Σαν αύριο, 45 χρόνια πριν, την 21η Αυγούστου 1968 άρχισε η προέλαση στο έδαφος της Τσεχοσλοβακίας των στρατευμάτων του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Για πάρα πολλούς, τότε, έσβησαν και οι τελευταίες ελπίδες ότι ο σοβιετικός κομμουνισμός είναι ένα επιδεχόμενο εσωτερικών μεταρρυθμίσεων σύστημα. Βεβαίως το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 89 αρκετοί συνειδητοποίησαν ότι το πρόβλημα με το κομμουνιστικό σύστημα δεν ήταν η όποια διαστρέβλωση των αρχών του, αλλά οι ίδιες οι αρχές του. Το 1968 είχαμε μια πολιτική ήττα του λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού, αλλά το 1989 η ήττα ήταν ηθική.
Ακόμη και σήμερα όμως υπάρχει μια μερίδα αναλυτών, οι οποίοι αν και δεν αρνούνται να αποδεχτούν τον αντιδημοκρατικό χαρακτήρα του «υπαρκτού σοσιαλισμού», θεωρούν πως οι αιτίες των σταλινικών θηριωδιών βρίσκονται στην εφαρμογή της θεωρίας και όχι στις αρχές της. Έχουμε εδώ την απλουστευτική εικόνα των καλών Μαρξ – Λένιν και των εγκληματιών Στάλιν- Μάο, Πολ Πότ … Υπεραπλουστευτική θεώρηση που βλάπτει την αντίληψη σύμφωνα με την οποία η ταξική ανάλυση, η μάχη για τη μείωση των ανισοτήτων, η ιδέα της κοινωνικής και ατομικής χειραφέτησης, ο εναρμονισμός των ατομικών με τα κοινωνικά δικαιώματα είναι πράγματα επίκαιρα και ιδιαιτέρως σημαντικά.
Έχουν γραφεί πάρα πολλά για τα στοιχεία, τα οποία μετέτρεψαν το πιο ευγενές όραμα για μια ανθρωπότητα ελεύθερων και αυτοδιαχειριζόμενων ατόμων σε μια ζοφερή πραγματικότητα. Πολλοί μιλούν για τον βολονταριστικό χαρακτήρα της μαρξιστικής θεωρίας, την ιδέα δηλαδή ότι όλα μπορούν να αλλάξουν αν τα υποκείμενα (τάξεις) κατανοήσουν τις αντιφάσεις των παραγωγικών σχέσεων και θελήσουν να τις ανατρέψουν. Οι βάσεις όμως της μαρξικής θεώρησης κάθε άλλο παρά βολονταριστικές είναι. Ο Μαρξ κατηγορήθηκε και για το αντίθετο. Ούτε η άλλη άποψη, που αποδίδει στον Μαρξ την αντίληψη ότι οι κοινωνίες αλλάζουν μόνο με τη βία, είναι απολύτως ορθή. Μια λίγο πιο προσεκτική ανάγνωση του πρώτου τόμου του «Κεφαλαίου» πείθει γι’ αυτό.
Αλλά τότε θα αναρωτηθείτε, τότε γιατί υποστηρίζω ότι οι ρίζες του κομμουνιστικού ολοκληρωτισμού δεν βρίσκονται στους Λένιν και Στάλιν, αλλά στον ίδιο τον πυρήνα της κομμουνιστικής θεωρίας, όπως αυτός εκφράστηκε από τον Μαρξ, αλλά και από πολλούς άλλους (Προυντόν, Μπακούνιν), οι οποίοι κατά τα άλλα σε λίγα συμφωνούσαν μαζί του.
Οι ρίζες του κομμουνιστικού ολοκληρωτισμού, κατά τη γνώμη μου, βρίσκονται στον μονιστικό χαρακτήρα του. Ο κομμουνισμός μέσα από τις διαφορετικές συνιστώσες του εμφανίστηκε ως η θεωρία που έχει την μοναδική απάντηση για την αποστολή του ανθρώπου στη γη. Ήταν η κοσμική απάντηση στον μονισμό των μονοθεϊστικών θρησκειών, η θεωρία μιας τάξης η οποία σηκώνει στους ώμους της τη χειραφέτηση της ανθρωπότητας, η θεωρία που έχει μια απάντηση για την πολυπλοκότητα των κοινωνικών συνθηκών. Αν όμως υπάρχει μόνο μια απάντηση στα βασικά φιλοσοφικά ερωτήματα και για το πώς χειραφετείται ο κόσμος, τότε είναι ευνόητο πως από εκεί και πέρα νομιμοποιείται το ένα και μοναδικό κόμμα που είναι γνώστης αυτών των απαντήσεων, το απολυταρχικό κράτος που τις υλοποιεί και τέλος ο μοναδικός ηγέτης που προσωποποιεί αυτόν τον μονισμό. Η επικράτηση του μονισμού είναι η μεγαλύτερη αιτία για τη γένεση των ολοκληρωτισμών του 20ου αιώνα.
Βεβαίως αν μείνουμε μόνο στην ολοκληρωτική φύση των κομμουνιστικών καθεστώτων μπορούμε να οδηγηθούμε σε μια επικίνδυνη διολίσθηση, στην ταύτιση του αγώνα για μια κοινωνία πιο δίκαιη και ίση με τον ολοκληρωτισμό. Ο αγώνας για την κοινωνική χειραφέτηση, την ισότητα, την αναδιανομή παραμένει το μεγάλο ζητούμενο, σε συνθήκες όμως πλουραλισμού και δημοκρατίας.
Οι πολίτες των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού γνωρίζουν πολύ καλά πόσο διαφέρει μια δημοκρατία- με τις ατέλειες της- από μια δικτατορία. Γι’ αυτό και αν μετά την ανατροπή των σοβιετικών καθεστώτων πέρασαν πολύ χειρότερες μέρες από αυτές που βιώνουμε στη σημερινή Ελλάδα, ποτέ δεν διανοηθήκαν να φωνάξουν πως «οι χούντες δεν τελείωσαν το 89».
Η επέτειος της σοβιετικής εισβολής στην Τσεχοσλοβακία έχει πολλά να μας διδάξει για το τι σημαίνει δημοκρατία και τι δικτατορία. Και αυτός που έχει περισσότερη ανάγκη από το μάθημα είναι η ελληνική- σοσιαλδημοκρατική, δημοκρατική και ριζοσπαστική – Αριστερά. Η κομμουνιστική δεν το χρειάζεται.
.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στα ΝΕΑ στις 20/8/2013
.
Επίθεση του «Ριζοσπάστη» στον αρθρογράφο και την εφημερίδα