Όσο προχωρούμε προς το μέλλον, όλο και περισσότερο γίνεται εμφανές, ότι αναπτύσσονται τάσεις αποσταθεροποίησης τόσο του πολιτικού συστήματος όσο και της κοινωνικής συνοχής, οι οποίες πιστοποιούνται όχι μόνο σε εθνικό αλλά και σε ευρωπαϊκό και γενικότερα παγκόσμιο επίπεδο.

Η αποσταθεροποίηση παίρνει διάφορες μορφές. Εμφανίζεται είτε ως εθνικισμός και ξενοφοβία, είτε ως λαϊκιστική έκρηξη και περιορισμένη νομιμοποίηση του πολιτικού συστήματος στην συνείδηση των πολιτών, καθώς και ως αμφισβήτηση των δυνατοτήτων της πολιτικής ως δημοκρατικού μέσου για την προώθηση της ευημερίας όχι μόνο σε εθνικό αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Σε πλανητικό διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις για αστάθεια στο σύστημα ασφαλείας και σε ορισμένες περιπτώσεις στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας.

Έχει πολύ ενδιαφέρον μια έρευνα του Ινστιτούτου Έρευνας Κοινής Γνώμης YouGov και του πανεπιστημίου του Essex σε σχέση με την ύπαρξη εθνικιστικών και ξενοφοβικών στάσεων σε 12 ευρωπαϊκές χώρες, η οποία πραγματοποιήθηκε από 31 Αυγούστου έως 9 Σεπτεμβρίου 2016 σε αντιπροσωπευτικό δείγμα 1700 ατόμων στη Μεγάλη Βρετανία και 1000 ατόμων σε κάθε χώρα από τις υπόλοιπες 11.

Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας καταγράφηκαν υψηλά ποσοστά σε σχέση με αυταρχικές λαϊκιστικές θέσεις (εθνικισμός και ξενοφοβία) στη Ρουμανία, Πολωνία, Γαλλία και Μεγάλη Βρετανία. Συγκεκριμένα στη Ρουμανία 82%, στην Πολωνία 78%, στη Γαλλία 63%, στη Μεγάλη Βρετανία 48%. Και για σύγκριση το ποσοστό στην Ιταλία είναι 47%, ενώ στη Γερμανία 18%.

Εθνικιστικές και ξενοφοβικές θέσεις παρατηρούνται περισσότερο στους άνδρες, στις μεγαλύτερες ηλικίες και σε άτομα χωρίς υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης.

Η έρευνα αυτή δημοσιοποιήθηκε και από το ειδησεογραφικό Portal Buzzfeed τον Οκτώβρη του 2016.

Τα στοιχεία, που προκύπτουν, τεκμηριώνουν με τον καλύτερο τρόπο την άνοδο του εθνικιστικού λαϊκισμού σε πολιτικό επίπεδο σε αρκετές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με αποτέλεσμα την ευδοκίμηση του ευρωσκεπτικισμού και την εμφάνιση τάσεων εξόδου από την Ε.Ε. Το παράδειγμα του Brexit σηματοδοτεί την έναρξη περιόδου αποσταθεροποίησης.

Δυστυχώς το πολιτικό σύστημα σε ευρωπαϊκό επίπεδο τροφοδοτεί την αναπτυσσόμενη δυναμική της αποσταθεροποίησης, διότι, ενώ στο επικοινωνιακό πεδίο υπερθεματίζει για την προώθηση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος, στην πράξη κινείται με λογική εθνικού συμφέροντος και διαχειρίζεται τις επιπτώσεις, που αυτό προκαλεί, ανάλογα με το ιδιαίτερο πολιτικό και οικονομικό βάρος του κάθε κράτους-μέλους.

Μέχρι τώρα η Ε.Ε. ως ολότητα αντιδρά σε συνθήκες, οι οποίες διαμορφώνονται χωρίς την δική της συμμετοχή. Εξάλλου δύσκολα ιχνηλατείται το ευρωπαϊκό συμφέρον, διότι το υποκαθιστά αυτό, που επιβάλλεται από τις πιο ισχυρές χώρες και κυρίως την Γερμανία.

Δεν προωθείται η αναγκαία ενοποίηση και σχεδίαση ολοκληρωμένων ευρωπαϊκών πολιτικών, ακόμη και όταν η Ευρώπη δέχεται ασύμμετρη πίεση, όπως είναι οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών. Απλά γίνεται μια αδιέξοδη διαχείριση του προβλήματος, χωρίς να διασφαλίζεται η επίλυση του, η οποία έχει πλανητικές διαστάσεις. Γι’ αυτό και η διαχείριση αυτού του επιπέδου εκφυλίζεται σε αλληλοκατηγορίες για έλλειψη αλληλεγγύης.

