Το αποτέλεσμα των εκλογών της 17 ης Ιουνίου επιβεβαίωσε τον βαθύτατο πολιτικό διχασμό της ελληνικής κοινωνίας, ανάμεσα στα φιλοευρωπαϊκά και στα «αντιευρωπαϊκά/αντιμνημονιακά» κόμματα. Αντίθετα όμως, στον κόσμο των ιδεών, στις αντιλήψεις και τις παγιωμένες πεποιθήσεις που κυριαρχούν στη χώρα, φαίνεται να διαμορφώνεται μια πολύ ισχυρή κοινωνική πλειοψηφία, η οποία πιστεύει σε μια νέα Μεγάλη Ιδέα του Έθνους, απόλυτα ανορθολογική και εξωπραγματική:
.
Ναι στο ευρώ, ναι στην Ευρώπη, όχι στις υποχρεώσεις και τις μεταρρυθμίσεις που αυτά συνεπάγονται. Για ό,τι μας συμβαίνει, φταίει το Μνημόνιο. Εμείς δεν φταίμε.
.
.
Συνακόλουθα, δεν είναι καθόλου τυχαίο ή παράδοξο το ότι και τα δύο πολιτικά αντίθετα μπλοκ, είχαν ως κεντρικό θέμα της προεκλογικής τους εκστρατείας το Μνημόνιο. Αναδιαπραγματευόμενο, καταγγελλόμενο, τροποποιούμενο, επεκτεινόμενο ή αντικείμενο απαγκίστρωσης, το Μνημόνιο έχει αναγορευτεί στο κεντρικό και κομβικό πρόβλημα της ελληνικής κοινωνίας.
.
Το ίδιο παράδοξο συνεχίζεται και μετεκλογικά. Το κείμενο της προγραμματικής σύγκλισης των τριών κομμάτων που συμμετέχουν στην κυβέρνηση, είναι ένα ευχολόγιο κόστους 28 δισ. που ουδείς κάνει τον κόπο να μας πληροφορήσει από πού θα βρεθούν. Πρόκειται για ένα κείμενο ιδεολογικά άτολμο, στρογγυλεμένο χωρίς μεταρρυθμιστικά προτάγματα, που υπακούει στη λογική του κοινού νου ότι μπορούμε να μείνουμε στο ευρώ χωρίς θυσίες. Είναι ένα ιδεολογικά επικίνδυνο κείμενο, γιατί αναπαράγει την ουσία της επιχειρηματολογίας του ΣΥΡΙΖΑ, ότι μπορούμε να παραμείνουμε στο ευρώ, χωρίς να κάνουμε καμία θυσία και χωρίς να αλλάξουμε στο παραμικρό. Ο σουρεαλισμός συνεχίζεται με τη δήλωση κορυφαίου στελέχους ενός από τα κόμματα που συμμετέχουν στην κυβέρνηση, που κατ’ επανάληψη και κατά συρροή επαναλαμβάνει ότι το κόμμα του είναι «η αντιμνημονιακή συνιστώσα της κυβέρνησης». Όλες οι ελπίδες της ελληνικής κοινωνίας έχουν εναποτεθεί στην καταγγελία και στον εξοστρακισμό του δαίμονα που απειλεί να καταστρέψει τη χώρα.
.
Ο Κώστας Καλίτσης, περιγράφει με ακρίβεια το φαινόμενο:
.
«Η πραγματικότητα αλλοιώνεται: Δεν φταίει η οικονομία της φούσκας, το μοντέλο κατανάλωσης με δανεικά. Φταίνε οι ξένοι δαίμονες. Και φάρμακο είναι η… επαναδιαπραγμάτευση. Αυτά δεν είναι κωμικά, είναι επικίνδυνα. Γιατί δημιουργούν μια νέα φούσκα: Φούσκα προσδοκιών, υπερεκτίμησης όσων μπορούμε να πετύχουμε με την επαναδιαπραγμάτευση που επαγγέλλονται οι “φίλοι του λαού”» [1].
.
