Όλοι μιλούμε για τα δεινά που προκαλεί το κομματικό κράτος σε αυτή τη χώρα, ότι ευθύνεται κατά κύριο λόγο για την χαοτική δόμηση των θεσμών. Η διαπίστωση είναι σωστή όμως δεν έχουμε ενσκήψει να δούμε πως λειτουργεί στην πράξη και τι ακριβώς παράγει.
Κόμματα και κομματικός παραλογισμός
Η εμμονή των κομμάτων στην επιλογή άσχετων ανθρώπων για τη διοίκηση των φορέων του κράτους έχει κυριαρχήσει στη χώρα μας ως μία κανονική διαδικασία.
Αυτό το τόσο καταστροφικό παιχνίδι το παίζουν όλα τα κόμματα, άλλα σε μικρότερο και άλλα σε μεγαλύτερο βαθμό.
Όταν βρίσκονται στην αντιπολίτευση κατηγορούν τους αντιπάλους για κομματικούς διορισμούς. Όταν όμως έλθουν στην εξουσία αντιστρέφονται οι ρόλοι. Η πρώην αντιπολίτευση συνεχίζει τους διορισμούς, αλλά των δικών της παιδιών, και η πρώην κυβέρνηση κατηγορεί με την σειρά της για κομματικές τοποθετήσεις.
Ας δούμε πως δουλεύει πρακτικά
Ο άσχετος διοικητής θα αναπαράξει το παιχνίδι στο χώρο του. Δεν θα στηριχθεί προφανώς στους άξιους, οι όποιοι μπορούν να αμφισβητήσουν τα ανύπαρκτα προσόντα του (και αυτό όχι γιατί θέλουν να αμφισβητήσουν τον ίδιο αλλά τις πρακτικές του).
Θα στηρίξει ανθρώπους της ιδίας αντίληψης και ικανότητας με αυτόν προκειμένου να τον στηρίξουν και αυτοί με την σειρά τους και όλοι μαζί θα ουδετεροποιήσουν τους υπόλοιπους. Ταυτόχρονα θα είναι εξαιρετικά ευάλωτος στις κομματικές παρεμβάσεις. Το αποτέλεσμα. Θα αναδειχθεί μια ιεραρχία η οποία θα καταναλώνει το μεγαλύτερο μέρος του χρόνους της στην αναπαραγωγή της, οι υγιείς δυνάμεις θα παραμένουν εγκλωβισμένες και θα αποεπενδύουν συνεχώς, ο φορέας θα παραμένει και αυτός εγκλωβισμένος σε μία εξοργιστική μετριότητα η οποία θα επιδεινώνεται με το πέρασμα του χρόνου.
Αυτό το παιχνίδι έχει λάβει απίστευτες διαστάσεις. Η χώρα έχει καταφέρει το ακατόρθωτο. Την πλήρη αντιστροφή της πυραμίδας της αξίας. Οι μέτριοι παντού οι άξιοι στη γωνία.
Τι παράγει αυτό το παιχνίδι
- γενικευμένη απαξίωση των θεσμών
- συνεχή επιδείνωση της αποτελεσματικότητας του κράτους: ανικανότητα να διαχειριστεί ακόμη και απλά προβλήματα
- αύξηση των συγκρούσεων: αφού δεν υφίσταται ένα ορθολογικό πλαίσιο το οποίο να κατευθύνει τις συμπεριφορές και τις πρακτικές των ατόμων η μόνη ορθολογική συμπεριφορά που μπορούν να αναπτύξουν βασίζεται στο ‘’ο σώζων εαυτόν σωθήτω’’)
- διάχυση του παράδοξου λόγου: ανορθολογικά επιχειρήματα επικρατούν παντού. Για να δικαιολογηθούν π.χ. οι κομματικές τοποθετήσεις στους φορείς του κράτους τα κόμματα έχουν εφεύρει τα εξής καταπληκτικά επιχειρήματα: α) ‘’οι θέσεις είναι πολιτικές’’ και ας είναι καταφανώς τεχνοκρατικές. Γιατί π.χ. η θέση του διοικητή ενός νοσοκομείου είναι πολιτική; β) ‘’χρειαζόμαστε έμπιστους ανθρώπους για να προωθήσουμε την πολιτική μας’’, όλοι γνωρίζουμε όμως ότι τα κόμματα δεν παράγουν, πριν τις εκλογές, συγκεκριμένες πολιτικές ανά τομέα αλλά γενικόλογες προτάσεις, ενώ ανακαλύπτουν το εύρος των προβλημάτων με την ανάληψη της εξουσίας.
