Οι διαμάχες και αντεγκλήσεις για το μέγεθος και το χαρακτήρα του κράτους έχουν επιβαρύνει την πολιτική ζωή του τόπου τα τελευταία τέσσερα χρόνια, τα χρόνια των μνημονίων. Αναμενόμενο, από τη στιγμή που η ζοφερή κατάσταση της χώρας αποδόθηκε κυρίως στην παράλογη μεγέθυνση και την αναξιόπιστη λειτουργία του κρατικού μας τομέα. Είναι όντως υπέρογκο το ελληνικό κράτος; Ή απλά δεν είναι αποτελεσματικό όπως διατείνονται πολλοί; Η συζήτηση θα πρέπει να αρχίσει από το βασικό πολιτικό ερώτημα: τί κράτος θέλουμε; Ή ορθότερα τι κράτος θα θέλαμε να έχουμε σήμερα, μετά την πολύχρονη εμπειρία διάφορων μοντέλλων κρατικής οργάνωσης σε ποικίλα πολιτικά συστήματα από την πρώτη σύλληψη του αστικού κράτους της βιομηχανικής εποχής; Αν μη τι άλλο παραδείγματα προς μελέτη διαθέτουμε αρκετά.
Για τον απλό πολίτη δυο επίπεδα περιγράφουν την δομή και λειτουργία του κράτους. Στο πρώτο επίπεδο εντάσσονται ο σκοπός και οι στόχοι της λειτουργίας του, οι αξίες που θα υπηρετήσει, και, πολύ βασικό, η σχέση του με τις υπόλοιπες δραστηριότητες της κοινωνίας, πχ. την επιχειρηματικότητα. Το επίπεδο αυτό έχει έντονα πολιτικό χρώμα. Και επομένως θα διαμορφωθεί πάνω στην τομή, στην σύγκλιση των απόψεων των κοινωνικών δυνάμεων κάθε χώρας, και θα μεταβάλλεται διαρκώς ανάλογα με τις ισορροπίες ισχύος των δυνάμεων αυτών. Στο δεύτερο επίπεδο εμπίπτει η οργανωτική δομή και στελέχωση του κράτους για να ανταποκριθεί στους σκοπούς του. Αυτό το επίπεδο δομείται κυρίως πάνω στην εμπειρία και τεχνογνωσία της εποχής. Εδώ θα συμφωνήσουμε περισσότεροι και ευκολότερα, αρκεί να θέλουμε ειλικρινά το κράτος να υπηρετεί τον πολίτη, όπως στα λόγια όλοι παραδεχόμαστε. Ικανοί τεχνοκράτες μπορούν να δώσουν βέλτιστες λύσεις οι οποίες να αναθεωρούνται με μετρήσιμους δείκτες και συνεχή εποπτεία.
Στα πλαίσια αυτά ποια θα μπορούσε να είναι η πρόταση για ένα κράτος της κεντροαριστεράς;
Στο πρώτο επίπεδο δε μπορεί παρά να είναι μια πρόταση μεγιστοποίησης των στόχων. Μερικοί από αυτούς είναι: Κράτος που να παρέχει την μέγιστη ασφάλεια, να δημιουργεί αίσθηση δικαίου και εμπιστοσύνη στους θεσμούς με αυστηρό και γρήγορο σύστημα δικαιοσύνης και πειθαρχικών ελέγχων. Κράτος που να δημιουργεί περιβάλλον αξιοκρατίας, ευέλικτο, ανοιχτό, προσβάσιμο, λιτό σε δομές, με καλή κατάρτιση στελεχών και μέγιστη προσαρμογή στις διαρκώς μεταβαλλόμενες κοινωνικές ανάγκες. Η αξιολόγηση δομών και προσωπικού είναι βασική λειτουργία στο κράτος αυτό, ενώ το αμετάθετο του προσωπικού και η de facto μονιμότητα δεν έχουν καμμία θέση. Κράτος που να εποπτεύει ισχυρά τις βασικές κοινωνικές λειτουργίες (επιχειρηματικότητα, παιδεία, υγεία, δικαιοσύνη, κτλ), εξασφαλίζοντας πρόσφορο περιβάλλον για την ανάπτυξή τους αλλά να μην αντικαθιστά μονοπωλιακά, να μην εξοβελίζει, τους κοινωνικούς παράγοντες που θα μπορούσαν να καλύπτουν τις δραστηριότητες αυτές. Αντιλήψεις σύμφωνα με τις οποίες η κρατική λειτουργία φορέων αποτελεί εξ ορισμού εγγύηση για δικαιοσύνη και αποτελεσματικότητα νομίζω ότι δεν πείθουν παρά ελάχιστους πλέον σήμερα.