Με όρους πολιτικής επιστήμης, αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα είναι μια «φαντασιακή απόδραση από την πραγματικότητα» [2]. Με όρους ψυχιατρικούς, πρόκειται για το φαινόμενο της «άρνησης». Όπως το περιέγραψε ο Φρόιντ, οι άνθρωποι, όταν είναι αντιμέτωποι με δυσμενείς καταστάσεις και προβλήματα, τα αρνούνται και τα απωθούν, παρά το γεγονός ότι έχουν όλες τις εμπειρικές αποδείξεις για την ύπαρξή τους.
.
Σε αυτό το πλαίσιο, με μια προνεωτερική, προπολιτική ανεμελιά, διαπραγματευόμαστε το μνημόνιο μεταξύ μας. Για το τι πρέπει να αλλάξει σε αυτή τη χώρα, ελάχιστοι συζητούν. Ιδίως δε για το τι πρέπει να αλλάξει σε επίπεδο νοοτροπιών και συμπεριφορών, η συζήτηση είναι σε υβριδικό επίπεδο.
.
.
Στερεότυπα, ιδεολογήματα και μύθοι
.
Όσα περιγράψαμε ανωτέρω, είναι αποτέλεσμα της ιδεολογικής ηγεμονίας στερεοτύπων, ιδεολογημάτων, ιδεοληψιών και μύθων που τέμνουν οριζόντια την ελληνική κοινωνία και κυριαρχούν στο δημόσιο λόγο. Η ομοιότητα των επιχειρημάτων, για παράδειγμα, ανάμεσα στο «αριστερό» Debtocracy και την εγκύκλιο της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος εναντίον του Μνημονίου, που διαβάστηκε πριν από λίγο καιρό σε όλους της ιερούς ναούς της χώρας, είναι εντυπωσιακή. Το ίδιο εντυπωσιακή είναι και η ομοιότητα στην ορολογία που χρησιμοποιεί επιφανές στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ, ο Βένιος Αγγελόπουλος, αποκαλώντας το Μνημόνιο «Αυτοκρατορία του Κακού» [3] που το εξοβέλισαν οι γνήσιες λαϊκές δυνάμεις και ο ηγέτης της Χρυσής Αυγής Μιχαλολιάκος που υποστηρίζει ότι το « μνημόνιο είναι η καταστροφή του Έθνους» [4].
.
Ο μόνος τρόπος να επιστρέψουμε στην πραγματικότητα είναι να αποδομήσουμε με συγκεκριμένο τρόπο τις αντιλήψεις που δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για την αποκόλληση από τα πραγματικά προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας. Πρέπει να απαλλαγούμε από τους ιδεολογικούς ζουρλομανδύες που βάζουν αξεπέραστα εμπόδια σε κάθε προσπάθεια άρθρωσης ενός λόγου ορθολογικού και συγκροτημένου.
.
Η ελληνική κοινωνία έχει επείγουσα ανάγκη μιας νέας αυτογνωσίας.
.
Στις γραμμές που ακολουθούν, θα προσπαθήσουμε να διατυπώσουμε τα πέντε θεμελιώδη στοιχεία αυτής της νέας αντίληψης.
.
Επιστροφή στα θεμελιώδη, ή Back to basics
.
1. Δεν φταίνε οι ξένοι για τα δεινά της Ελλάδας. Πολύ περισσότερο, δεν υπάρχουν επίβουλοι ξένοι που θέλουν να υποδουλώσουν το υπερήφανο Έθνος των Ελλήνων.
.
Δεν υπάρχουν κράτη εξ ορισμού φιλελληνικά ή ανθελληνικά. Στις διεθνείς σχέσεις, ο σύμμαχος του χθες μπορεί να είναι ο αντίπαλος του αύριο. Η Ελλάδα οικοδόμησε τις τελευταίες δεκαετίες ένα μη βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης, με κύριο χαρακτηριστικό ότι κατανάλωνε πολύ περισσότερα από όσα παρήγαγε. Η διεθνής κοινότητα δάνεισε και χάρισε στην Ελλάδα τεράστια ποσά, που δεν έχουν δοθεί ποτέ σε κανένα άλλο κράτος της ευρωπαϊκής νεωτερικότητας. Στον πολυπολικό, μεταψυχροπολεμικό κόσμο, εκείνο που μετράει στις σχέσεις μεταξύ κρατών, είναι ο συσχετισμός δυνάμεων, οι συμμαχίες και η ισχύς της κάθε χώρας. Στις διεθνείς σχέσεις και διαπραγματεύσεις, δεν υπάρχουν ηθικολογικού χαρακτήρα, «απαράγραπτα εθνικά δίκαια». Πολλές δεκαετίες πριν, το είχε διατυπώσει έξοχα ο Ελευθέριος Βενιζέλος: « Δεν υπάρχουν εθνικά δίκαια, αλλά εθνικά συμφέροντα.».
