Ο συγγραφέας, αποτιμώντας τις συνέπειες του Brexit, διατυπώνει την άποψη ότι η έξοδος του ΗΒ από την ΕΕ ίσως να βοηθήσει καθοριστικά την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, ενώ αντίθετα θα έχει σοβαρές συνέπειες στις φυγόκεντρες τάσεις που αναπτύσσονται στο ΗΒ.
Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει, «ιδιαίτερα μεταξύ των ακόμα φιλοευρωπαϊκών ελίτ της Δυτικής Ευρώπης, κυρίως στη Γερμανία, το Brexit θα θεωρηθεί μια ευκαιρία να πιέσουν επιτέλους για βαθύτερη και γρηγορότερη ολοκλήρωση, αν χρειάζεται εντός μιας μικρότερης ομάδας του ‘πυρήνα της Ευρώπης’. Ενώ ορισμένες κυβερνήσεις είναι αντίθετες σε ένα τέτοιο βήμα, όπως η Δανία και η Ουγγαρία, δεν θα έχουν πλέον την ισχυρή φωνή του ΗΒ για να τις υποστηρίξει».
Για να καταλήξει συμπεραίνοντας ότι «είναι εξαιρετικά πιθανό σε μερικά χρόνια το Brexit να θεωρείται μια απόφαση με την οποία το Ηνωμένο Βασίλειο θυσιάστηκε για να σώσει το ευρωπαϊκό εγχείρημα».
Πέτρος Παπασαραντόπουλος
Όπως πολλοί στην Ευρώπη, πήγα για ύπνο την Πέμπτη το βράδυ πιστεύοντας ότι οι Βρετανοί είχαν ψηφίσει υπέρ της παραμονής τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση, για να ανακαλύψω όταν ξύπνησα την Παρασκευή το πρωί ότι, αντίθετα, το Ηνωμένο Βασίλειο επέλεξε να εγκαταλείψει την ΕΕ. Για να είμαι απόλυτα ειλικρινής, δεν το περίμενα το Brexit. Ούτε στην αρχή της εκστρατείας αλλά ούτε και στο τέλος της – παρά τα αποτελέσματα κάποιων δημοσκοπήσεων. Από την άλλη πάλι, αν κάποια χώρα θα μπορούσε να πετύχει μια πλειοψηφία για να βγει από την ΕΕ, αυτή ήταν το ΗΒ, και η επονομαζόμενη «μεταναστευτική κρίση» πρόσφερε την τέλεια αναταραχή για ένα Brexit.
Επομένως, τι συνέβη και τι θα γίνει στη συνέχεια; Με λίγα λόγια, η εκστρατεία και το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος για την ΕΕ έχουν οδηγήσει το ΗΒ σε βαθύτερη κρίση από ό,τι την ΕΕ. Παρόλο που και οι δύο θα αλλάξουν εκ θεμελίων ως συνέπεια του Brexit, μόνο η ύπαρξη του ΗΒ απειλείται πραγματικά. Και οι βασικοί λόγοι είναι οι εξής:
Ο Κάμερον απέτυχε στα πάντα
Η πιο σαφής και πλήρης αποτυχία του δημοψηφίσματος για την ΕΕ είναι ο πλέον πρώην πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον. Είχε τρεις λόγους για την προκήρυξη δημοψηφίσματος: (1) να ενδυναμώσει τη θέση του εντός του Συντηρητικού Κόμματος, (2) να ξεπεράσει τον εσωτερικό διχασμό στο θέμα της ΕΕ εντός του κόμματος, και (3) να ενισχύσει τη βρετανική στήριξη στην ΕΕ. Απέτυχε και στα τρία. Πρώτον, έχει ήδη παραιτηθεί[1] ως Πρωθυπουργός και θα αντικατασταθεί ως αρχηγός του κόμματος τον Οκτώβριο. Δεύτερον, το Συντηρητικό Κόμμα είναι πιο διχασμένο από ποτέ και η τοξική εκστρατεία για το δημοψήφισμα θα ρίχνει τη σκιά της για καιρό. Τρίτον, ενώ το Brexit μπορεί να οδηγήσει στο να εκτιμηθεί η ΕΕ και πάλι, αυτό θα συμβεί όντας η χώρα εκτός ΕΕ.
