Όταν είδαμε τις αποφάσεις του Ιουλίου 2020 και στη συνέχεια το σχέδιο κανονισμού του Ταμείου Ανάκαμψης, χειροκροτήσαμε την απλοποίηση των διαδικασιών που προέβλεπε και θεωρήσαμε ότι η εμπειρία από τις πολύπλοκο και χρονοβόρο θεσμικό πλαίσιο του ΕΣΠΑ είχε γίνει μάθημα για τις κοινοτικές υπηρεσίες, τους πολιτικούς προϊσταμένους τους αλλά και τις εθνικές διοικήσεις. Η εντύπωση αυτή ενισχυόταν από το γεγονός ότι απομακρυνόταν από το Ταμείο Ανάκαμψης η γενική διεύθυνση της Επιτροπής που ήταν και παραμένει υπεύθυνη για το ΕΣΠΑ – και για τις διαχρονικές καθυστερήσεις του - καθώς και από την ανάληψη της διαχειριστικής και εγκριτικής ευθύνης σε επίπεδο ΕΕ από τους υπουργούς Οικονομικών. Η αρχική αυτή ευχάριστη εντύπωση επιβεβαιώθηκε από την ταχύτητα έγκρισης του ελληνικού σχεδίου και την είσπραξη της προκαταβολής ήδη το καλοκαίρι που μας πέρασε, όταν , για σύγκριση, τα πρώτα χρήματα από το ΕΣΠΑ 2021-2027 δεν αναμένεται να εισρεύσουν στη χώρα πριν το τέλος αυτού του χρόνου, παρά το ότι είναι το πρώτο ΕΣΠΑ που έχει εγκριθεί και οι αρμόδιες ελληνικές έχουν εγκαίρως προβεί σε όλες τις απαιτούμενες ενέργειες. Πολύ καλό για να είναι αληθινό θα σκέφθηκαν πολλοί, αλλά αυτή ήταν η πραγματικότητα. Μέχρι που το ροζ συννεφάκι άρχισε να αλλάζει χρώμα.
Έτσι, διαβάζουμε ότι τα 13 + 2 ορόσημα και στόχοι της Ελλάδας για να πάρει από το Ταμείο Ανάκαμψης το πρώτο πακέτο δόσεων ύψους 4 δισ. ευρώ είναι έτοιμα, αλλά η κατάθεση του σχετικού αιτήματος στις Βρυξέλλες μεταφέρεται προς τον Δεκέμβριο, Και τούτο γιατί υπάρχει μία τελευταία εκκρεμότητα η οποία είναι ουσιαστικά ευθύνη της Επιτροπής: δεν έχει ακόμη σταλεί στην Αθήνα μέρος του παραρτήματος της Επιχειρησιακής Σύμβασης που θα πρέπει να συμφωνηθεί και να υπογραφεί μεταξύ ελληνικής κυβέρνησης και Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Θα μπορούσε κάποιος να διερωτηθεί, τι χρειάζεται η Επιχειρησιακή Σύμβαση όταν έχει εγκριθεί ένα σχέδιο ανάκαμψης που δεν είναι γενικό αλλά εξειδικεύεται κατά το μεγαλύτερο μέρος του σε συγκεκριμένα έργα και σε επώνυμες μεταρρυθμίσεις και έχει συνταχθεί βάσει λεπτομερών κατευθυντήριων οδηγιών της Επιτροπής; Το αφήνουμε όμως αυτό κατά μέρος, μια και υπάρχει η σχετική πρόβλεψη στον κανονισμό (που μόνο αθώα δεν ήταν, όπως δείχνουν τα πράγματα). Το δεύτερο ερώτημα είναι, πώς δικαιολογείται μια τέτοια καθυστέρηση όταν μέχρι σήμερα όλα τα εμπλεκόμενα μέρη έχουν αποδυθεί σε έναν αγώνα δρόμου με ήδη ορατά και θετικά αποτελέσματα;
Τρεις είναι οι ενδεχόμενες απαντήσεις: Σύμφωνα με την πρώτη απάντηση, οι χώρες που εξ αρχής δεν έβλεπαν με καλό μάτι το Ταμείο Ανάκαμψης, οι γνωστές «φειδωλές» χώρες, ενθαρρύνουν τέτοιες καθυστερήσεις, με δικαιολογία ή μάλλον με πρόσχημα την καλύτερη διαφύλαξη των συμφερόντων της Ένωσης. Θα πρέπει όλοι οι ενδιαφερόμενοι να έχουν υπόψη τους ότι αυτό το «κατενάτσιο» θα συνεχισθεί, με στόχο την πρόκληση όσο το δυνατόν μεγαλύτερων καθυστερήσεων αλλά και με απώτερο – και σημαντικότερο για τις «φειδωλές» χώρες – στόχο, την αποτροπή της μονιμοποίησης της παρουσίας του Ταμείου Ανάκαμψης στα ευρωπαϊκά πράγματα.
