Ένα από τα θέματα που έχει τελευταία θέσει η Άγκυρα στη διαπραγμάτευση για την επίλυση του κυπριακού προβλήματος είναι η επέκταση των λεγόμενων «τεσσάρων ελευθεριών» που ισχύουν για τις χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και μεταξύ Τουρκίας και Κύπρου μετά τη διευθέτηση του προβλήματος. Να διευκρινίσουμε κατά πρώτον ότι όταν μιλάμε για τέσσερεις ελευθερίες στην ΕΕ αναφερόμαστε στην ελεύθερη διακίνηση αγαθών, υπηρεσιών, κεφαλαίων και προσώπων που συνιστούν το θεμελιώδες περιεχόμενο της ενιαίας εσωτερικής αγοράς (και που εκ των πραγμάτων επεκτείνεται και στο δικαίωμα εγκαάστασης).
Η επέκταση των τεσσάρων ελευθεριών σε τρίτη χώρα μη μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν μπορεί να γίνει παρά μόνο εάν η τρίτη αυτή χώρα συμμετέχει μέσω ειδικής συμφωνίας στον λεγόμενο Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο (ΕΟΧ) που σήμερα «συνδέει» την ΕΕ με τη Νορβηγία, Ισλανδία και Λιχτενστάιν. Κάτι τέτοιο έχει τεθεί στο τραπέζι λ.χ. για την περίπτωση της Βρετανίας εάν και εφόσον αποχωρήσει και τυπικώς από την Ένωση αλλά το Λονδίνο δεν θέλει να εφαρμόσει την τέταρτη ελευθερία (προσώπων) και επομένως δεν μπορεί να γίνει επιλεκτική εφαρμογή των ρυθμίσεων ΕΟΧ και της ενιαίας εσωτερικής αγοράς. Αυτό το αποκλείει κατηγορηματικά η Ένωση. Είναι σαφές πομένως ότι το αίτημα της Τουρκίας αντίκειται ευθέως προς το «ενωσιακό κεκτημένο». Είσοδος στην ενιαία αγορά (και παράκαμψη και των απαιτήσεων για θεωρήσεις/ βίζα) δεν μπορεί να γίνει «δια της πλαγίας οδού». Το επιχείρημα ότι οι τέσσερεις ελευθερίες (θα) ισχύουν μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου (και επομένως το ίδιο θα πρέπει να ισχύσει για την Τουρκία) είναι εντελώς έωλο. Ισχύουν όντως αλλά Ελλάδα και Κύπρος είναι κράτη μέλη της Ένωσης ενώ η Τουρκία είναι «τρίτη χώρα» μη μέλος.
Εδώ αξίζει να αναφερθεί (και προσεχθεί) η απόπειρα δημιουργίας ενός «προηγούμενου» . Ση συζήτηση για το Brexit έχει τεθεί από διάφορες πλευρές ως αίτημα η εφαρμογή των τεσσάρων ελευθεριών και ιδιαίτερα της ελεύθερης διακίνησης προσώπων μεταξύ Ιρλανδίας και Ηνωμένου Βασιλείου μετά την αποχώρηση του τελευταίου από την Ένωση και την υποβάθμιση του στην κατηγορία της «τρίτης χώρας». Πρόκειται για κάπως ανάλογη περίπτωση με αυτή της Τουρκίας. Εκτίμησή μου είναι ότι η Ένωση δεν πρόκειται να δεχθεί μια τέτοια ρύθμιση στο μέτρο που παραβιάζει το κεκτημένο και την ενότητα της εσωτερικής αγοράς. Αλλά καλό θα είναι να παρακολουθούμε προσεκτικά τη σχετική συζήτηση και διαπραγμάτευση που πρόκειται να ακολουθήσει.
Την περίοδο αυτή έχει προταθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή η αναβάθμιση της τελωνειακής ένωσης (customs union) μεταξύ Ένωσης και Τουρκίας στο πλαίσιο της συμφωνίας σύνδεσης (Συμφωνία Άγκυρας – 1963) η οποία καλύπτει κυρίως την ελεύθερη διακίνηση βιομηχανικών προιόντων. . Ωστόσο η αναβάθμιση δεν πρόκειται να συμπεριλάβει τις τέσσερεις ελευθερίες, τη συμμετοχή δηλαδή της Τουρκίας στην ενιαία εσωτερική αγορά, συμμετοχή που συνεπάγεται εξάλλου και άλλες υποχρεώσεις όπως εφαρμογή των αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου και συνεισφορά στον προϋπολογισμό της Ένωσης.