Ταυτοχρόνως αναπτύσσεται δυναμική επικυρίαρχου ρόλου της Γερμανίας σε βάρος της προοπτικής ολοκλήρωσης του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει, ότι επωφελούνται οικονομικά οι γερμανοί πολίτες.

Μέχρι τώρα τόσο από την γερμανική πολιτική όσο και από αυτήν των υπολοίπων κρατών μελών δεν χτίζεται η Ευρώπη των λαών της, αλλά των οικονομικών και πολιτικών ελίτ καθώς και της λειτουργικότητας και οικονομικής απόδοσης των κοινωνικών συστημάτων (όπως το ασφαλιστικό, το εργασιακό κ.λ.π.).

Γι’ αυτό και κυρίαρχο ρόλο στην τεκμηρίωση και νομιμοποίηση της εφαρμοζόμενης οικονομικής πολιτικής για την αντιμετώπιση της κρίσης, που πλήττει ένα μεγάλο μέρος του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, παίζει η γερμανική ηθικολογία του συστημικού λειτουργισμού, ως η πιο «κατάλληλη» για πολιτικά δύσκολα διαχειρίσιμες καταστάσεις. Ο πρόεδρος μάλιστα του κόμματος των Χριστιανοκοινωνιστών (CSU) Horst Seehofer μίλησε στο πρόσφατο συνέδριο του κόμματος του και για τον ηγετικό ρόλο της γερμανικής κουλτούρας (Leitkultur).

Εάν αυτό ισχύει, τότε είναι εύκολα ερμηνεύσιμα αρκετά φαινόμενα διαφθοράς στην Ελλάδα (μίζες από γερμανικές εταιρείες). Γι’ αυτό καλά θα έκανε ο κ. Seehofer να είναι πιο προσεκτικός. Ειδάλλως θα επιβεβαιώσει έναν μεγάλο γερμανό σοσιαλδημοκράτη πολιτικό, τον Helmut Schmidt, ο οποίος είχε επισημάνει, ότι χρειάζεται προσοχή ως προς το DNA του Γερμανού.

Το κενό της έλλειψης κοινών αξιών στον ευρωπαϊκό χώρο σε σχέση με την αντιμετώπιση της πραγματικότητας δεν καλύπτεται με τον επικυρίαρχο ρόλο του όποιου συστήματος αξιών με «εθνικά» χαρακτηριστικά. Η λύση βρίσκεται στην προώθηση της διαπολιτισμικής προσέγγισης και ανταλλαγής, με ταυτόχρονη διατήρηση της πολυπολιτισμικότητας.

Αυτό βέβαια είναι εφικτό, εάν αντιμετωπισθεί ο μονοδιάστατος χαρακτήρας του πολιτισμικού γίγνεσθαι, στο πλαίσιο του οποίου η κοινωνία του θεάματος και ο καταναλωτισμός έχουν αναγορευθεί σε κυρίαρχες συνιστώσες των κοινωνιών. Σε αντίθετη περίπτωση θα αποσταθεροποιείται όλο και περισσότερο η κοινωνική συνοχή, διότι δεν καλλιεργείται η διαμόρφωση κοινωνικής συνείδησης και το πνεύμα της ενσυναίσθησης στους πολίτες.

Παράλληλα δημιουργείται πρόσφορο έδαφος για την ανάδειξη πολιτικών ηγεσιών, οι οποίες βασίζουν την πολιτική τους δραστηριοποίηση στον δημαγωγικό λαϊκισμό με έντονη εθνικιστική διάσταση. Το καλύτερο παράδειγμα είναι η εκλογή στο αξίωμα του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής του Donald Trump.

Η ανάδειξη του στο υψηλότερο πολιτικό αξίωμα των Η.Π.Α. προκαλεί ρήγματα στην συνοχή της αμερικανικής κοινωνίας, πριν ακόμη υλοποιήσει τις προεκλογικές του εξαγγελίες, ενώ ταυτοχρόνως δημιουργεί τις προϋποθέσεις για τον επανακαθορισμό του παγκόσμιου συστήματος ασφαλείας, το οποίο εισέρχεται σε περίοδο αποσταθεροποίησης με πολλούς κινδύνους.