Το δημοψήφισμα για την ΕΕ το «κατέλαβε» το μεταναστευτικό ζήτημα
Το δημοψήφισμα θα μπορούσε να αφορά όλων των ειδών τα ζητήματα, επειδή η ΕΕ σχετίζεται με σχεδόν κάθε τομέα και ζήτημα πολιτικής. Αντίθετα, οι δύο εκστρατείες εστίασαν κυρίως στη καπηλεία του φόβου, καθώς και οι δύο ισχυρίζονταν πως μια ψήφος στο άλλο στρατόπεδο θα σήμαινε «πόλεμο»[2] (Κάμερον) ή «ένα ευρωπαϊκό υπερκράτος»[3] όπως αυτό που ήθελε να δημιουργήσει ο Χίτλερ (Μπόρις Τζόνσον). Κατά τις τελευταίες εβδομάδες, στην εκστρατεία κυριάρχησε το μεταναστευτικό ζήτημα[4], και όχι τόσο η μετανάστευση εντός της ΕΕ (από την Ανατολική Ευρώπη προς το ΗΒ), αλλά η «προσφυγική κρίση», η οποία σχετίζεται με λιγότερη σαφήνεια με την ΕΕ στο ΗΒ, επειδή δεν υπάγεται στη Συνθήκη Σένγκεν.
Επίσης, μετά από δεκαετίες νατιβιστικής κάλυψης του θέματος από τα μέσα ενημέρωσης, και όχι μόνο από τις ταμπλόιντ, και έναν χρόνο ευρείας πολιτικής συναίνεσης ως προς το ότι η Ευρώπη αντιμετωπίζει «μεταναστευτική κρίση» την οποία η ΕΕ δεν μπορεί να επιλύσει, η εκστρατεία υπέρ της Παραμονής (Remain) ήταν μοιραίο να χάσει στην αντιπαράθεση για το μεταναστευτικό ζήτημα. Δεν έπαιξε κανέναν ρόλο το πόσο παράδοξοι και ρατσιστικοί έγιναν οι αντι-μεταναστευτικοί ισχυρισμοί του στρατοπέδου υπέρ της Αποχώρησης (Leave) – για παράδειγμα, ο ηγέτης του UKIP Νάιτζελ Φάρατζ ισχυριζόταν ότι οι Βρετανίδες απειλούνταν από μια «πυρηνική βόμβα»[5] σεξουαλικών επιθέσεων από μετανάστες. Ακόμα και η δολοφονία της βουλευτίνας του Εργατικού Κόμματος Τζο Κοξ, από κάποιον με έντονα αντι-μεταναστευτικές και αντι-ευρωπαϊκές θέσεις, δεν ταρακούνησε το κοινό.
Το Brexit δείχνει την ασυνάφεια της Αριστεράς
Σε κάθε περίπτωση, το δημοψήφισμα για την ΕΕ ήταν μια εκστρατεία ανάμεσα στις δύο πτέρυγες του Συντηρητικού Κόμματος. Η πτέρυγα υπέρ της Αποχώρησης του Μπόρις Τζόνσον είχε την ενθουσιώδη και εξαιρετικά ξεκάθαρη στήριξη του ακροδεξιού UKIP και του δημοφιλούς στα μέσα ενημέρωσης Νάιτζελ Φάρατζ, η πτέρυγα υπέρ της Παραμονής του Ντέιβιντ Κάμερον είχε μόνο την ανοιχτή στήριξη χαμηλού κύρους πρώην ηγετών του Νέου Εργατικού Κόμματος όπως ο Τόνι Μπλερ και ο Γκόρντον Μπράουν. Η πιο ριζοσπαστική Αριστερά είχε υποστηρίξει ένα «Lexit», δηλαδή μια έξοδο της Βρετανίας υπό αριστερές συνθήκες, κατά τη διάρκεια της ελληνικής κρίσης του 2015, αλλά μετατοπίστηκε στο στρατόπεδο υπέρ της Παραμονής όταν στην αντιπαράθεση για το Brexit κυριάρχησε η (άκρα) Δεξιά. Παρόλο που κάποιοι όπως ο αρθρογράφος της Guardian Owen Jones[6] διεξήγαν με πάθος, αν και όχι απαραίτητα πειστικά, μια εκστρατεία υπέρ του στρατοπέδου της Παραμονής, άλλοι όπως ο ηγέτης του Εργατικού Κόμματος Τζέρεμι Κόρμπιν[7] διατήρησαν χαμηλό προφίλ, ελπίζοντας να παραμείνουν αμέτοχοι αποφεύγοντας το μεγάλο προσωπικό κόστος. Με διαφορετικό τρόπο, και οι δύο παρέδωσαν τον αγώνα στη Δεξιά.
