Ο μοναδικός και αποκλειστικός λόγος που δικαιολογεί την αυστηρή συνταγματική πρόβλεψη για το «πλήρες αυτοδιοίκητο» των πανεπιστημίων μας, είναι η προστασία της ακαδημαϊκής και επιστημονικής ελευθερίας. Της ελευθερίας εκείνης που έκανε την παλιά Οξφόρδη, να αναζητεί κάποιον «τρελό» στα νυχτερινά σοκάκια του πόλης για να τον χρίση «ντόν» κατ’ εξαίρεση, κάθε φορά που γίνονταν επιλογές διδασκόντων. Η παράδοξη αυτή παράδοση συμβολίζει με απόλυτα κατανοητό τρόπο την «ανοικτότητα» της επιστημονικής και φιλοσοφικής αναζήτησης που πρέπει να χαρακτηρίζει την ακαδημαϊκή λειτουργία. Ο καταστροφικός νόμος πλαίσιο του 83, εν τούτοις, μετέτρεψε το αυτοδιοίκητο σε ασπίδα προστασίας των συντεχνιακών μικροσυμφερόντων του πανεπιστημίου και περιόρισε τις δυνατότητες των πραγματικά αρίστων με χίλιους δυο πονηρούς ή και χυδαίους ενίοτε τρόπους για να υπηρετηθεί το μηδενιστικά εξισωτικό πρόταγμα που χαρακτηρίζει ξάθε συντεχνιακή οργάνωση.
Το αυτοδιοίκητο έχει καταντήσει «μπαρούφα» για να κρύψει την συντεχνιακή άλωση του πανεπιστημίου και την μετάλλαξη της ίδιας της Ιδέας του πανεπιστημίου, του ιδεότυπου του. Χάριν της συντεχνιακής (σκεφτείτε και τις προεκτάσεις του επιθέτου) ερμηνείας της εσωπανεπιστημιακής «εξισωτικής δημοκρατίας», το ελληνικό πανεπιστήμιο έπεσε στα δόντια της Σκύλας (μετριοκρατία και γραφειοκρατικοποίηση). Τώρα, με τον νέο Νόμο που τέθηκε σε διαβούλευση, βλέπω ότι, ανάμεσα στα αδιαμφισβήτητα θετικά σημεία του, δίνει ζωή και στην υπνώτουσα Χάρυβδη, οπότε το πανεπιστήμιο στριμώχνεται ανάμεσα στην εγγενή μετριοκρατία και στην εξωγενή πλήρη κατάργηση της καθαυτώ ακαδημαϊκής και επιστημονικής ελευθερίας του. Γίνεται ένα είδος sui generis «μαγαζί» διοικούμενο εξ αποστάσεως από το Υπουργείο Παιδείας, που φυσικά πάντα θα έχει πολιτικό και μάλιστα κομματικό προϊστάμενο. Το ζήτημα είναι πάρα πολύ σοβαρό για να περάσει απαρατήρητο.
Η βασική αδυναμία του νομοσχεδίου στην οποία αναφέρομαι, είναι η υπερβολή στην ενεργοποίηση βασικά χρήσιμων και λογικών θεσμών και ενεργημάτων. Η υπερβολή οδηγεί αμέσως στην εικόνα της χειραγωγίας και της πολιτικής επιβολής. Ας το δούμε αυτό λίγο αναλυτικότερα.
Η βασική και ανεπίτρεπτη αδυναμία του νόμου, είναι ότι θεσμοθετεί προληπτική παρέμβαση στην ελευθερία των πανεπιστημίων στην οργάνωση σπουδών και νέων επιστημονικών πεδίων. Καταργεί, δηλαδή, δια κρατικοποιήσεως, τον βασικό δρόμο με τον οποίο τα πανεπιστήμια ανοίγουν νέους και καινοτόμους ορίζοντες στις σπουδές, την έρευνα και στο επιστημονικό παράδειγμα. Η αμαρτία είναι στο «προληπτικό» των σχετικών αξιολογήσεων, και όχι στις αξιολογήσεις τις ίδιες. Οι αξιολόγησες οφείλει να είναι μέθοδος monitoring και όχι γραφειοκρατικού η πολιτικού προληπτικού ελέγχου και καταστολής. Από τις χειρότερες εμπειρίες μου στη φάση της αρχικής οργάνωσης του Πανεπιστημίου Αιγαίου, ήταν να πείσω την γραφειοκρατία του Υπουργείου Παιδείας ότι έχει νόημα η λειτουργία Τμήματος Περιβάλλοντος και όχι μόνο τμημάτων περιβαλλοντικών σπουδών με ειδικό επιθετικό προσδιορισμό άλλων συμβατικών επιστημών (π,χ, τμήμα μηχανικών περιβάλλοντος, τμήμα οικονομικών του περιβάλλοντος κ.ο.κ). Με τον μακαρίτη τον Νίκο Μάργαρη που είχε αναλάβει να καταρτίσει το πρόγραμμα σπουδών, αγωνιζόμασταν να πείσουμε μπαγιάτικους γραφειοκράτες, με σχεδόν μηδενική γνώσηε επιστημολογίας, ότι έχει έννοια πλέον η συγκρότηση μιας «επιστήμης του περιβάλλοντος» βασισμένη σε αντίστοιχο πρόγραμμα σπουδών. Το Τμήμα, τελικά ιδρύθηκε όταν παρακάμψαμε την γραφειοκρατία και «πουλήσαμε» το κύρος μας απ’ ευθείας στον Υπουργό που κατάλαβε και ενέκρινε (ή απλώς μας έκανε το χατήρι επειδή μας… αγαπούσε!!). Το Τμήμα Περιβάλλοντος, σήμερα, δεσπόζει σε διεθνή κλίμακα για την πρωτοπορία και τα αποτελέσματα της διδακτικής και ερευνητικής δουλειάς του. Με τον νέο νόμο, το πιθανότερο είναι ότι δεν θα είχε ιδρυθεί.
Σύντομα θα αναφερθώ πολύ αναλυτικότερα στο γενικό πρόβλημα της ουσιαστικής σημασίας του «αυτοδιοίκητου». Για την ώρα, όμως, αρκούμαι σε μια έκκληση στους αρμόδιους: Κρατείστε τον σοφό θεσμό της πολυμεταβλητής αξιολόγησης στων πανεπιστημίων, αλλά προς θεού, μόνο με την μορφή monitoring για διορθωτικούς σκοπούς και όχι ως υποχρέωση προληπτικής αξιολόγησης ακαδημαϊκών σχεδίων. Μην στριμώχνετε τα πανεπιστήμια ανάμεσα στη Σκύλα της συντεχνιακής μετριοκρατίας και την Χάρυβδη του κρατισμού στον έλεγχο των ακαδημαϊκών βασικών λειτουργιών. Θα κάνετε χειρότερα τα πράγματα. Η επιστήμη και η έρευνα φυσικά χρειάζεται να στηρίζεται από την Πολιτεία. Αλίμονο, όμως, αν τελεί υπό τον προληπτικό έλεγχου του Κράτους. Κρατική επιστήμη, φιλοσοφία και έρευνα είναι, όπως το γνωρίζουμε καλά, αποφώλιον τέρας.