Στις εκλογές το ΠΑΣΟΚ δεν μπόρεσε να καταλάβει την τρίτη θέση εξαιτίας της απόφασης του κ. Γ. Παπαν­δρέου να αποχωρήσει από το κόμμα που τον ανέδειξε πρωθυπουργό. Τα αίτια της κακοδαιμονίας του, ωστόσο, είναι πολύ βαθύτερα.

Είναι ασφαλώς τα μέτρα λιτότητας που αναγκάστηκε να πάρει, η αδυναμία του να πείσει ότι κατένειμε δίκαια τα βάρη, αλλά βέβαια και η αδυναμία του να κάνει κάτι για τα ακραία φαινόμενα φτώχειας. Χαρα­κτηριστικό παράδειγμα ότι 1.000.000 άνεργοι έμειναν όλα αυτά τα χρόνια χωρίς την παραμικρή βοήθεια.

Στις εκλογές βέβαια το ΠΑΣΟΚ βρέθηκε κατηγορούμενο για πολύ περισσότερα: ουσιαστικά για τη σαραντάχρονη θητεία του. Θεωρήθηκε ένοχο για το πελατειακό κράτος, τις σπατάλες, τη διαφθορά. Απέναντι σε αυτά, τα επιτεύγματα -το ΑΣΕΠ, το ΕΣΥ, οι νόμοι για την Παιδεία, το ευρώ- απλώς αγνοούνται. Το ΠΑΣΟΚ έγινε κατά κάποιον τρόπο ο εκπρόσωπος του παλιού, κακού εαυτού μας.

Την ίδια στιγμή το εκλογικό σώμα φάνηκε να επιβραβεύει αυτές ακριβώς τις συμπεριφορές, τις απόψεις αλλά ενίοτε και τα πρόσωπα που μας οδήγησαν στην κρίση – τα στελέχη δηλαδή του ΠΑΣΟΚ που μετακόμισαν στον ΣΥΡΙΖΑ. Γιατί βέβαια το πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι τίποτε άλλο παρά η επιστροφή στις πιο δογματικές πολιτικές της δεκαετίας του ’80.

Μοιάζει αντιφατικό, έτσι όμως είναι η πολιτική. Οταν το εκλογικό σώμα αναζητά την ελπίδα για το αύριο, ανακαλεί το ΠΑΣΟΚ, ακριβώς γιατί είναι συνδεδεμένο με τις «καλύτερες μέρες». Φρόντισε μάλιστα να το εκμεταλ­λευτεί στο έπακρο ο κ. Τσίπρας αντιγράφοντας σχεδόν επί λέξει τη φρασεολογία του Ανδρέα Παπανδρέου. Ανακαλεί όμως το ΠΑΣΟΚ και όταν θέλει να αποδώσει ευθύνες για το σήμερα, καθώς συν­δέεται με φαινόμενα διαφθοράς, με τον Ακη, τους διορισμούς, την κατά­ληψη του κράτους, τις πελατειακές σχέσεις – ουσιαστικά με ό,τι αρνητικό συνέβη τα τελευταία τριάντα χρόνια όπου το ΠΑΣΟΚ ήταν το κατεξοχήν κόμμα εξουσίας.

Πώς κατάφερε το ΠΑΣΟΚ να χαρίσει το πρώτο αφήγημα στον κ. Τσίπρα και να κρατήσει το δεύτερο αποκλειστικά για τον εαυτό του είναι άξιο μελέτης. Στο κάτω κάτω ούτε η ΝΔ είναι αθώα του εγκλήματος – το αντίθετο, ποιος ξεχνά την κατα­στρο­φική πενταετία Καραμανλή-, ούτε η Αριστερά με τον μαξιμαλισμό της ούτε οι συνδικαλιστικές ηγεσίες βέβαια που βρήκαν καταφύγιο στον ΣΥΡΙΖΑ. Ετσι όμως είναι η πολιτική. Και το ΠΑΣΟΚ, αν θέλει να παραμείνει στον πολιτικό χάρτη, οφείλει στην πραγματικότητα να ανακαλύψει ξανά τον εαυτό του. Είναι δυνατόν;

Σε αυτές τις περιπτώσεις την περισσότερη δουλειά την κάνουν συνήθως οι αντίπαλοι. Αν το σχέδιο του ΣΥΡΙΖΑ αποτύχει, για παράδειγμα, η πολιτική του ΠΑΣΟΚ θα επανέλθει στην επικαιρότητα. Δεν αρκεί όμως ούτε μπορεί να επενδύσει στην καταστροφή. Πολύ περισσότερο δεν μπορεί να περιμένει ότι θα κληθεί να σώσει ξανά τη χώρα. Για να μπορέσει να αξιοποιήσει μια τέτοια εξέλιξη, θα πρέπει να θεωρείται ότι είναι πειστική εναλλακτική δύναμη. Δεν είναι εύκολο.

Τα τελευταία χρόνια το ΠΑΣΟΚ είχε συνδεθεί με τον «κυβερνητισμό». Για να πείσει ότι αντιπροσωπεύει μια εναλλακτική πολιτική πρόταση θα πρέπει να ξαναγίνει πριν και πάνω απ’ όλα πολιτικό ρεύμα. Αυτό όμως δεν μπορεί να γίνει κατά παραγγελία. Δεν αρκεί ένα κείμενο ή μια δήλωση προθέσεων. Χρειάζεται νέα πρόσωπα, αποφασισμένα να συγκρουστούν για τις ιδέες τους, να αναμετρηθούν με τα κομματικά κατεστημένα και να εμπνεύσουν δυνάμεις που σήμερα βρίσκονται έξω από το κόμμα και δεν εκφράζονται πολιτικά.

Αυτές οι δυνάμεις υπάρχουν. Στις εκλογές φάνηκε ότι είχαμε μια αναβίωση του δικομματισμού με διαφορετικό δίδυμο. Οι έρευνες της κοινής γνώμης ωστόσο δείχνουν ότι ένα μεγάλο μέρος των ψηφοφόρων δεν ταυτίζεται με την ψήφο του. Θα πάρει καιρό μέχρι να ξεπεραστεί η ρευστότητα που προκάλεσε η κρίση στο πολιτικό σύστημα. Και ο χώρος της μεταρρυθμιστικής σοσιαλδημοκρατίας παραμένει ορφανός.

Τα αποτελέσματα των εκλογών έδειξαν ότι στο Ποτάμι τον πρώτο λόγο έχουν στελέχη με νεοφιλελεύθερο προφίλ. Οσο για τον ΣΥΡΙΖΑ, παρότι εκφράζει ένα κεντροαριστερό κατά βάση εκλογικό σώμα, σε επίπεδο στελεχών έχει αγκυροβολήσει στον χώρο μεταξύ της ριζοσπαστικής και της κομμουνιστικής Αριστεράς. Αν μάλιστα οι πρόσφατες δηλώσεις υπουργών είναι κάποια ένδειξη, δεν έχει την παραμικρή διάθεση να μετακινηθεί. Ετσι το ΠΑΣΟΚ έχει μια ευκαιρία. Πιθανότατα την τελευταία.