.
2. Τόσο οι άλλοι ευρωπαϊκοί λαοί, όσο και η Ιστορία, δεν μας χρωστάνε τίποτα. Δεν είμαστε οι Παράκλητοι της Ιστορίας.
.
Για πολλές δεκαετίες πιστεύαμε ότι είμαστε ως Έθνος κάτι το μοναδικό, το ξεχωριστό, το ανεπανάληπτο. Οι Παράκλητοι της Ιστορίας. Δυστυχώς η πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική. Η Ιστορία και οι άλλοι λαοί, δεν μας χρωστάνε τίποτα. Γενικώς, η Ιστορία δεν χρωστάει τίποτα και σε κανέναν. Οι λαοί και τα έθνη διαμορφώνουν οι ίδιοι τη μοίρα τους και την ιστορία τους. Με τις επιλογές τους, τη στάση τους, τα επιτεύγματά τους, τα λάθη και τις παραλείψεις τους. Δεν υπάρχουν Έθνη που δεν χρωστάνε σε κανέναν, ενώ οι άλλοι τους χρωστάνε τα πάντα. Δεν υπάρχουν Έθνη μοναδικά και ανάδελφα. Καταφεύγω και πάλι στον Ελευθέριο Βενιζέλο:
.
«Να το πάρωμεν απόφασιν ότι δεν υπάρχει, δεν υπήρξε ποτέ, “Θεός της Ελλάδος”. Ένας είναι ο Θεός δι’ όλα τα έθνη. Η φρόνησις, η διορατικότης, η προορατικότης, η επαφή με την πραγματικότητα. Ιδού τι θα μας βοηθήση θετικά να επανορθώσωμεν ό,τι είναι επανορθώσιμον.» [5].
.
3. Η εργασία είναι μια σημαντικότατη κοινωνική αυταξία. Χωρίς σκληρή εργασία δεν υπάρχει ατομική και κοινωνική πρόοδος.
.
Για πάνω από τρεις δεκαετίες, λόγω της καταστροφικής ιδεολογίας της μεταπολίτευσης [6], υποτιμήσαμε την αξία της εργασίας και της δημιουργίας. Η υποτίμηση αυτή είχε έναν διπλό χαρακτήρα. Αφενός το όνειρο του μεγαλύτερου μέρους της ελληνικής κοινωνίας ήταν μια θέση στο δημόσιο, που ήταν το συνώνυμο της μη εργασίας και αφετέρου υπήρξε μια ακραία δαιμονοποίηση της επιχειρηματικότητας. Το φαινόμενο αυτό το είχε εντοπίσει με ιδιαίτερα εύστοχο τρόπο ο Παναγιώτης Κονδύλης:
.
« Ο δρόμος της ανάπτυξης είναι ο δρόμος της συσσώρευσης, της εντατικής εργασίας και της προσωρινής τουλάχιστον (μερικής) στέρησης, ενώ ο δρόμος της (βραχυπρόθεσμης μόνον) ευημερίας είναι ο δρόμος του παρασιτισμού και της εκποίησης της χώρας. Αυτή η άτεγκτη οικονομική αλήθεια, ισχύει ανεξάρτητα από το κοινωνικό και ηθικό πρόβλημα της διανομής των βαρών και της ιεράρχησης των στερήσεων» [7].
.
Αξίζει να αναφέρουμε και μια άλλη, ιδιαίτερα ακριβή, παρατήρηση του Κονδύλη:
.
