Καθώς βαδίζουμε προς τις ευρωεκλογές, αυτό που κυρίως απασχολεί την κοινή γνώμη και το πολιτικό σύστημα στη χώρα μας είναι ποιος συσχετισμός θα αποτυπωθεί τον Μάιο μεταξύ των διαφόρων ελληνικών κομμάτων. Το ερώτημα αναμφίβολα σχετίζεται με την παραπέρα πορεία μας. Αν, για παράδειγμα, έβγαινε αισθητά αποδυναμωμένη η σημερινή κυβερνητική πλειοψηφία, δύσκολα θα έβρισκε στην κοινή γνώμη την ανοχή για να συνεχίσει την πολιτική της. Τότε στα σοβαρά θα έπρεπε να συζητηθούν εναλλακτικές δυνατότητες, ή θα ωθούμασταν σε πραγματική πολιτική κρίση μέσα σε συνθήκες επικίνδυνης οικονομικής αβεβαιότητας. Πέρα όμως από τη στενή εθνική οπτική – που άλλωστε δεν συνιστά ελληνική ιδιαιτερότητα, προσαρμοσμένη στα δεδομένα κάθε χώρας θα τη συναντήσουμε παντού, από την Πορτογαλία μέχρι τη Φινλανδία, βεβαίως και στη Γερμανία – στις φετινές ευρωεκλογές παίζεται το μέλλον της ίδιας της Ευρώπης. Θεωρητικά πάντα ήταν θέμα των ευρωεκλογών η Ευρώπη, ποτέ όμως με τη δραματική ένταση που τίθεται τούτη τη φορά. Δεν είναι μόνο το 20% έως 25% αντιευρωπαίων βουλευτών που προβλέπεται να εκλεγούν στο ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με βάση τις πρώτες δημοσκοπήσεις. Είναι το χάσμα ανάμεσα στον Νότο και στον Βορρά, ο «αντιγερμανισμός» από τη μία πλευρά και μια περιφρόνηση για «αντιπαραγωγικούς τεμπέληδες/απατεώνες» από την άλλη, διάχυτες προκαταλήψεις που υπερβαίνουν κατά πολύ το ήδη υψηλό ποσοστό των δηλωμένων αντιπάλων της Ενωσης. Σε μια κοντόθωρη, λανθασμένη αντίληψη για τα επιμέρους εθνικά συμφέροντα αυτές οι προκαταλήψεις εξαπλώθηκαν στη μεγάλη οικονομική κρίση που ξέσπασε το 2008 φτάνοντας μέχρι ηγετικά κλιμάκια των κρατών της ΕΕ. Εξακολουθούν να τρέφουν την ανεπάρκεια των ευρωπαϊκών πολιτικών απέναντι στην απουσία ανάπτυξης, την ανεργία και τις εντεινόμενες ανισότητες. Και, φυσικά, η ανεπάρκεια των πολιτικών με τις ολέθριες κοινωνικές της συνέπειες ανατροφοδοτεί τις προκαταλήψεις στους πληθυσμούς όλης της Ευρώπης σε ένα φαύλο κύκλο που τείνει να διαλύσει την Ενωση. Η ρήξη με τον φαύλο κύκλο στο όνομα του κοινού ευρωπαϊκού συμφέροντος είναι το μεγάλο ζητούμενο τούτες τις ευρωεκλογές.
Η δημόσια συζήτηση έχει ανοίξει. Στη Μαδρίτη διοργανώθηκε στις 27-28 Φεβρουαρίου από το Ινστιτούτο Μπέργκρουεν διάσκεψη, στην οποία έλαβαν μέρος πρώην και νυν πρωθυπουργοί από την Ιταλία, την Ισπανία, την Πορτογαλία, Σοσιαλδημοκράτες, Λαϊκοί και Πράσινοι πολιτικοί από πολλές χώρες, ηγετικές φυσιογνωμίες ευρωπαϊκών θεσμών. Ανήσυχοι ήσαν οι συμμετέχοντες για την άνοδο ενός λαϊκισμού διαφόρων ή και αντιθέτων αποχρώσεων, που υπεραπλουστεύει σύνθετα ζητήματα συσπειρώνοντας κόσμο σε κάποια «αντί», από αντιευρώ μέχρι αντιμετανάστες. Η Ιστορία διδάσκει ότι η λογική μπορεί να υποχωρήσει μπροστά στην καταστροφική δύναμη αρνητικών μηνυμάτων, η καταστροφή να γίνει πραγματικότητα, προειδοποίησε ο Μάριο Μόντι. Πρώτη φορά πηγαίνουμε σε εκλογές όπου η μείζων διαφορά δεν είναι Αριστερά και Δεξιά αλλά υπέρ και κατά της Ευρώπης, παρατήρησε ο Ενρίκο Λέτα, φοβούμενος την αναδίπλωση στον προστατευτισμό ως ευκολότερη απάντηση. Στη διασφάλιση της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων στην ΕΕ, που κινδυνεύει από την άνοδο των ξενόφοβων δυνάμεων, συνέπεσαν απόλυτα, πέρα από τις διαφορές τους, ο ισπανός συνδικαλιστής ηγέτης, πρόεδρος της Συνομοσπονδίας Ευρωπαϊκών Συνδικάτων Ιγκνάσιο Τόξο και ο γερμανός υφυπουργός Εργασίας Γεργκ Ασμουσεν. Τονίστηκε ακόμη η ανάγκη συνεργασίας ανάμεσα στην Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, σε επιχειρήσεις και τοπικές Αρχές για επενδύσεις που θα δημιουργήσουν απασχόληση.
Αλλά όσα ενδιαφέροντα ειπώθηκαν εκεί συνιστούν ψηφίδες μόνο για συνεκτικά ευρωπαϊκά πολιτικά προγράμματα, που έως τώρα δεν έχουν προταθεί. Ενώ βήματα γίνονται, απέχουμε από το αίτημα του Γιούργκεν Χάμπερμας, στο υπόβαθρο της πανευρωπαϊκά αμφισβητούμενης διαχείρισης της κρίσης οι ευρωεκλογές να πολιτικοποιηθούν με τέτοια προγράμματα και κοινούς υποψηφίους πάνω από τα εθνικά σύνορα ώστε οι πολίτες να έχουν δημοκρατική επιλογή για την Ευρώπη. Ας κρατήσουμε πάντως την αισιόδοξη κατάληξη/παρότρυνση από την ομιλία του στο SPD στο Πότσνταμ (2/2/2014): στην Ευρώπη έχουμε ευτυχώς ευφυείς πληθυσμούς, όχι τα χαλυβδωμένα μεγάλα εθνικά υποκείμενα που θέλει να μας πείσει ο δεξιός λαϊκισμός. Για μιαν υπερεθνική δημοκρατία, εδραιωμένη πάντα στα εθνικά κράτη, χρειαζόμαστε άτομα που έχουν μάθει να είναι και τα δύο, πολίτες του κράτους τους και ευρωπαίοι πολίτες, σε ένα πρόσωπο. Οι πολίτες αυτοί μπορούν να συμμετέχουν στη διαμόρφωση πανευρωπαϊκής πολιτικής βούλησης, εφόσον τα μίντια σε κάθε χώρα ανταποκρίνονται στην ευθύνη τους: να ενημερώνουν και να μεταφέρουν όσα λέγονται στις άλλες, ανοίγοντας τις εθνικές κοινές γνώμες μεταξύ τους.