Η δεύτερη απάντηση σχετίζεται με την προσπάθεια των υπηρεσιών της Επιτροπής να αναλάβουν όσο το δυνατόν λιγότερες ευθύνες διαχείρισης, στάση που εν πολλοίς αποδίδεται στην αγωνία τους για αποφυγή επανάληψης των περιπετειών της Επιτροπής κατά την εποχή του σκανδάλου Κρεσόν. Όσο περισσότερες και λεπτομερέστερες είναι οι θεσμοποιημένες - άρα και υποχρεωτικές - διαδικασίες και επιλογές, τόσο λιγότερες είναι οι αναλαμβανόμενες ευθύνες. Μια επιχειρησιακή συμφωνία, επί πλέον των λεπτομερών εγκρίσεων και της πιστής τήρησης των κατευθυντηρίων οδηγιών, δεν υπηρετεί και αυτόν τον σκοπό;
Υπάρχει και η τρίτη απάντηση: Η εγγενής τάση της γραφειοκρατίας να αναπτύσσεται, όπως συμβαίνει και με τους έμβιους οργανισμούς σε νεαρή ηλικία. Όσο μεγαλύτερο είναι το αντικείμενό της, όσο περισσότερες είναι οι αρμοδιότητές της, τόσο μεγαλύτερη θεωρεί ότι είναι η δύναμή της και η προοπτική επιβίωσής της. Μόνο που η γραφειοκρατία, υπό την συστημική έννοια του όρου, δεν είναι αυτοτελής ύπαρξη αλλά πάντοτε υπηρετεί έναν οργανισμό. Αν γιγαντωθεί υπέρμετρα, κινδυνεύει να καταπνίξει τον υπηρετούμενο οργανισμό και μαζί του και τον ίδιο τον εαυτό της.
Οι ιστορικές αποφάσεις του Ιουλίου 2020 έδειχναν ότι αυτό είχε γίνει συνείδηση και ότι οι αντιστάσεις είχαν εν πολλοίς καμφθεί. Οι εξελίξεις όμως δείχνουν ότι ίσως να μην ισχύει ακριβώς αυτό. Θα πείτε, δεκαπέντε ημέρες ή λίγο παραπάνω εκτιμάται ότι θα είναι η καθυστέρηση σε σχέση με τα αρχικώς προβλεπόμενα. Ναι, σήμερα είναι δεκαπέντε ημέρες, αύριο μπορεί να είναι δεκαπέντε μήνες ή και παραπάνω αν δεν λάβουμε εγκαίρως τα μέτρα μας. Έτσι ελπιδοφόρα είχε ξεκινήσει και η μεγάλη μεταρρύθμιση των διαρθρωτικών ταμείων του 1988 για να καταλήξει μετά από κάποια χρόνια σε μια πολύπλοκη και δυσκίνητη διαδικασία, την οποία θέλησε να αλλάξει εκ βάθρων το Ταμείο Ανάκαμψης. Θα το αφήσουν να συνεχίσει; Θα επιτρέψουμε να μη συνεχίσει;