Το Brexit αναζωπύρωσε τους εσωτερικούς διχασμούς του «Ηνωμένου» Βασιλείου
Όπως συμβαίνει συχνά μετά από ένα σημαντικό δημοψήφισμα, το ΗΒ βγήκε από το δημοψήφισμα για την ΕΕ πιο διχασμένο από ποτέ. Μια μικρή πλειοψηφία των Βρετανών υποστήριξε το Brexit (52%), αλλά μια σαφής πλειοψηφία των Καθολικών Βόρειων Ιρλανδών, των κατοίκων του Λονδίνου και των Σκοτσέζων ψήφισε υπέρ της παραμονής. Κατά συνέπεια, το δημοψήφισμα αναζωπύρωσε μακροχρόνιες περιφερειακές διαιρέσεις στο ολοένα και λιγότερο Ηνωμένο Βασίλειο, μεταξύ των Καθολικών και των Προτεσταντών στη Βόρεια Ιρλανδία, μεταξύ των αστικών και αγροτικών περιοχών στην Αγγλία και μεταξύ της Σκοτίας και της Αγγλίας. Η Νίκολα Στέρτζον, η αρχηγός του Εθνικού Κόμματος της Σκοτίας (SNP), έχει ήδη πει ότι είναι «πολύ πιθανό»[8] να γίνει δεύτερο δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της Σκοτίας.
Ταυτόχρονα, σχεδόν όλα τα μεγάλα βρετανικά κόμματα βρίσκονται σε αναστάτωση. Οι Συντηρητικοί δεν έχουν αρχηγό και είναι έτοιμοι να μεταφέρουν τη διχαστική εκστρατεία για την ΕΕ στο ίδιο το κόμμα τους. Εντός του Εργατικού Κόμματος το Brexit θα οδηγήσει σε μια νέα δύσκολη διαδικασία για την ανάδειξη νέας ηγεσίας, στην οποία οι αντίπαλοι θα υποστηρίξουν ότι ο Κόρμπιν είναι πολύ αδύναμος για να έρθει αντιμέτωπος με την αυξανόμενη κυριαρχία της ριζοσπαστικής Δεξιάς στη χώρα. Το UKIP έχασε τον λόγο ύπαρξής του από τη στιγμή που πέτυχε τον βασικό του στόχο: το Brexit. Ωστόσο, δεδομένου ότι οι οργανισμοί σπάνια διαλύονται, αναμφίβολα θα προσπαθήσουν να επανεφεύρουν τον εαυτό τους βρίσκοντας έναν νέο σκοπό. Τα τελευταία χρόνια δείχνουν ότι το νέο βασικό ζήτημα είναι η μετανάστευση, που σημαίνει ότι το UKIP τελικά θα μεταμορφωθεί σε ένα λαϊκιστικό ριζοσπαστικό δεξιό κόμμα όπως το Εθνικό Μέτωπο (FN) της Μαρίν Λε Πεν στη Γαλλία και το Κόμμα για την Ελευθερία (PVV) στην Ολλανδία. Τέλος, το μόνο πραγματικά φιλοευρωπαϊκό κόμμα στο ΗΒ, οι Φιλελεύθεροι Δημοκράτες, έχουν τώρα μείνει όχι μόνο χωρίς ψηφοφόρους αλλά επίσης χωρίς λόγο προσέλκυσης ψήφων.
Το Brexit έκανε την «έξοδο» μια θεμιτή θέση στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής αντιπαράθεσης
Επίσης το Brexit έχει βαθιές επιπτώσεις στην ΕΕ, βέβαια. Πρώτα και κύρια, η έξοδος από την ΕΕ έχει γίνει μια θεμιτή θέση στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής αντιπαράθεσης. Μέχρι τώρα επιλογές όπως το «Frexit» (Γαλλία) ή το «Nexit» (Ολλανδία) απορρίπτονταν ως επικίνδυνες και χλευάζονταν ως μη ρεαλιστικές. Αυτό δεν συμβαίνει πια. Ενώ η στερλίνα βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε ελεύθερη πτώση, και η βρετανική οικονομία μπορεί να δεχτεί πλήγμα, αυτοί οι κραδασμοί είναι πιθανό να υποχωρήσουν σύντομα και η Βρετανία να σταθεροποιηθεί εκτός της ΕΕ. Μπορεί να μην τα πάει καλύτερα, ό,τι και αν σημαίνει αυτό, αλλά δεν θα επέλθει επίσης και το χάος. Κατά συνέπεια, η επίκληση μιας εξόδου σε άλλες χώρες δεν μπορεί πλέον να απορριφθεί ως ένα επικίνδυνο άλμα στο άγνωστο. Αυτό μπορεί, στην πραγματικότητα, να έχει θετική επίδραση στην ευρωπαϊκή αντιπαράθεση, η οποία μέχρι τώρα κυριαρχείται από την καπηλεία του φόβου παρά από τεκμηριωμένες αντιπαραθέσεις σχετικά με διαφορετικά σενάρια.
