Φαντάζεστε τώρα τον «τρόμο» μου όταν, μετά την αντίδραση της Μέρκελ στις συνεχόμενες ισλαμιστικές επιθέσεις σε γερμανικό έδαφος, «συνέλαβα» τον εαυτό μου να τάσσεται και με αυτήν; Εκεί όπου ο χριστιανοδημοκράτης βουλευτής Άρμιν Σούστερ ζητούσε «στη θέση της κουλτούρας του καλωσορίσματος να βάλουμε εκείνη του αποχαιρετισμού», εκείνη απαντούσε με την κουλτούρα, όχι του πολυπολιτισμού ή της μετανεωτερικής ισοπέδωσης των διαφορών, αλλά με αυτή του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Η καγκελάριος Μέρκελ δήλωνε ότι θα τα καταφέρουμε με τους πρόσφυγες και την τρομοκρατία. «Η προσφυγική κρίση –είπε– είναι απόφυση της παγκοσμιοποίησης» και η Γερμανία θα λύσει το προσφυγικό με ανθρώπινο τρόπο στη βάση των κανόνων του διεθνούς δικαίου. Τα ίδια περίπου τόνισαν και ο Γάλλος πρωθυπουργός Εμμανουέλ Βάλς μετά τις επιθέσεις στη Γαλλία, αλλά και ο Πάπας, ο οποίος στην επίσκεψή του στην Πολωνία κάλεσε τους νέους «να συνεχίσουν να ονειρεύονται μία νέα ανθρωπότητα, μία ανθρωπότητα που απορρίπτει το μίσος ανάμεσα στους ανθρώπους και αρνείται να δει τα σύνορα ως εμπόδια».
Βεβαίως αυτοί είναι «αδύναμοι ηγέτες», θύματα της «πολιτικής ορθότητας» και η Ευρώπη δεν μπορεί –σύμφωνα με κάποιους νεοφανατικούς– να νικήσει τους τζιχαντιστές αν δεν ζητήσει, όχι μόνο από τους πρόσφυγες και μετανάστες, αλλά και από όλους τους μουσουλμάνους που ζουν στην Ευρώπη, αν θέλουν να παραμείνουν σε αυτήν, να αποδεχτούν «μέχρι κεραίας τα ανθρώπινα δικαιώματα, την αποχή από τη βία, τη δημοκρατία». Αυτό προωθούν ορισμένοι ως άποψη της δημοκρατικής Ευρώπης, η οποία μάχεται την Ευρώπη της αδράνειας και της πολιτικής σχετικοποίησης. Μα είναι σοβαροί;
Ας δούμε τι θα έλεγε στη θέση τους ένας ο οποίος αποδεδειγμένα δεν είναι οπαδός της «πολιτικής ορθότητας», ο Τζον Στιούαρτ Μιλ: «Οι άνθρωποι πρέπει και οφείλουν να αντιστέκονται στην αποκλειστική αξίωση ενός μέρους της αλήθειας να παρουσιάζεται ως το όλον»1. Αυτή ακριβώς είναι η αξίωση όχι μόνο του σημερινού ουαχαμπιτικού Ισλάμ, αλλά και του χριστιανισμού παλαιότερα (ας δούμε την αιματοβαμμένη δυτική ιστορία του, μέχρι αυτός να «τιθασευθεί» από το δυτικό φιλελεύθερο κοσμικό κράτος), αλλά και κάθε πολιτικού και ιδεολογικού μονισμού και ολοκληρωτισμού. Οι θρησκείες και οι ολοκληρωτικές πολιτικές ιδεολογίες επιδιώκουν η αλήθεια τους να εκφράζει τη μοναδική ερμηνεία του ορθού. Αυτό το ίδιο, στο όνομα άκουσον άκουσον του φιλελευθερισμού και του Διαφωτισμού, ζητούν και όλοι όσοι υποστηρίζουν πως η παραμονή στην Ευρώπη των μεταναστών και των προσφύγων μπορεί να γίνει αποδεκτή, μόνο αν αυτοί, ένας-ένας, αποδεχθούν τις αξίες του φιλελεύθερου κράτους. Απόψεις «σκεπτόμενων» που προκαλούν ρίγη συγκίνησης και ενθουσιασμού σε διαδικτυακούς «μη σκεπτόμενους φίλους».
Ο Μιλ βεβαίως και δεν υποστήριζε την ασύδοτη ελευθερία. Αυτό αφορούσε τόσο την ελευθερία δράσης, όσο και την ελευθερία γνώμης. Ας τα πάρουμε λίγο από την αρχή. Από τη μια γνώριζε πολύ καλά ότι οι περιορισμοί στην ελευθερία της σκέψης και της συζήτησης, «η παρεμπόδιση της έκφρασης γνώμης πλήττει ολόκληρο το ανθρώπινο είδος»2, γιατί ακόμη και αν μια γνώμη φαίνεται λανθασμένη, μπορεί στη συνέχεια της συζήτησης να αποδειχτεί αληθής. Από την άλλη όμως γνώριζε ότι ακόμη και οι «πίστεις, που θεωρούμε ότι είναι απόλυτα βάσιμες, μπορούν να διασφαλιστούν μόνο με μια διαρκή πρόσκληση προς όλον τον κόσμο να αποδείξει ότι είναι αβάσιμες»3.
