεί ένα πλέγμα αλληλλεγγύης και προστασίας προς τους πιο αδύναμους δήμους (π.χ τα μικρά και απομονωμένα νησιά) τέτοιο που να απαντά στα τρέχοντα προβλήματα, αλλά και να περιορίζει σταδιακά τις ανισότητες. Στην ΕΕ υπάρχουν για όλα τα παραπάνω νέες ευκαιρίες και νέες πολιτικές. Η σταθεροποίηση της θέσης μας στο Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι είναι ταυτόχρονα και όρος για την επιβίωση των ΟΤΑ μέσα στο νέο δημοκρατικό, διεθνοποιημένο και ταυτόχρονα ανταγωνιστικό περιβάλλον.