Το Brexit θα οδηγήσει σε περισσότερα δημοψηφίσματα αλλά όχι απαραίτητα σε περισσότερες εξόδους
Ο Γκερτ Βίλντερς[9], αρχηγός του ολλανδικού Κόμματος για την Ελευθερία (PVV), έχει ήδη ζητήσει δημοψήφισμα για το Nexit. Αναμφίβολα τα κόμματα της ριζοσπαστικής Δεξιάς, και μερικά της ριζοσπαστικής Αριστεράς, σε άλλες χώρες θα κάνουν το ίδιο. Το δημοψήφισμα για την ΕΕ έκανε πιο δύσκολο για τα φιλοευρωπαϊκά κόμματα να αντιτεθούν σε ένα δημοψήφισμα, ιδιαίτερα όταν είναι ευνοϊκά διατεθειμένα γενικά στα δημοψηφίσματα ως δημοκρατικά εργαλεία. Ακόμα και αν η υποστήριξη της εξόδου στο εθνικό κοινοβούλιο είναι περιορισμένη, το Brexit –όπως τα δημοψηφίσματα για το «Ευρωπαϊκό Σύνταγμα» στη Γαλλία και την Ολλανδία το 2005– έχει δείξει ότι υπάρχει μεγάλο χάσμα μεταξύ των ευρωπαϊκών προτιμήσεων των αντιπροσώπων και των αντιπροσωπευόμενων.
Ωστόσο, είναι αμφίβολο ότι άλλες χώρες θα ακολουθήσουν το παράδειγμα των Βρετανών. Το ΗΒ έχει μακρά παράδοση ευρωσκεπτικισμού τόσο σε επίπεδο μέσων ενημέρωσης όσο και σε επίπεδο κοινού – αυτά τα δύο, βέβαια, δεν είναι άσχετα μεταξύ τους. Επιπλέον, η χώρα δεν συμμετείχε ούτε στην Ευρωζώνη ούτε στη Σένγκεν και είναι γεωγραφικά απομονωμένη. Αν το ΗΒ μπορεί να συγκεντρώσει μόνο 52 τοις εκατό υπέρ της εξόδου υπό άριστες συνθήκες, δηλαδή διχασμένα βασικά κόμματα και «προσφυγική κρίση», δεν είναι πολύ πιθανό οποιαδήποτε άλλη χώρα να μπορεί να κάνει το ίδιο υπό λιγότερο ευνοϊκές συνθήκες.
Το Brexit θα ενισχύσει περαιτέρω την αυταρχική και νατιβιστική πολιτική
Όπως ακριβώς συμβαίνει μετά από κάθε εκλογή και δημοψήφισμα, οι πολιτικές ελίτ ισχυρίζονται ότι έχουν «λάβει το μήνυμα» και ότι θα ανταποκριθούν ανάλογα. Το κυρίαρχο μήνυμα του Brexit, σύμφωνα με τα μέσα ενημέρωσης και τους πολιτικούς, είναι ότι η ΕΕ δεν κατάφερε να προσφέρει ασφάλεια (ή αίσθημα ασφάλειας) σε έναν κόσμο μαζικής μετανάστευσης και μόνιμων τρομοκρατικών απειλών. Επομένως, θα ζητήσουν ακόμα πιο δρακόντεια μέτρα προς τους μετανάστες και τους πρόσφυγες και θα συνεχίσουν να τους συνδέουν με ζητήματα ασφάλειας και τρομοκρατίας. Προφανώς, αυτό θα κάνει τους ανθρώπους να μην αισθάνονται ούτε πιο ασφαλείς ούτε πιο σίγουροι για τα καθιερωμένα κόμματα. Αντίθετα, θα τους κάνει πιο επιρρεπείς στα ακροδεξιά κόμματα, τα οποία διαθέτουν πιο συνεκτικό και συνεπές παρελθόν σε αυτά τα ζητήματα.
