Θα επιβιώσει η Ευρωπαϊκή Ένωση ως στρατηγικά αυτόνομο πολιτικό σχέδιο ή θα «εντοιχισθεί» σε ΝΑΤΟ/ΗΠΑ/Δύση με ό,τι αυτό συνεπάγεται; Ο ουρανός έχει σκοτεινιάσει βαρειά πάνω από την Ευρώπη. Δεν ειναι μόνο ο απεχθής πόλεμος και τα « εγκλήματα πολέμου» που διαπράττονται στην Ουκρανία. Είναι και το γεγονός ότι δυο αυταρχικοι ηγέτες, υποστηρικτές του προέδρου Πούτιν , Ο Β. Όρπαν στην Ουγγαρία και ο Αλ. Βούτσικ στη Σερβία επανεξελέγησαν με μεγάλες πλειοψηφίες. Κάτω από ανελεύθερες αυταρχικές συνθήκες βέβαια , αλλά κάποιοι λάοι φαινεται ότι ούτε βλέπουν ουτε ακούν τίποτα. Οι κατακλυσμικές συνέπειες του πολέμου στην Ουκρανία και η άνοδος του αυταρχισμού στη καρδια της Ευρώπης που σαρώνουν την μεταπολεμική τάξη πραγμάτων απειλούν και την πολιτική θεσμική αυτονομία της ΕΕ αλλά και την καντιανή λογική πάνω στην οποια εδράζεται. Βέβαια τα τελευταία χρόνια πολλοί με την ευκαιρία άλλων κρίσεων ανήγγειλαν το θάνατο της Ένωσης για να διαψευσθούν (βλέπε πχ. J. R. Gillihgham, The EU, An Obituary/ ΕΕ, Ένας Επικήδειος, Λονδίνο, Verso, B. Simmis, T. Less, «The end of Europe/Το Τέλος της Ευρώπης», New Statesman, 6 Νοεμβρίου 2015, Π.Κ. Ιωακειμίδης, Θα Επιβιώσει η Ευρώπη; Αθήνα, Παπαζήσης). Η σημερινή όμως κρίση ειναι εντελώς διαφορετική. Και αν και η Ένωση βγαίνει προσώρας ενισχυμένη οι κίνδυνοι ωστόσο είνια ορατοί. Σε πρόσφατο κείμενο του ΕΛΙΑΜΕΠ οι συγγραφείς του υποστηρίζουν ότι η στρατιωτική αυτονομία της ΕΕ καθίσταται τώρα άνευ σημασίας (irrelevant) μπροστά στις παγκόσμιες συστεμικές απειλές όπως αυτές από τη Ρωσία που αντιμετωπίζει ( βλέπε, Sp. Blavoukos, G. Pagoulatos, “Europe after Putin’s War: EU foreign policy in the new European security architecture”, policy paper no, 95/2022).
Πώς μπορεί να αποτραπεί ο κίνδυνος αυτοακροτηριασμου της ΕΕ ; Μόνο με βαθύτερη ενοποίηση, περισσότερη Ευρώπη. Η σημερινή Ένωση εξακολουθεί σε μεγάλο βαθμό να είναι θεσμικά και πολιτικά κατακερματισμένη (fragmented), ανήμπορη να λάβει γρήγορα τις αναγκαίες αποφάσεις στον υψηλότερο παρονομαστή κυρίως στο πεδίο της κοινής εξωτερικής πολιτικής παρά μόνο ως εξαίρεση σ στιγμές ακραίας κρίσης. Και μ’ αυτά τα δεδομένα η Ένωση βρίσκεται τώρα αντιμέτωπη με την ισχυρή, πρωτοφανή απειλή, τον πόλεμο, που προέρχεται από τη Ρωσία του προέδρου Βλ. Πούτιν. Μπροστά στην πρόκληση αυτή η Ευρωπαϊκή Ένωση αντέδρασε ομολογουμένως με ταχύτητα στην υιοθέτηση σκληρών πακέτων κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας. Αλλά μέχρις εκεί. Δεν υπήρξε μέχρι στιγμής η πολιτική δυναμική που να δρομολογεί την Ένωση προς ένα νέο επίπεδο θεσμικής ανάπτυξης σύστοιχο με τις προκλήσεις και απειλές που αντιμετωπίζει. Διότι, ως γνωστόν, δεν είναι μόνο η «Ρωσική απειλή», είναι πληθώρα άλλων που τις περιγράφει εύγλωττα το κείμενο της «Στρατηγικής Πυξίδας» που υιοθετήθηκε πρόσφατα, από την κλιματική κρίση, την ευρύτερη περιφερειακή αστάθεια, τρομοκρατία, κλπ. Και το νέο «θεσμικό επίπεδο ανάπτυξης» απαιτεί τώρα τολμηρά βήματα για τη συγκρότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη λογική ομοσπονδίας, sui generis ομοσπονδίας εθνικών κρατών όπως την έχει περιγράψει ο μεγάλος Ζακ Ντελόρ, πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Με την έννοια της ομοσπονδίας υπονοείται πρωτίστως ότι η Ένωση θα αποκτήσει πιό συνεκτικό σύστημα διακυβέρνησης (κυβέρνηση) δημοκρατικά νομιμοποιημένο, ικανό να διαμορφώνει αυτόνομα πολιτική και να λαμβάνει αποφάσεις, να προλαμβάνει, διαχειρίζεται και επιλύει κρίσεις, πολιτικές ή οικονομικές. Υπονοείται επίσης και ο δημοσιονομικός ομοσπονδισμός ( fiscal federalism). Εκ των πραγμάτων η εγκαθίδρυση της οιονεί Ευρωπαϊκής ομοσπονδίας θα πρέπει να ακολουθήσει μια εξελικτική διαδικασία σταδίων: ένα πρώτο στάδιο με θεσμικές μεταρρυθμίσεις και μέτρα που δεν συνεπάγονται την τροποποίηση των Συνθηκών (Συνθήκη Λισαβώνας, κ.α.), ένα δεύτερο που θα διαλαμβάνει την αναθεώρηση των Συνθηκών, ιδέα που σταδιακά ωριμάζει στο πλαίσιο της Ένωσης, κ.λπ.