«Εδώ έλειπε μια ουσιώδης διάσταση της αστικής οικονομίας, του αστικού πολιτισμού και της αστικής αυτοσυνείδησης: η διάσταση η προμηθεϊκή (υπογράμμιση δική μας), η οποία, ιδίως στο οικονομικό επίπεδο και ιδίως από την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης, συνδεόταν πρωταρχικά με τη μορφή του καινοτόμου βιομηχάνου ως φορέα και πρακτικού μετουσιωτή του πνεύματος της σύγχρονης επιστήμης και τεχνικής, του πνεύματος της προόδου και της ρήξης με τη στείρα παραδοσιοκρατία του αγροτικού πατριαρχισμού» [8].
.
4. Το κράτος δεν είναι αγελάδα για άρμεγμα. Αντίθετα, είναι ο χώρος που συμπυκνώνει το κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ ελεύθερων πολιτών.
.
Στην Ελλάδα, το κράτος εκλαμβάνεται ως πηγή προσόδων και ως εργοδότης που ενθαρρύνει την ήσσονα προσπάθεια. Αυτό είναι αποτέλεσμα της αδυναμίας της ελληνικής κοινωνίας να κατανοήσει τη βασική αρχή της νεωτερικότητας, ότι τα κράτη συγκροτούνται στη βάση ενός κοινωνικού συμβολαίου που συνεπάγεται δικαιώματα αλλά και υποχρεώσεις.
.
Η έννοια των υποχρεώσεων του πολίτη απέναντι στο κράτος αλλά και στο κοινωνικό σύνολο, είναι εν πολλοίς άγνωστη στην Ελλάδα.
.
Μια κοινωνία βυθισμένη στον ακραίο συντεχνιασμό και τον ατομισμό, δεν μπορεί παρά να θεωρεί ότι το κράτος είναι πηγή για ξεζούμισμα. Η μάστιγα της Ελλάδας της μεταπολίτευσης, είναι η επικράτηση ενός νομίσματος με δύο όψεις: ατομισμός και συντεχνιασμός διέλυσαν τον κοινωνικό ιστό, κονιορτοποίησαν κάθε απόπειρα κοινωνικού συμβολαίου και θριαμβεύουν στην Ελλάδα της κρίσης με τη διεκδίκηση της διατήρησης των κεκτημένων.
.
Οι κοινωνίες ευημερούν όταν το γενικό συμφέρον στις συνειδήσεις των ανθρώπων είναι πάνω από το ατομικό ή συντεχνιακό συμφέρον. Κοινωνίες της «μερικότητας» είναι ιστορικά καταδικασμένες να παρακμάσουν.
.
Ο ακρογωνιαίος λίθος της νέας αυτογνωσίας, δεν μπορεί παρά να είναι η αποδοχή από τη συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών αυτής της χώρας ότι το γενικό συμφέρον, υπερισχύει όλων των άλλων.
.
5. Οι θεωρίες συνωμοσίας δεν ερμηνεύουν τον κόσμο. Αντίθετα είναι απόδειξη διανοητικής νωθρότητας και ανορθολογισμού.
.
Η Ελλάδα της κρίσης έχει κατακλυσθεί από κάθε είδους θεωρίες συνωμοσίας. Το διαδίκτυο, τα μέσα ενημέρωσης αλλά και οι καθημερινές συζητήσεις, βρίθουν από τέτοιου είδους θεωρίες. Όλα όσα συμβαίνουν στη χώρα ερμηνεύονται με ανοησίες περί Λέσχης Μπίλντεμπεργκ, διεθνούς Σιωνισμού, σκοτεινών κύκλων της διαβολικής παγκοσμιοποίησης, Ελοχίμ, Νεφελίμ, Ελ, κλπ.
.
Οι θεωρίες αυτές έχουν μια σπάνια αποδοχή και στα δύο άκρα του πολιτικού φάσματος. Έχουν διαμορφώσει ένα φαιοκόκκινο μέτωπο ιδεολογικού ανορθολογισμού, που αρνείται κάθε επαφή με την πραγματικότητα. Τα πάντα ερμηνεύονται με το εργαλείο των σκοτεινών κύκλων που κοιμούνται και ξυπνάνε σκεπτόμενοι πώς θα καταστρέψουν την Ελλάδα. Αυτός ο πρωτόγονος τρόπος σκέψης, είναι απολύτως αυτοαναφορικός. Αποδεικνύει τα πάντα με βάση το προκαθορισμένο σχήμα των Εχθρών. Εάν τα γεγονότα δεν συμφωνούν με τη θεωρία, τόσο το χειρότερο για τα γεγονότα.
