Πλείστες όσες φορές έχουμε υπογραμμίσει, μέσα από δημοσκοπικά και άλλα στοιχεία, την ανάγκη δημιουργίας ενός νέου κόμματος που θα συνενώσει υπό νέα στέγη την πλειοψηφία των ανέστιων προοδευτικών ψηφοφόρων του προοδευτικού κέντρου.
Η εκτίμηση αυτή, εν πολλοίς, γίνεται αποδεκτή. Αυτό που μας αφορά όμως, ως ίδρυμα προοδευτικού προσανατολισμού, είναι αν και σε ποιο βαθμό αυτό που παραδοσιακά ορίζαμε ως «ευρωπαϊκός σοσιαλισμός» υφίσταται ή όχι.
Κατά την άποψή μας τα πράγματα δεν είναι όπως τα έχουμε συνηθίσει να τα βλέπουμε.
Υπάρχουν τέσσερις μεγάλες αλλαγές–νέες προκλήσεις για την Αριστερά, που έχουν ανατρέψει το παραδοσιακό μοντέλο της σοσιαλδημοκρατίας.
Το πρώτο είναι η ραγδαία εξάπλωση της πολυπολιτισμικότητας. Η σοσιαλδημοκρατία αναπτύχθηκε και απέδωσε σε εθνοτικά και πολιτισμικά ομοιογενείς κοινωνίες, με συγκεκριμένες δυνατότητες προσαρμογής και κάλυψης αναγκών για τους «εκτός» του συστήματος παραγωγής και φορολόγησης, ακόμα και στις πιο επιτυχημένες εκδοχές της (Σκανδιναβικό μοντέλο). Οι δυτικές ευρωπαϊκές κοινωνίες σήμερα είναι πολύ πιο διαφοροποιημένες από ό,τι ήταν πριν από εξήντα χρόνια και οι συνθήκες που προκαλούν το Προσφυγικό και Μεταναστευτικό δυσθεώρητες. Η προθυμία πλέον μεταφοράς πόρων από μία εθνοτική ομάδα σε άλλη που εισέρχεται με άμεσες ανάγκες και ισότιμες απαιτήσεις έχει ατονήσει, έως έχει εξελιχθεί σε παράγοντα αντίδρασης, επηρεαζόμενη και από τις διαφορετικές πολιτισμικές συνήθειες κάθε χώρας.
Η δεύτερη πρόκληση είναι το τέλος του φορντισμού. Σήμερα βλέπουμε πολύ πιο ετερογενείς μορφές εργασίας, όσον αφορά στις δεξιότητες και τα καθήκοντα των εργαζομένων και με επιχειρήσεις μικρότερου μεγέθους και γεωγραφικά διάσπαρτων μονάδων. Η ομοιογενής απασχόληση σε ένα μέρος, οι εργάτες του εργοστασίου, η παραδοσιακή ομάδα στόχος της σοσιαλδημοκρατίας μεταλλάσσεται.
Η τρίτη πρόκληση είναι η δημογραφική αλλαγή. Η σοσιαλδημοκρατία ήταν πολύ επιτυχής με τη χρήση του pay as you go συστήματος (διανεμητικό σύστημα) στις χώρες όπου ο πληθυσμός αυξανόταν και ο πληθυσμός σε ηλικία εργασίας ήταν μεγάλος. Πολλοί άνθρωποι εργάζονταν και μετέφεραν εισόδημα στους συνταξιούχους, με την προσδοκία ότι η ίδια συμφωνία θα ισχύει και για εκείνους όταν θα έβγαιναν στη σύνταξη. Αλλά όταν ο πληθυσμός είναι σε πτώση και υπάρχουν πάρα πολλοί συνταξιούχοι σε σύγκριση με τους εργαζόμενους, η διατήρηση της ακεραιότητας του διανεμητικού συστήματος είναι πιο δύσκολη. Εδώ χρειάζονται δύσκολες απαντήσεις εκ μέρους της σοσιαλδημοκρατίας σε ερωτήματα όπως η μείωση των συντάξεων, η αύξηση του χρόνου απασχόλησης κ.λπ.