Εύλογο ερώτημα. Σχετίζονται όλα αυτά με το μίσος των ισλαμιστών και των τζιχαντιστών κατά του δυτικού πολιτισμού; Αντιμετωπίζονται αυτά τα τέρατα με τον Μιλ; Αυτά όχι, αλλά οι πρόσφυγες και οι Ευρωπαίοι μουσουλμάνοι ναι. Να το δούμε αυτό. Ο Μιλ ισχυρίζεται ότι οι φιλελεύθεροι δεν έχουν τίποτα να κερδίσουν, αν ασχοληθούν με την απαξίωση των θρησκειών. Εξάλλου η ελευθερία έκφρασης –υποστηρίζει– όλων των ανεκτών γνωμών «μπορεί να θέσει τέλος στα ελαττώματα του θρησκευτικού ή φιλοσοφικού «αιρετισμού»4. Οι φιλελεύθεροι πρέπει να ενδιαφερθούν για την υποστήριξη της δικής τους φιλελεύθερης οπτικής γωνίας και μόνο. Και αυτή επιτρέπει κάθε πίστη, ακόμη και την πίστη στη βία, στον ολοκληρωτισμό, στη τζιχάντ, στους πολιτικούς ολοκληρωτισμούς, αν όλα αυτά αποτελούν μια προσωπική γνώμη, η οποία δεν αποκτά δημόσιο λόγο και δεν απειλεί τα θεμέλια της ελευθερίας των άλλων. Γι’ αυτό και ο φιλελευθερισμός, όχι μόνο του Μιλ, ασχολείται συνεχώς με το ερώτημα των ορίων τόσο της ελευθερίας της σκέψης όσο και της δράσης. Το όριο της εξουσίας που ασκεί η κοινωνία στο άτομο έχει ως κριτήριο –κατά τον Μιλ– το αν οι όποιες ιδέες και πράξεις του ατόμου δεν θίγουν μόνο το ίδιο, αλλά την κοινωνία και τους πολίτες. «Δεν δικαιολογείται κοινωνική παρέμβαση με την έννοια της πρόληψης ή της τιμωρίας σε εκείνη την κακή διαγωγή, που θίγει αποκλειστικά το άτομο»5. Ο φιλελευθερισμός δεν παρεμβαίνει αν κάποιος είναι μέθυσος, παρεμβαίνει όμως αν με αυτή του την κατάσταση βλάπτει τους άλλους, ούτε παρεμβαίνει αν κάποιος πιστεύει στη βία, αλλά παρεμβαίνει αν αυτός προτρέπει με τον δημόσιο λόγο του σε βία ή την ασκεί ο ίδιος.
Ο Πολιτικός Φιλελευθερισμός (Π.Φ) του Τζον Ρολς με τη σειρά του τονίζει ότι το ζητούμενο γι’ αυτόν είναι η μακροπρόθεσμη συνύπαρξη ελεύθερων και ίσων πολιτών, οι οποίοι ωστόσο χωρίζονται από εύλογα, αλλά και ασύμμετρα μεταξύ τους δόγματα. Η συνύπαρξη και η επάλληλη συναίνεση μεταξύ αυτών των δογμάτων είναι εκ των ων ουκ άνευ για τον Π.Φ. Για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο πρέπει να αποφεύγονται οι προσβλητικές επιθέσεις –το ίδιο υποστηρίζει και ο Μιλ– κατά των θρησκευτικών ή πολιτικών δογμάτων των άλλων. Αλλά για τον Ρολς «όταν συζητούμε ουσιώδη συνταγματικά ζητήματα και ζητήματα βασικής δικαιοσύνης, δεν πρέπει να επικαλούμαστε οποιαδήποτε περιεκτικά ή φιλοσοφικά δόγματα – στα οποία εμείς ως άτομα ή μέλη κοινωνικών ενώσεων μπορούμε να διακρίνουμε την ακέραιη αλήθεια»6. Η «εύλογη» φροντίδα του Ρολς είναι να αποκλείσει από το σώμα της πολιτικής, την οποία ταυτίζει με την καταναγκαστική εξουσία, οτιδήποτε μπορεί να επιβάλλει δόγματα που ακυρώνουν την ελευθερία των ισότιμων πολιτών. Αυτό όμως το επιτυγχάνει η «δικαιοσύνη ως ακριβοδικία» και όχι η αναγκαστική υπαγωγή όλων στο οποιοδήποτε φιλελεύθερο περιεκτικό δόγμα. Η τήρηση ή μη του νόμου είναι το όριο της ελευθερίας της σκέψης και δράσης στη Δύση.
Τελικά μετά από αυτές τις σκέψεις και αφού συνειδητοποίησα ότι υποστηρίζω την Μέρκελ, και τον Πάπα –οι οποίοι υποστηρίζουν ό, τι ο Μιλ και ο Ρολς–, ήρθε η καρδιά μου στη θέση της.
1. Mill, JohnStuart., Περί ελευθερίας, Επίκουρος, μτφ: Νίκος Μπαλής, σελ. 94
2. Ό, π., σελ 43
3. στο ίδιο., σελ 49
4. στο ίδιο ., σελ. 95
5. στο ίδιο., σελ.164
6. Rawls, John.,Πολιτικός Φιλελευθερισμός, Μεταίχμιο, μτφ: Σπύρος Μαρκέτος, σελ. 270.