Το Brexit θα οδηγήσει περισσότερο στο τέλος του ΗΒ παρά της ΕΕ
Όμως, ενώ η βραχυπρόθεσμη αντίδραση των πολιτικών ελίτ θα είναι μια ευκαιριακή υιοθέτηση αυταρχικών και νατιβιστικών πολιτικών και, κυρίως, ρητορική, σύντομα θα επανέλθουν στο παλιό μότο ότι οι πραγματικές λύσεις απαιτούν περισσότερη και όχι λιγότερη ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Ιδιαίτερα μεταξύ των ακόμα φιλοευρωπαϊκών ελίτ της Δυτικής Ευρώπης, κυρίως στη Γερμανία, το Brexit θα θεωρηθεί μια ευκαιρία να πιέσουν επιτέλους για βαθύτερη και γρηγορότερη ολοκλήρωση, αν χρειάζεται εντός μιας μικρότερης ομάδας του «πυρήνα της Ευρώπης». Ενώ ορισμένες κυβερνήσεις είναι αντίθετες σε ένα τέτοιο βήμα, όπως η Δανία και η Ουγγαρία, δεν θα έχουν πλέον την ισχυρή φωνή του ΗΒ για να τις υποστηρίξει.
Και καθώς η ΕΕ θα μαζέψει τα κομμάτια και θα προχωρήσει, με 27 αντί για 28 μέλη, το ΗΒ θα πρέπει να υπερνικήσει τους εσωτερικούς της δαίμονες χωρίς τον βολικό εξωτερικό αποδιοπομπαίο τράγο. Η ένταση στη Βόρεια Ιρλανδία, και μεταξύ Ιρλανδίας και ΗΒ, θα μπορούσε να αυξηθεί καθώς τα βρετανο-ιρλανδικά σύνορα θα γίνουν τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Ωστόσο, πιο σημαντική είναι η κατάσταση στη Σκοτία, η οποία βρίσκεται υπό τον σταθερό έλεγχο του Εθνικού Κόμματος της Σκοτίας (SNP), το οποίο κάνει ήδη εκστρατεία υπέρ μιας ανεξάρτητης Σκοτίας εντός της ΕΕ. Όταν το κόμμα έχασε το πρώτο δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία το 2014, η επιλογή ήταν μεταξύ μιας Σκοτίας και ενός ΗΒ που και οι δύο βρίσκονταν εντός της ΕΕ. Στο αναπόφευκτο νέο δημοψήφισμα οι φιλοευρωπαίοι κάτοικοι της Σκοτίας θα έχουν μόνο μία επιλογή: μια ανεξάρτητη Σκοτία. Το αν αυτό είναι αρκετό για πεισθεί η πλειοψηφία είναι κάτι που θα φανεί, αλλά αυτή τη στιγμή είναι πιο πιθανό η πλειοψηφία των Σκοτσέζων να ψηφίσει υπέρ της ανεξαρτησίας από ό,τι η πλειοψηφία των Γάλλων για ένα Frexit ή των Ολλανδών για ένα Nexit.
Συμπερασματικά, είναι εξαιρετικά πιθανό σε μερικά χρόνια το Brexit να θεωρείται μια απόφαση με την οποία το Ηνωμένο Βασίλειο θυσιάστηκε για να σώσει το ευρωπαϊκό εγχείρημα. Τι ειρωνεία!
Το πρωτότυπο κείμενο στα αγγλικά δημοσιεύτηκε στις 24 Ιουνίου 2016 στο The Huffington Post, http://www.huffingtonpost.com/cas-mudde/will-brexit-become-britai_b_10657262.html
[1] Περισσότερα στο http://www.bbc.co.uk/news/uk-politics-36615028
[2] Περισσότερα στο http://www.telegraph.co.uk/news/2016/05/08/cameron-brexit-will-increase-risk-of-europe-descending-into-war/
[3] Περισσότερα στο http://www.telegraph.co.uk/news/2016/05/14/boris-johnson-the-eu-wants-a-superstate-just-as-hitler-did/
[4] Περισσότερα στο http://www.newstatesman.com/politics/staggers/2016/06/immigration-dominates-voters-head-polls
[5] Περισσότερα στο http://www.independent.co.uk/news/uk/politics/nigel-farage-migrant-sex-attacks-immigration-nuclear-bomb-eu-referendum-brexit-remain-ukip-a7065976.html
[6] Περισσότερα στο https://www.youtube.com/watch?v=4z_8jVTcpJ4
[7] Περισσότερα στο http://www.politics.co.uk/comment-analysis/2016/06/08/jeremy-corbyn-s-reluctant-eu-campaign-labour-irrelevance
[8] Περισσότερα στο http://www.bbc.co.uk/news/uk-scotland-scotland-politics-36621030
[9] Περισσότερα στο http://www.reuters.com/article/us-britain-eu-wilders-idUSKCN0ZA0HO