Η τέταρτη πρόκληση–αλλαγή είναι η πλήρης απελευθέρωση των χρηματοπιστωτικών αγορών, το παγκοσμιοποιημένο κεφάλαιο, είτε ως χρηματιστηριακό προϊόν, είτε ως επενδυτικός μοχλός στην πραγματική οικονομία, μέσα και από την ανεμπόδιστη διάχυση της τεχνολογίας αιχμής σε όλο τον πλανήτη. Η σοσιαλδημοκρατία λειτουργούσε καλύτερα σε πιο κλειστές οικονομίες, με ισχυρή την βαρύτητα του κράτους τόσο σε επίπεδο στρατηγικής όσο και κεφαλαίων, κυρίως μέσα από το κρατικό τραπεζικό σύστημα. Το κεφάλαιο ήταν γενικώς «κλειδωμένο» σε εθνικό επίπεδο και εξαρτιόταν περισσότερο από την κρατική πρωτοβουλία και λιγότερο από την ιδιωτική. Τίποτα από αυτά δεν ισχύει πια. Το κεφάλαιο είναι πολύ πιο κινητικό και εάν επιβαρυνθεί με βαριά φορολογία για να παρέχει τα απαραίτητα κονδύλια για τις κοινωνικές μεταβιβάσεις, θα φύγει είτε σε ανταγωνιστικούς προορισμούς, είτε σε… φορολογικούς παραδείσους.
Πέρα όμως, από τις θεωρίες των πολιτικών επιστημών, υπάρχει η βιωματική εμπειρία που διαλύει κάθε ρομαντισμό της «ταμπέλας». Σήμερα, όσο και αν κάποιοι υπερσυναισθηματικοί αρνούνται να το αποδεχθούν, έχει πάψει να ισχύει, τουλάχιστον για τις νεότερες γενιές, ο κλασικός διαχωρισμός ανάμεσα στην Αριστερά και τη Δεξιά. Το 1989 πέφτει το Τείχος του Βερολίνου και λίγο μετά η Σοβιετική Ενωση. Οι ιδεολογικές διαφορές ατονούν έτσι όπως τις γνωρίσαμε για πολλές δεκαετίες. Από τότε έχουν περάσει περίπου 30 χρόνια. Επομένως, οι σημερινοί σαραντάρηδες ούτε μνήμες από τις παλιές διαχωριστικές γραμμές έχουν ούτε η έννοια του αριστερού ή του δεξιού είναι εκείνη που θα βαρύνει στην εκλογική του επιλογή. Θα λέγαμε πως αυτό που περισσότερο χαρακτηρίζει τη διαμόρφωση του σύγχρονου πολιτικού χάρτη, είναι οι διαχωριστικές αποτυπώσεις ανάμεσα στην πρόοδο και την συντήρηση, το «ανοικτό» και το «κλειστό» στην διακυβέρνηση, τον ρεαλισμό και τον λαϊκισμό στο πολιτικό λόγο, το «νέο» και το «παλιό» σε επίπεδο πολιτικής νοοτροπίας, κουλτούρας και αντίληψης των κοινωνικών και οικονομικών δεδομένων και αναγκών.
Σήμερα οι ψηφοφόροι 40-45 ετών, δεν ψηφίζουν με βάση τις παλιές αντιθέσεις και τους ξεπερασμένους διαχωρισμούς.
Στο Κέντρο έχουμε πλέον 5 κόμματα (ΠΑΣΟΚ, ΔΗΜΑΡ, ΠΟΤΑΜΙ, ΚΙΔΗΣΟ, Εν. Κεντρώων) και αρκετές σκόρπιες κινήσεις. Το φαινόμενο του σεχταρισμού δεν μπορεί να συνεχιστεί. Η συνένωση των προοδευτικών δυνάμεων πρέπει να προχωρήσει. Η υπό εξέλιξη πρωτοβουλία δημιουργίας ενός νέου ενιαίου φορέα στο χώρο του προοδευτικού Κέντρου, αλλά και κάθε πιθανό νέο κόμμα που θέλει να αφήσει το αποτύπωμα του και όχι μόνο να συσπειρώσει ένα μικρό αριθμό περιχαρακωμένων στα χαρακώματα της Αριστεράς και της Δεξιάς, θα έχει μέλλον αν προσπεράσει τις ιδεολογικές ταμπέλες και προσανατολιστεί στα επιχειρήματα, τον τεκμηριωμένο και κοστολογημένο προγραμματικό λόγο.
________________________________________
* Ο Γιάννης Μαστρογεωργίου είναι Διευθυντής του Δικτύου για τη Μεταρρύθμιση