Ο πρόσφατος θάνατος από καρκίνο του μεγάλου ποδοσφαιριστή Γιόχαν Κρόιφ συγκίνησε όχι μόνο τους φανατικούς ποδοσφαιρόφιλους, αλλά και κάθε ένα που γνωρίζει έστω λίγα πράγματα από το ποδόσφαιρο. Δεν θα μπορούσε να αφήσει ασυγκίνητο και μένα.
Μεγαλώνοντας σ’ ένα μικρό επαρχιακό χωριό, μέσα στη δικτατορία, με ένα διευθυντή θεολόγο κέρβερο της ηθικής των μαθητών του, φυσικά ήταν απαγορευμένο να παρακολουθούμε τηλεόραση στο καφενείο, αφού τότε, αρχές της δεκαετίας του ’70, λίγα σπίτια είχαν τηλεόραση. Βεβαίως σε συνεννόηση με τον καφετζή, οι κουρτίνες του καφενείου τραβιόντουσαν, οι πόρτες κλείδωναν, για τους παρείσακτους του ελληνικού χωμεϊνισμού. Μικρά και μεγάλα παιδιά «κλείναμε» το καφενείο για «πάρτη» μας. Και η παράσταση άρχιζε, πρωταγωνιστής ο Κρόιφ και η παρέα του, ο Άγιαξ.
Πολλοί ακόμη και σήμερα απορούν γιατί αγαπώ τόσο πολύ το ποδόσφαιρο. Γιατί δεν υπάρχει Κυριακή που να μη πηγαίνω στο γήπεδο. Η αιτία είναι ο Κρόιφ. Η πρώτη μου αντίσταση κατά της δικτατορίας και κατά του ελληνικού συντηρητισμού ήταν η παρακολούθηση του αέρινου Κρόιφ. Εξάλλου την ίδια εποχή που ο ακροδεξιός, σχεδόν φασίστας, θεολόγος μάς απαγόρευε την τηλεόραση και το ποδόσφαιρο, οι αριστερές οικογένειές μας μάς απαγόρευαν να βλέπουμε τον Λόουν Ρέιντζερ και να διαβάζουμε Μπλεκ, γιατί μετέφεραν τις αξίες του «σάπιου αμερικανικού τρόπου ζωής». Μια συντηρητική, από δεξιά και αριστερά εποχή, που είχε ως μεγάλο αντίπαλό της τον πραγματικά ριζοσπάστη Γιόχαν Κρόιφ.
Όχι μόνο γιατί ήταν μεγάλος ποδοσφαιριστής, όχι μόνο γιατί αδικήθηκε στην Αργεντινή το ’78, από το καθεστώς του κατά το ΚΚΕ «κεντρώου» φασίστα Βιντέλα, όχι γιατί ήταν αέρινος, Νουρέγιεφ, έξυπνος και μορφωμένος, όπως το απέδειξε στη συνέχεια ως προπονητής. Ο Κρόιφ ήταν όλα αυτά, αλλά υποσυνείδητα, χωρίς να το έχω εκλογικεύσει τότε, όπως τώρα, ήταν η τέλεια προσωποποίηση αυτού που είναι η νεωτερικότητα.
Το ποδόσφαιρο πάει πολύ πέρα από ένα απλό παιχνίδι όπου «22 μαντραχαλάδες κλωτσάνε ένα τόπι». Αν ήταν μόνο κάτι τέτοιο, ποτέ δεν θα συγκινούσε τις μεγάλες μάζες. Το ποδόσφαιρο έχει μεσαιωνικές καταβολές, αλλά ως το δημοφιλέστερο ομαδικό άθλημα εξελίσσεται μετά τη βιομηχανική επανάσταση, τον εξαστισµό των αγροτικών κοινωνιών, την ανάδειξη της αστικής τάξης και του μεγάλου αντιπάλου της, του προλεταριάτου, και γενικότερα μετά την είσοδο των μαζών στην κεντρική πολιτική και κοινωνική σκηνή. Το ομαδικό ποδόσφαιρο είναι το θέαμα που ανταποκρίνεται στις ανάγκες των μαζικών, αλλά και των ανοικτών νεωτερικών κοινωνιών.
Το ποδόσφαιρο, σε αντίθεση µε τα ατομικά αθλήματα της αρχαιότητας και της εποχής της αριστοκρατίας, ανταποκρίνεται στις ανάγκες της νεωτερικότητας. Γιατί αυτό συνδυάζει την για πρώτη φορά ανάδειξη της αυτοτέλειας και αυτονομίας του ατόμου ως υπέρτατης κοινωνικής αξίας µε το αίτημα της μέγιστης κοινωνικής αποτελεσματικότητας. Αυτός ο συνδυασμός ολοκληρώνεται μόνο εκεί που η συνειδητοποιημένη ατομικότητα κατορθώνει να εντάσσεται πλήρως σε ισχυρές συλλογικότητες.
Ο Άγιαξ του Κρόιφ της δεκαετίας του ’70, η Λίβερπουλ του Νταγκλίς τη δεκαετία του ’80, η σημερινή Μπαρτσελόνα του Μέσι, αποτελούν ζωντανά παραδείγματα ενός πλήρως οργανωμένου συνόλου, που συνδυάζει τον αυτοματισμό με τον αυτοσχεδιασμό μέσα από ενέργειες που πραγματοποιούν ελεύθερες προσωπικότητες. Αυτός ο συνδυασμός συλλογικής ελευθερίας και αυτοματισμού ολοκληρώνεται από ελεύθερες και συνεκτικές ατομικές παρουσίες, οι οποίες έχουν συνείδηση της ιδιαιτερότητάς τους, αλλά και της εξάρτησής τους από το σύνολο. Στο ποδόσφαιρο του Άγιαξ και του Κρόιφ η νεωτερική αντίληψη του χώρου δένει με τις διαστάσεις του νεωτερικού χρόνου. Ο καθένας ξέρει πού βρίσκεται ο άλλος, όχι γιατί έχει διαταχθεί να βρίσκεται εκεί, αλλά γιατί έτσι λειτουργούν τα νέα σύνολα. Αυτή είναι η συνταγή της δημοκρατικής και νεωτερικής επιτυχίας. Ποδοσφαιρικές διάνοιες όπως οι Πελέ, Κρόιφ, Νταλγκλίς, Μέσι, αποτυπώνουν το δυτικό κανόνα που δηλοί πως η ελεύθερη ατομικότητα μέσα από το σχέδιο, τον προγραμματισμό και την εργασία, αποτελεί το θεμέλιο της ολοκληρωμένης συλλογικότητας.
Ο Κρόιφ μου τα έμαθε όλα αυτά σε συναισθηματική, προ-λογική βάση. Μετά, πολύ αργότερα τα εκλογίκευσα με τα διαβάσματά μου. Ο συνδυασμός λογικής και πάθους μετέτρεπε το παίξιμο του Κρόιφ και σε αισθητικό γεγονός. Γι’ αυτό μου αρέσει το ποδόσφαιρο, επειδή αυτό δεν είναι μόνο ποδόσφαιρο, αλλά και Κρόιφ. Γι’ αυτό έκλαψα για το θάνατό του.