Η χώρα έχει ως φαίνεται επιστρέψει σε μια κανονικότητα όσο δύσκολο κι αν είναι να ορίσει κάποιος την κανονικότητα σήμερα, τόσο για την Ελλάδα όσο και για την Ευρώπη ή και τον κόσμο  ευρύτερα. (Ποιό αλήθεια είναι το πρότυπο της “κανονικής” χώρας μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης σήμερα με τα όσα συμβαίνουν σε Ιταλία, Η.Β., χώρες πρώην Αν. Ευρώπης ή ακόμη σε Γερμανία και άλλες και με ηγέτες στην εξουσία όπως Μ. Σαλβίνι, Μπ. Τζόνσον, Β. Όρμπαν, κ.ά.;)  Έστω. Επιστροφή στην κανονικότητα δεν σημαίνει βέβαια επιστροφή στην προ κρίσης κατάσταση η οποία εξέθρεψε την κρίση. Σημαίνει το πέρασμα σε μια νέα ισορροπία, πιο σύνθετη, δημοκρατικής σταθερότητας, προβλεπτικότητας και εφαρμογής διάφανων κανόνων και διαδικασιών που επιτρέπουν στη χώρα να προωθεί κεντρικούς στρατηγικούς στόχους όπως αυτούς της εμβάθυνσης της δημοκρατίας, ευημερίας, ανάπτυξης, κοινωνικής δικαιοσύνης αλλά και ταυτόχρονα να λειτουργεί σύμφωνα με τους γενικά αποδεκτούς καταστατικούς κανόνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Από την άποψη αυτή το πολιτικό σύστημα αλλά και η κοινωνία εμφανίζεται να έχει καταγράψει βήματα ανάπτυξης, ωρίμανσης, προόδου. Και αυτό θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι είναι το αποτέλεσμα της δεκαετούς κρίσης. Οι κατά κάποιο τρόπο ευεργετικές συνέπειες της πολύπλευρης  κρίσης.

Έτσι φαίνεται να επιβεβαιώνεται ένας κανόνας που ισχύει τόσο για την Ελλάδα όσο και για την Ευρωπαϊκή Ένωση, ότι δηλαδή οι διαδοχικές κρίσεις και η επίλυση – υπέρβασή τους οδηγούν σε ένα νέο καθεστώς πολιτικής και θεσμικής ανάπτυξης. Η  τελευταία κρίση π.χ. αποτέλεσε τον παράγοντα για να αποκτήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση νέους θεσμούς, όργανα και κανόνες όπως τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ESM), την ημιτελή τραπεζική ένωση, το ενιαίο σύστημα εποπτείας του τραπεζικού συστήματος, κλπ.  Στην Ελλάδα η κρίση “επέτρεψε” το πέρασμα στη νέα κανονικότητα όπως, π.χ. στο παρελθόν η κρίση της εφτάχρονης δικτατορίας οδήγησε στο δημοκρατικό σύστημα της χώρας χωρίς περιορισμούς όπως το γνωρίσαμε μεταπολιτευτικά. Το κρίσιμο ερώτημα παρά ταύτα παραμένει. Μπορεί η Ελλάδα να μην επαναλάβει τον εαυτό της; Μπορεί δηλαδή μετά από κάποιο χρονικό διάστημα κανονικότητας, σταθερότητας, κλπ., να αποφύγει τη διολίσθηση σε νέα κρίση όπως τόσες φορές συνέβη στο παρελθόν; Η αισιόδοξη απάντηση είναι ότι όντως μπορεί τώρα να αποφύγει την επανάληψη του παρελθόντος.

Πέρα από τη βαθύτερη αυτογνωσία που αποκτήσαμε ως κοινωνία, οι μεταρρυθμιστικές τομές που έγιναν ως αποτέλεσμα των… Μνημονίων και αυτές που προωθούνται αποτελούν ισχυρό φραγμό  για επανάληψη της κρίσης. Ιδιαίτερα οι μεταρρυθμίσεις στο κράτος και τη διοίκηση.  (Αν και ειδικά σε ό,τι αφορά τη διοίκηση θα πρέπει να τονισθεί ότι, πέρα από τις θεσμικές οργανωτικές καινοτομίες και εκσυγχρονισμό, επιβάλλεται και ο εκσυγχρονισμός της  διάχυτης διοικητικής κουλτούρας, κουλτούρας που δεν είναι στραμένη προς την κατεύθυνση της επίλυσης προβλημάτων – problem solving).  Από την άλλη μεριά, και η Ευρωπαϊκή Ένωση έγινε σοφότερη εφοδιασμένη με ένα πιο αυστηρό πλαίσιο κανόνων που αποτρέπει τον εκτροχιασμό μιας χώρας μέλους, όπως έγινε στην Ελλάδα στην περίοδο 2004-2009. Αλλά κανείς βεβαίως  δεν μπορεί να προεξοφλήσει την πορεία της ιστορίας….