Στο επίπεδο αυτό, το πολιτικό, ο διάλογος στα πλαίσια της κεντροαριστεράς θα πρέπει να αρχίσει γρήγορα για να βρεθεί η πρόταση που θα εξασφαλίσει την κοινωνική συνοχή.
Στο δεύτερο επίπεδο, το οργανωτικό, στόχος είναι η ελαχιστοποίηση των δομών. Οι λύσεις μπορούν να υιοθετηθούν από ευρύτερο φάσμα κοινωνικών δυνάμεων, από φιλελεύθερους και αριστερούς. Η ηλεκτρονική διακυβέρνηση είναι ώριμο και πολύ αποτελεσματικό μέσο για διαφάνεια και αποτελεσματικότητα αρκεί να το θέλουμε. Αρκεί να αποτελεί μόνιμη λειτουργική διαδικασία και όχι εξαγγελία επικοινωνιακού χαρακτήρα.
Για δεδομένη ποιότητα υπηρεσιών προς τους πολίτες το μέγεθος του κράτους μπορεί να ελαχιστοποιηθεί στα χέρια ικανών τεχνοκρατών σε εντυπωσιακό βαθμό. Στην πραγματικότητα ποτέ δεν ξέρουμε εκ των προτέρων το κάτω όριο στο μέγεθός του. Γιαυτό η ελαχιστοποίηση των κρατικών δομών θα πρέπει να τεθεί σαν διαρκής και καθαρός στόχος της διοικητικής λειτουργίας, να μετράται σε ετήσια βάση και να επιβραβεύεται κάθε καινοτομική αναδιάρθρωση των λειτουργιών που θα οδηγεί σε νέο ελάχιστο. Το κράτος όπου η ροή εγγράφων γίνεται ηλεκτρονικά, η παρακολούθηση των οικονομικών δραστηριοτήτων γίνεται αυτόματα και η καταγραφή των αποκλίσεων από την νόμιμη λειτουργία εντοπίζεται ακαριαία απαιτεί ολιγάριθμο ανθρώπινο δυναμικό για την λειτουργία του. Το κράτος δεν απομυζά πόρους από την κοινωνία, αλλά αντίθετα ωθεί σε παραγωγικές δραστηριότητες και δημιουργικότητα. Αυτή η προσέγγιση οδηγεί σίγουρα σε βιώσιμη ανάπτυξη και κυρίως για χώρα σε μακροχρόνια ύφεση όπως η δική μας.
Αν υπάρχουν ακόμη πολίτες που αναζητούν θέσεις εργασίας στους άκριτους κρατικούς διορισμούς αυτοί δεν μπορούν να ανήκουν στις γραμμές της κεντροαριστεράς. Υπάρχουν διάφοροι πολιτικοί σχηματισμοί λαϊκισμού και συντηρητισμού για να τους στεγάσουν.
Το κράτος με τους μέγιστους στόχους και την ελάχιστη δομή είναι βαθιά κοινωνικό. Γιατί κοινωνικό δεν είναι το κράτος που αναλαμβάνει ως εργοδότης να ταυτιστεί με την κοινωνία συρρικνώνοντάς την εν τέλει και αποδυναμώνοντας την αυτονομία των συντελεστών της. Το ζήσαμε με την κατάρευση του κρατικοδίαιτου επιχειρηματικού τομέα μας. Κοινωνικό είναι το κράτος που λειτουργεί ως εγγυητής εμπιστοσύνης στις κοινωνικές λειτουργίες στηρίζοντας και εποπτεύοντας την ατομική πρωτοβουλία.
Μια ένδειξη ειλικρινούς ενδιαφέροντος των πολιτικών δυνάμεων για την πρόοδο της χώρας θα ήταν να αρχίσει σταθερή πολιτική συνεργασία πάνω στο δεύτερο επίπεδο όπου όλοι θα συγκλίνουν πιο εύκολα σε αποδεκτές λύσεις. Ισως απρόσμενα να προκύψει σύμπλευση και στο πρώτο επίπεδο. Γιατί οι διαφορές των πολιτικών λόγων ξεθωριάζουν εντυπωσιακά όταν αρχίζει η υλοποίηση μετρήσιμων στόχων.