.
Ο χαρακτηριστικότερος εκπρόσωπος αυτού του τρόπου σκέψης, είναι ο Μίκης Θεοδωράκης, που πρόσφατα αναφέρθηκε σε « θανάσιμους εναγκαλισμούς εταίρων που έχουν μεταβληθεί σε στυγνούς καταπιεστές-εκμεταλλευτές με δεσποτικές συμπεριφορές που δεν ταιριάζουν με το χαρακτήρα και τις παραδόσεις μας» [9].
.
Το γεγονός ότι δεν αντέχουν σε καμία σοβαρή κριτική, τις κάνει ακόμα πιο επικίνδυνες. Παραμένουν εμφωλευμένες στον κοινό νου, ως ασπίδα άμυνας στον ορθολογισμό. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να αποδομηθούν, γιατί αυτό προϋποθέτει μια πλήρη αλλαγή στον τρόπο σκέψης.
.
.
Κάτι αχνοφέγγει στο βάθος
.
Έως πολύ πρόσφατα, διαπιστώσεις όπως αυτές που προηγήθηκαν, ήταν τελείως περιθωριακές στο δημόσιο λόγο. Η επικέντρωση στην πολιτική και οικονομική διάσταση της κρίσης, ήταν σχεδόν απόλυτη.
.
Πρόσφατα μοιάζει κάτι να κινείται, κάτι να αλλάζει. Αξίζει να επισημάνουμε δύο πρόσφατα κείμενα, που εντάσσονται σε αυτή τη διαφορετική λογική.
.
Ο Δημήτρης Σκάλκος, σε κείμενό του με τίτλο «Ιδεολογική χρεοκοπία και οικονομική κατάρρευση», επισημαίνει μεταξύ άλλων:
.
«Απαιτείται λοιπόν αλλαγή του ιδεολογικού παραδείγματος που κυριάρχησε μεταπολιτευτικά, προσαρμόζοντας θεσμούς, συμπεριφορές και νοοτροπίες στις επιταγές του κρατισμού, της προσοδοθηρίας και ενός “εσφαλμένου ατομισμού”. Και αντίστροφα, απαγκίστρωση από το διανοητικό πλαίσιο το οποίο υπονόμευσε τις δυνατότητες και τη διάθεση δημιουργίας των πολιτών, την υγιή επιχειρηματικότητα, την ανάληψη πρωτοβουλίας, την κοινωνική προσφορά –και εκείνες τις ιδέες που συγκροτούν το αξιακό πλαίσιο του δυτικού φιλελευθερισμού. Χωρίς αυτές τις ιδέες, οι θεσμοί θα παραμείνουν “κούφιες” ρυθμίσεις, κενό γράμμα, και οι όποιες θετικές αλλαγές/μεταρρυθμίσεις πραγματοποιούνται σήμερα μετά πολλών κόπων και βασάνων, σταδιακά θα εκφυλιστούν στην προηγούμενη αδιέξοδη κατάσταση» [10].
.
Παρόμοιες είναι και οι διαπιστώσεις του Ανδρέα Πανταζόπουλου:
.
