Τέλος εποχής - Με αφορμή το θάνατο του Οτέλο ντε Καρβάλιο

Ηλίας Ευθυμιόπουλος 26 Ιουλ 2021

Στις 25 Απριλίου του 1984, ένα ακόμη παράδοξο περιστατικό, έμελε να βάλει μια άνω τελεία σε μια δεκαετία πολυκύμαντης δραστηριότητας ενός από τους μεγάλους πρωταγωνιστές της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας της Ευρώπης. Ο Οτέλο Σαράιβα ντε Καρβάλιο, που άφησε προ ημερών την τελευταία του πνοή, καταδικάστηκε τότε από το Κοινοβούλιο της Πορτογαλίας σε δεκαοτώ χρόνια φυλάκισης ως ηγέτης της επαναστατικής ακροαριστερής οργάνωσης Λαϊκές Δυνάμεις της 25 Απριλίου, υπεύθυνης κατά το κατηγορητήριο για πολλές απαγωγές και αρκετές δολοφονίες.

Τίποτα το ιδιαιτέρως περίεργο μέχρις εδώ. Η είδηση βρίσκεται στη σύνθεση του αποτελέσματος της ψηφοφορίας: 123 ψήφοι υπέρ της ενοχής από το Κομμουνιστικό Κόμμα και το Σοσιαλιστικό (τη περίοδο εκείνη στην εξουσία) με 94 κατά της απόφασης από το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα και το δεξιό Χριστιανοδημοκρατικό. Ήταν ακριβώς τα ίδια αυτά κόμματα που σε συνεργασία με ξένους πράκτορες, κυρίως από την Αγγλία και τη Σοβιετική Ένωση, είχαν πρωταγωνιστήσει στην εξουδετέρωση του κινήματος MFA (Κίνημα των Στρατιωτικών) και στην απομάκρυνσή του από την εξουσία μετά την περίφημη Επανάσταση των Γαρυφάλλων του 1984 με τον Καρβάλιο επικεφαλής.


Το ενδεχόμενο να παραμείνει η εξουσία στις ελευθεριακές δυνάμεις της αριστεράς που εκπροσωπούσε το MFA αλλά και ένα πλήθος συνοδών μικροκομάτων και οργανώσεων που αναδύθηκαν από την επανάσταση, είχε πλήρως θορυβήσει τα ορθόδοξα κόμματα που έκαναν ότι μπορούσαν για να το αποτρέψουν και να εγκαταστήσουν στη χώρα την τυπική κοινοβουλευτική δημοκρατία που όλοι γνωρίζουμε και η οποία έμελε μετά τον Παγκόσμιο πόλεμο να γίνει το κυρίαρχο πολιτικό δόγμα, χωρίς σοβαρές παρεκκλίσεις και με μια όντως μακρά και εντυπωσιακή έκτοτε θητεία στην ευημερία και την ειρήνη, καπιταλιστικής βεβαίως εμπνεύσεως και σφραγίδας, αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση. Ο ήρωας λοιπόν της επανάστασης, δεν είχε ας πούμε την τύχη ενός Λένιν ή ενός Βαλέσα, αντίθετα ακολούθησε τη μοίρα όλων αυτών που το 1936 στη γειτονική Ισπανία, και κυρίως των Αναρχικών και των Ανεξάρτητων Μαρξιστών (POUM), έχασαν μέσα από τα χέρια τους την ευκαιρία για μια εναλλακτική λαϊκή εξουσία με πολλά στοιχεία άμεσης δημοκρατίας και αυτοδιαχείρισης. Η σύγκρουση ανάμεσα στις δυο αντιλήψεις για το σοσιαλισμό στις δυο αυτές χώρες, είχε την ίδια ένταση και τις ίδιες δραματικές επιπτώσεις με την Κομμούνα της Παρισιού και τη εξέγερση της Κροστάνδης, αν έχουν νόημα οι συγκρίσεις. Ο Καρβάλιο, ανεξάρτητα απ αυτά που έγιναν στη συνέχεια – σε μια ιστορία άλλωστε τελειωμένη – ήταν μια ξεχωριστή προσωπικότητα. Κάτι σαν τον Μπουεναβεντούρα Ντουρούτι του Ισπανικού εμφύλιου. Πέρα από καλός στρατιωτικός, ήταν κι ένας σπουδαίος καλλιτέχνης: ποιητής, ηθοποιός και showman. Μόνος του διάλεξε τα τραγούδια “Μετά το αντίο” και “Γράντολα μια μελαμψή πόλη” που ακούστηκαν το πρωϊ της 25 Απριλίου και έδωσαν το σύνθημα για την εξέγερση εναντίον του δικτάτορα Καετάνο (διάδοχο του Σαλαζάρ). Τα ίδια αυτά τραγούδια ερμήνευε και ο ίδιος στα σχολεία, στα εργοστάσια και στις συνελεύσεις της γειτονιάς, γιατί πίστευε πως η επανάσταση (ότι κι σημαίνει σήμερα η λέξη) ήταν πρώτα απ όλα μια αλλαγή στα πολιτιστικά δρώμενα και πρότυπα. Το άστρο του κράτησε μόνο μερικούς μήνες. Έσβησε μέσα στη σύγχυση και τη λήθη και στις παραμορφώσεις που συνοδεύουν πάντοτε αυτές τις στιγμές.


Είχα την μεγάλη τύχη τότε να δω από κοντά αυτό το σύντομο αλλά πολύ διαφορετικό διάλειμμα της ιστορίας: τους αγρότες μαζί με τους ποιητές και τις εργάτριες να χορεύουν στο δρόμο με φαντάρους. Γυρνώντας στην Ελλάδα, έφερα ότι μπορούσα από κείνη τη μαρτυρία ζωής: αφίσες, φωτογραφίες, έντυπα, μέχρι και κονκάρδες. Το υλικό αυτό μου ζητήθηκε πολύ ευγενικά από την ΚΝΕ Πειραιώς, για μια έκθεση – αφιέρωμα στην πρώτη επέτειο της Πορτογαλικής Επανάστασης. Πολύ ευγενικά, μετά το πέρας της γιορτής, κανείς δεν ήξερε τίποτα για τα δανεικά.