Τα πρώτα αναγκαία θεσμικά μέτρα προς την ομοσπονδιακή λογική μπορούν να περιλάβουν την ακόλουθη δέσμη:
1. Υιοθέτηση της ειδικής πλειοψηφίας στη λήψη των αποφάσεων (QMV) από το Συμβούλιο. Είναι αναγκαίο και κρίσιμο βήμα για την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας της Ένωσης και στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής (ΚΕΠΠΑ). Με την ομοφωνία που ισχύει σήμερα είναι δύσκολο να ληφθούν γρήγορα αποφάσεις και όταν λαμβάνονται είναι στο χαμηλότερο κοινό παρονομαστή, δηλαδή κατά κανόνα κακές αποφάσεις. Το πέρασμα στην ειδική πλειοψηφία μπορεί να γίνει χωρίς την τροποποίηση της Συνθήκης (με ομόφωνη απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου). Εάν τα κράτη μέλη έχουν πράγματι αφυπνισθεί ως αποτέλεσμα του πολέμου στην Ουκρανία θα κριθεί από την προθυμία τους ή όχι να συμφωνήσουν στη θέσπιση της ειδικής πλειοψηφίας, αν όχι στο σύνολο των θεμάτων ΚΕΠΠΑ τουλάχιστον σε ορισμένα απ’ αυτά. Το πέρασμα στην ειδική πλειοψηφία είναι αναγκαίο και για άλλους τομείς της ΕΕ (π.χ. φορολογική εναρμόνιση, κλπ.).
Και η Ελλάδα που φαίνεται νε έχει αντιρρήσεις για κάτι τέτοιο καλό είναι να δει τη μεγάλη εικόνα και να αναθεωρήσει τη θέση της.
2. Συγχώνευση των προεδριών Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε ένα ενιαίο θεσμό του Προέδρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ύπαρξη δύο προέδρων σήμερα, Επιτροπής (Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν) και Συμβουλίου (Σαρλ Μισέλ) προκαλεί σύγχυση, αδιαφάνεια, συγκρούσεις, επικαλύψεις ρόλων και αρμοδιοτήτων. Η συγχώνευση είναι αναγκαία και μπορεί επίσης να γίνει χωρίς την τροποποίηση της Συνθήκης με «δημιουργική μηχανική». Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα προσδώσει ορατότητα στην ΕΕ στο παγκόσμιο σύστημα, θα επιτρέψει την ενιαία εκπροσώπηση της Ένωσης διεθνώς και γενικώς θα ενισχύσει την αποτελεσματικότητά της. Άλλωστε υπάρχει ένα καλό προηγούμενο: αυτό του Ύπατου Εκπροσώπου που είναι ταυτόχρονα πρόεδρος του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων (ΣΕΥ) και Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
3. Δικαίωμα νομοθετικής πρωτοβουλίας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (ΕΚ). Το δικαίωμα της νομοθετικής πρωτοβουλίας ανήκει σήμερα αποκλειστικά ως μονοπώλιο στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Οι συνθήκες όμως και η ενίσχυση της δημοκρατίας επιβάλλουν τυπικό δικαίωμα πρωτοβουλίας να αποκτήσει και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Το τελευταίο το ζητάει και ομάδα χωρών υποστηρίζει το αίτημα αυτό.
4. Θέσπιση Διεθνικής Λίστας Υποψηφίων Μελών για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Ένας αριθμός Ευρωβουλευτών θα πρέπει να εκλέγονται από διεθνική λίστα υποψηφίων. Κάτι τέτοιο θα ενισχύσει τη δημοκρατία αλλά και τον ευρωπαϊκό, υπερεθνικό χαρακτήρα των εκλογών και το θεσμό του Ε.Κ. Ήδη η συνταγματική επιτροπή του ΕΚ ψήφισε σχετική νομοθεσία.
5. Νομική κατοχύρωση του ηγετικού υποψηφίου (spitzenkandidaten) για την τοποθέτηση του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (που θα μετεξελιχθεί σε πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης) με δέσμη ρυθμίσεων που σε πρώτη φάση θα μπορούσε να θεσπισθεί χωρίς την τροποποίηση της Συνθήκης.
Αυτή είναι μια πρώτη δέσμη μέτρων ομοσπονδιακής κατεύθυνσης. Θα πρέπει βέβαια μέσω της αναθεώρησης της Συνθήκης να θεσπισθούν πολύ πιο φιλόδοξες μεταρρυθμίσεις θεσμικού και πολιτικού περιεχομένου. Και η αναθεώρηση των Συνθηκών είναι ένα άλλο κρίσιμο τεστ για την αποφασιστικότητα ή μη των κρατών μελών να εμβαθύνουν την ενοποίηση μπροστά στις απειλές που αντιμετωπίζουν και να διασφαλίσουν στέρεα την επιβίωση της Ένωσης.
Πηγή: www.tovima.gr