Η αδύνατη μεταρρύθμιση
Φανταστείτε τώρα μια ολόκληρη χώρα της οποίας το σύνολο των θεσμών λειτουργεί με αυτό τον τρόπο. Φανταστείτε δηλαδή ότι το σύνολο των μηχανισμών του κράτους παρουσιάζει εντονότατα προβλήματα ανεπάρκειας και δυσλειτουργίας, και ταυτόχρονα καλείται να αντιμετωπίσει όλο και διογκούμενα προβλήματα. Πως αντιμετωπίζεις π.χ. το τεράστιο πρόβλημα αρνησιδικίας που ταλανίζει τη χώρα; Για να εκδικαστεί σήμερα μια υπόθεση και από τους τρεις βαθμούς της διοικητικής δικαιοσύνης απαιτούνται πάνω από 15 χρόνια. Στο ασφαλιστικό με όλες τις παράδοξες ρυθμίσεις καταφέραμε να έχουμε σε μια χώρα των 11 εκ. κατοίκων σχεδόν 3 εκ συνταξιούχους. Πως αντιμετωπίζεις το πρόβλημα με την ανεργία στα ύψη και μια οικονομία η οποία είναι σε μεγάλο βαθμό κρατικοδίαιτη και καθόλου εξωστρεφής; Πως ρυθμίζεις στο τομέα της πολεοδομίας τα σχεδόν 1,5 εκ. αυθαίρετα κτίσματα εκτός σχεδίου πόλεως;
Πώς να μεταρρυθμίσεις όλο αυτό το χάος. με ποιους μηχανισμούς και με ποια στελέχη;
Παράδοξοι θεσμοί παράδοξες συμπεριφορές
Τα προβλήματα όμως δεν παραμένουν μόνο στο επίπεδο της διοικητικό-οργανωτικής ανεπάρκειας των θεσμών της χώρας. Οι θεσμοί με τους κανόνες που παράγουν διαμορφώνουν και ένα συγκεκριμένο τύπο πολιτών.
Σε μια έρευνα που διεξήγαγε το πανεπιστήμιο Μακεδονίας το περασμένο έτος οι ερευνητές εντόπισαν μια απίστευτα υψηλή δημοτικότητα των συνωμοσιολογικών θεωρήσεων της πραγματικότητας από την πλευρά των πολιτών.
Σε αυτή την έρευνα λοιπόν οι συμπολίτες μας σε ποσοστό 75,25% θεωρούν ότι η κρίση της ελληνικής οικονομίας ήταν προσχεδιασμένη από διάφορα εξωθεσμικά κέντρα, 68,66% υποστηρίζει ότι το φάρμακο για την θεραπεία του καρκίνου έχει βρεθεί αλλά δεν δίνεται σε ευρεία κυκλοφορία, 58,74% ισχυρίζεται ότι η επίθεση στους δίδυμους πύργους ήταν αποτέλεσμα καλά οργανωμένου σχεδίου των ΗΠΑ για να επιβάλουν την εξωτερική τους πολιτική, ενώ υπάρχει και ένα 27% που πιστεύει ότι ακόμη και ο Νιλς Άρμστρονγκ δεν πάτησε ποτέ στη Σελήνη το 1969 αλλά ότι η προσσελήνωση είχε σκηνοθετηθεί σε ερημική τοποθεσία.