« Η αποσυριζοποίηση του δημόσιου διάλογου, προϋποθέτει την αποσυριζοποίηση ως προς την κατασκευή της πραγματικότητας. Η επιτυχία του ΣΥΡΙΖΑ πάτησε και στο γεγονός ότι στοιχίζοντας την πολιτική του προσφορά στην κοινωνική ζήτηση, περιέγραψε μια πραγματικότητα με τον δικό του τρόπο και πρότεινε “λυτρωτικές” κατευθύνσεις για την υπέρβαση της κρίσης, που απέρρεαν από τη δική του περιγραφή μιας ψευδοπραγματικότητας. Γιατί ο “ΣΥΡΙΖΑ” δεν είναι “κόμμα”, είναι “πνεύμα”, μια νοητική δομή εντός της οποίας συνωθούνται και διασταυρώνονται, ο αριστερός μιζεραμπιλιστικός λαϊκισμός με την ελληναράδικη αντιστασιομανία, η νεοκομμουνιστική μετενσάρκωση του μεταπολιτευτικού ριζοσπαστισμού και η συνάντησή του με τον νεοτριτοκοσμικό αντιευρωπαϊσμό. Η ρηγμάτωση σε αυτή τη νοητική δομή, προϋποθέτει μια διαφορετική μυθοπλασία για την ελληνική ταυτότητα, για το “ποιοι είμαστε” και “τι θέλουμε”. Χρειάζεται, με άλλα λόγια, ένας εναλλακτικός κινητοποιητικός μύθος που θα διαλύει τις θωπείες της εθνικολαϊκιστικής παραμυθίας, μια ηθικοπολιτική αποσυριζοποίησης των πνευμάτων. Η διάλυση του εθνικολαϊκιστικού μύθου, προϋποθέτει την αντικατάστασή του από έναν άλλον: οι χιμαιρικές κατασκευές του εθνικολαϊκισμού πρέπει να αντικατασταθούν από μια ουτοπία του συγκεκριμένου, από σχέδια και πρωτοβουλίες που θα αρθρώνουν τις αξίες της ευθύνης, της επινοητικότητας και της αλληλεγγύης με μια εναλλακτική επανερμηνεία της ίδιας της “ελληνικότητας”.
.
Ο σημερινός διχασμός, παρά την επικέντρωσή του στο πεδίο της οικονομίας, δεν έχει οικονομικές αιτίες, αλλά είναι πρωτίστως πολιτισμικός και εγκαλεί τις φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις στην επείγουσα πολιτικοποίησή του. Το να κατανοηθεί με αυτόν τον τρόπο το ελληνικό πρόβλημα, είναι το πρώτο βήμα σε μια μακρά διαδικασία για την επίλυσή του» [11].
.
.
Δεν είναι τυχαίο ότι οι δύο διανοητές, που συμμερίζονται παρόμοιες διαπιστώσεις, προέρχονται από διαφορετικές ιδεολογικές αφετηρίες. Ο φιλελευθερισμός του Σκάλκου και οι σοσιαλδημοκρατικές αφετηρίες του Πανταζόπουλου, υποδεικνύουν πού μπορούν να αναζητηθούν οι αφετηρίες μιας νέας εθνικής αυτογνωσίας. Αξίζει εδώ να αναφέρουμε τη σημαντική συμβολή στη μάχη για την ηγεμονία του ορθολογισμού, διανοουμένων όπως ο Στέλιος Ράμφος, ο Γιάννης Βούλγαρης, ο Νίκος Μαραντζίδης, ο Γιώργος Σιακαντάρης, ο Πέτρος Μαρτινίδης, ο Φώτης Γεωργελές και πολλοί άλλοι, που με συστηματική αρθρογραφία και παρεμβάσεις συγκροτούν το σώμα ενός άλλου δημόσιου λόγου, που παραμένει ακόμα σε υβριδική μορφή από άποψη πολιτικής επιρροής.
.
Φυσικά, αυτή η διανοητική παράδοση, υποεκπροσωπείται στα έντυπα μέσα ενημέρωσης και απουσιάζει, σχεδόν τελείως, από τα ραδιοτηλεοπτικά.
.
.
Η νέα αυτογνωσία και ο Διαφωτισμός
.
Αναγκαστικά θα γίνω αφοριστικός: η χώρα αυτή δεν πρόκειται να σωθεί, όσο σωστές πολιτικές αποφάσεις και να ληφθούν, εάν δεν αποκτήσει μια νέα εθνική αυτογνωσία. Για να συμβεί αυτό, πρέπει ο ορθολογισμός να κερδίσει τη μάχη των ιδεών. Τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει πολιτικά και οικονομικά στην Ελλάδα, εάν δεν αλλάξουν στο κοινωνικό και ανθρωπολογικό επίπεδο νοοτροπίες και συμπεριφορές. Η ηγεμονία του ανορθολογισμού και η συνακόλουθη δαιμονοποίηση του μνημονίου, είναι η απόδειξη της ήττας των δυνάμεων του Διαφωτισμού στην Ελλάδα.
.