Εάν μάλιστα ακολουθήσει την εσωστρεφή εθνικιστική πολιτική και στον τομέα της οικονομίας, θα αντιμετωπίσουν προβλήματα μερικές ευρωπαϊκές χώρες, με πρώτη και καλύτερη την Γερμανία. Σύμφωνα με το γερμανικό Ifo-Institut, το οποίο έχει την έδρα του στο Μόναχο, 1,5 εκατομ. θέσεις εργασίας στην Γερμανία απειλούνται, εάν ο Donald Trump ακολουθήσει την οικονομική πολιτική, που εξήγγειλε προεκλογικά. Οπότε μπορεί κανείς να φαντασθεί τις αποσταθεροποιητικές επιπτώσεις όχι μόνο στην Γερμανία αλλά στην Ευρώπη συνολικά.

Από τις αντιδράσεις όμως του ευρωπαϊκού πολιτικού συστήματος φαίνεται, ότι δεν αντιλαμβάνεται το γενικότερο πρόβλημα της κυριαρχίας του πολιτικού πραγματισμού με αποκλειστική στόχευση την αναπαραγωγή του ισχύοντος μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης και την λειτουργικότητα και οικονομική απόδοση των συστημάτων, που το συνθέτουν (οικονομικό, πολιτικό, ασφαλιστικό κ.λ.π.), χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ο παράγων άνθρωπος και οι ανάγκες του.

Ο κόσμος γίνεται πιο σύνθετος στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και της αξιοποίησης της επιστημονικής γνώσης και των τεχνολογικών της εφαρμογών και ουδείς ενδιαφέρεται για τις επιπτώσεις στο σύγχρονο πολίτη και στην δημοκρατική του λειτουργία.

Λείπει η σφαιρική και αντικειμενική ενημέρωση των πολιτών, με αποτέλεσμα την ευδοκίμηση του δημαγωγικού λαϊκισμού και του αυταρχικού εθνικισμού. Η εκλογή του Donald Trump είναι παράγωγο αυτών των συνθηκών, ενώ και στην Ευρώπη επωάζονται παρόμοια φαινόμενα, εάν δεν επαναπροσδιορισθεί άμεσα η πολιτική λειτουργία.

Επείγει να γίνεται διάλογος στις δομές της κοινωνίας πολιτών με στόχο την ανάπτυξη κοινωνικής συνείδησης και την διαμόρφωση συνθηκών ενσυναίσθησης (αλληλοκατανόηση και αλληλεγγύη των πολιτών με πνεύμα κοινωνικής δικαιοσύνης) και όχι την προώθηση του σκληρού ανταγωνισμού και του ατομικισμού. Μόνο με αυτό τον τρόπο θα εκφρασθεί το κοινωνικό συμφέρον.

Οι κοινωνίες πρέπει να προετοιμασθούν για την υπέρβαση των εθνικών ορίων τόσο στην Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και παγκοσμίως. Οι υπάρχοντες υπερεθνικοί θεσμοί, τυπικοί και άτυποι (Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, G20, G7 κ.λ.π.), δεν διαμορφώνουν κατάλληλες συνθήκες για την απαραίτητη παγκοσμίων διαστάσεων μορφή διακυβέρνησης και την ρυθμιστική λειτουργία του πολιτικού συστήματος με λογική κοινωνικής δικαιοσύνης και ισόρροπης ανάπτυξης όλων των χωρών της παγκόσμιας κοινότητας.

Επίσης είναι ζωτικής σημασίας ανάγκη, οι τοπικές κοινωνίες να ενεργοποιηθούν προς την κατεύθυνση διαμόρφωσης ενός αξιακού συστήματος ανάλογου των διαστάσεων της παγκοσμιοποίησης. Δεν μπορεί να θεωρείται μοναδική αξία και ύψιστη επιδίωξη το χρήμα και ο πλουτισμός χωρίς ηθικά όρια και φραγμούς.

Τέλος πρέπει, όσο γίνεται πιο γρήγορα, να αρθεί η αδυναμία του πολιτικού συστήματος  και ιδιαιτέρως του μη νεοφιλελεύθερου τμήματος του, να συμπορευθεί με την δυναμική της εξέλιξης προσαρμόζοντας τα μεθοδολογικά εργαλεία του για τον σχεδιασμό μακροπρόθεσμων πολιτικών στις σύγχρονες ανάγκες και οραματισμούς για τις απαραίτητες ρυθμίσεις της σύνθετης παγκοσμιοποιημένης πραγματικότητας.