Αν και πάντα πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί έναντι των αποτελεσμάτων τέτοιων ερευνών και κυρίως στην εύκολη εξαγωγή συμπερασμάτων και γενικεύσεων είναι ομολογουμένως εντυπωσιακό να βλέπεις τόσο υψηλά ποσοστά ανορθολογισμού τα οποία αν μη τι άλλο πρέπει να μας προβληματίσουν.
Ας αναρωτηθούμε λοιπόν
Τι τύπο πολιτών μπορεί να παράξει ένα εκπαιδευτικό σύστημα που θεωρεί ότι ο καλλίτερος τρόπος παραγωγής ώριμων και σκεπτόμενων ανθρώπων είναι η παπαγαλία. Πανεπιστήμια που δεν παράγουν διανοούμενους και κριτική σκέψη, που επιβραβεύουν την απόκτηση του πτυχίου και όχι της γνώσης. Κόμματα που θεωρούν ότι το μικροκομματικό παίγνιο είναι η πεμπτουσία της δημοκρατίας και της διακυβέρνησης της χώρας, ότι ο λαϊκισμός είναι το ιδανικότερο μέσο για να κερδίσουν το εκλογικό σώμα, που δεν παράγουν πολιτική και πολιτικούς, που κατακεραυνώνουν λεκτικά τη διαπλοκή, τη διαφθορά και το κομματικό κράτος αλλά θεωρούν ταυτόχρονα ότι τα αίτια της κρίσης οφείλονται αποκλειστικά σε εξωγενείς παράγοντες. ΜΜΕ που βομβαρδίζουν τους πολίτες με ασήμαντα πράγματα, που δίνουν βήμα λόγου πρωτίστως σε όσους ευτελίζουν τον δημόσιο διάλογο.
Τι αντίληψη και τι συνείδηση των πραγμάτων παράγουν με λίγα λόγια θεσμοί που είναι περίκλειστοι και αυτοαναφέρονται. Που αρνούνται να απομονώσουν τα προδήλως παράλογα επιχειρήματα και αυτούς που τα εκφέρουν στη σφαίρα στην οποία ανήκουν δηλαδή στην ιδιωτική.
Τελικά ποιους βολεύει αυτό το πλαίσιο
Οι συνήθεις απαντήσεις είναι ότι βολεύει το σύστημα, τους ημετέρους, τις οργανωμένες ομάδες συμφερόντων. Το σημαντικό ερώτημα όμως δεν είναι ποιους βολεύει αλλά ακριβώς το αντίστροφο, ποιους δεν βολεύει.
Και η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι ότι δεν βολεύει κανένα. Όλοι υφιστάμεθα τις συνέπειες αυτής της λειτουργίας των θεσμών και όλοι μαζί θα συνεχίσουμε να υφιστάμεθα τις συνέπειες της κρίσης.
Υπάρχει λύση;
Οι τεχνικές λύσεις υπάρχουν. Όμως το πρόβλημα δεν βρίσκεται εκεί. Το βασικό ερώτημα είναι εάν υπάρχουν οι δυνάμεις οι οποίες: αντιλαμβάνονται πως πραγματικά λειτουργεί το παιχνίδι και ποιες είναι οι βασικές προϋποθέσεις για την αλλαγή της κατάστασης, έχουν συνείδηση των τεράστιων συνεπειών για τη χώρα και τους πολίτες της και τέλος επιθυμούν να συνασπιστούν για να αλλάξουν τα πράγματα. Εάν υφίστανται τα παραπάνω τότε ίσως υπάρχει λύση η οποία ούτως ή άλλως θα είναι μακροπρόθεσμη. Εάν όχι είναι απολύτως βέβαιο ότι η χώρα θα βιώσει πέραν της οικονομικής κρίσης μια μακρά περίοδο θεσμικής και αξιακής παρακμής.