Η νέα εθνική αυτογνωσία, εάν αποκτηθεί, σημαίνει ότι επιτέλους, μετά από σχεδόν 190 χρόνια κρατικής συγκρότησης, στην Ελλάδα θα ηγεμονεύσουν οι ιδέες του Διαφωτισμού, έτσι όπως τον ορίζει ο Ιμμάνουελ Καντ, ο μεγαλύτερος φιλόσοφος της νεωτερικότητας:
.
«Είναι η ενηλικίωση του ανθρώπου, η έξοδός του από την ανηλικιότητα που ο ίδιος προκάλεσε. Η ανηλικιότητα είναι η αδυναμία να χρησιμοποιείς τον νου σου χωρίς την καθοδήγηση ενός άλλου. Αυτοπροκληθείσα είναι η ανηλικιότητα όταν αιτία της δεν είναι κάποια ατέλεια του νου – αλλά η έλλειψη αποφασιστικότητας και θάρρους να τον χρησιμοποιήσεις χωρίς καθοδήγηση άλλου. Sapere aude! («τόλμησε να είσαι σοφός» – Οράτιος). Τόλμησε να χρησιμοποιήσεις τον δικό σου νου – αυτό είναι το σύνθημα του Διαφωτισμού. Και γι’ αυτό, τίποτα άλλο δεν χρειάζεται παρά μόνον η ελευθερία» [12].
.
.
.
.
[1] Κώστας Καλίτσης, “ Η φενάκη της επαναδιαπραγμάτευσης”, Καθημερινή 20 Μαΐου 2012.
.
[2] Για περισσότερα, δες Πέτρος Παπασαραντόπουλος, Πολιτικό Τραβέρσο στην Ύστερη Μεταπολίτευση, Επίκεντρο, 2010.
.
[3]Βένιος Αγγελόπουλος, “ Όταν οι βεβαιότητες εξανεμίζονται (Ιδεολογικές διαστάσεις της πολιτικής αντιπαράθεσης)”, Δρόμος της Αριστεράς (Περίπτερο Ιδεών), 9 Μαΐου 2012. http :// rednotebook . gr / details . php ? id =5931(ανάκτηση 8 Ιουλίου 2012).
.
[4] Ομιλία για τις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης Σαμαρά, 7 Ιουλίου 2012.
.
[5] Απόσπασμα από συνέντευξη του Ελευθερίου Βενιζέλου στο Ελεύθερον Βήμα, τον Ιούλιο του 1922.
.
[6] Για περισσότερα, δες Παπασαραντόπουλος, όπ. παρ.
.
[7]Παναγιώτης Κονδύλης, Η παρακμή του Αστικού Πολιτισμού – Από τη μοντέρνα στη μεταμοντέρνα εποχή και από τον φιλελευθερισμό στη μαζική δημοκρατία, Θεμέλιο, 1991.
.
[8] Όπ. παρ., στην εισαγωγή του βιβλίου που έχει εκδοθεί και σε ξεχωριστό τόμο, Παναγιώτης Κονδύλης , Οι Αιτίες της Παρακμής της Σύγχρονης Ελλάδας, Θεμέλιο, 2011.
.
[9] Μίκης Θεοδωράκης, “Η Ελλάδα έχει οδηγηθεί σε αδιέξοδο”, 18 Ιουνίου 2012, http://www.spitha-kap.gr/el/articles/?nid=2620(ανάκτηση 8 Ιουλίου 2012).
.
[10]Δημήτρης Σκάλκος, “ Ιδεολογική χρεοκοπία και οικονομική κατάρρευση”, http :// www . capital . gr / News . asp ? id =1540234(ανάκτηση 8 Ιουλίου 2012).
.
[11] Ανδρέας Πανταζόπουλος, Κρίση εθνικής ταυτότητας, ΤΟ ΒΗΜΑ, 24 Ιουνίου 2012.
.
[12] Το απόσπασμα του Καντ περιέχεται στο εξαιρετικό κείμενο του Νίκου Δήμου, “Νεοελληνικός ανορθολογισμός”, http://www.ndimou.gr/articledisplay.asp?time_id=69&cat_id=2(ανάκτηση 8 Ιουλίου 2012).