Οι μη λειτουργικές ούτε βιώσιμες συνθήκες της πραγματικότητας, που διαμορφώνονται σε πλανητικό επίπεδο, δείχνουν με μεγάλη σαφήνεια, ότι τα χρονικά περιθώρια για την συνέχιση αυτής της αδιέξοδης πορείας έχουν εξαντληθεί.

Άμεσα πρέπει να αντιμετωπισθούν τα γενεσιουργά αίτια της διαμόρφωσης των αδιέξοδων συνθηκών και να γίνουν οι αναγκαίες αλλαγές, οι οποίες θα δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις για την υπέρβαση τους και την οικοδόμηση μιας πραγματικότητας χωρίς ανισορροπίες και υψηλό βαθμό διακινδύνευσης.

Μπορεί τα διάφορα κοινωνικά συστήματα, από το πολιτικό μέχρι το οικονομικό, να δυσκολεύονται να κατανοήσουν, ότι το μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης παράγει μεγάλων διαστάσεων προβλήματα, όμως επείγει η αλλαγή οπτικής. Ειδάλλως θα δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για κοινωνικές αναταράξεις.

Πολύ χαρακτηριστική είναι η τοποθέτηση της Luisa Neubauer, ηγετικού στελέχους της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης Fridays for Future στην Γερμανία, σε άρθρο της στην Zeit online, ότι, όταν δεν γίνεται τίποτα ακόμη και από αυτούς, που εκφράζουν σωστές θέσεις στο θεωρητικό πεδίο (οι «Πράσινοι» στην γερμανική κυβέρνηση), πρέπει να βγούμε στους δρόμους.

Αυτή η τοποθέτηση είναι ερμηνεύσιμη, εάν ληφθεί υπόψη η πραγματικότητα. Η συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα τον Μάϊο (2022) ήταν κατά 50% υψηλότερη από την προβιομηχανική εποχή, δηλαδή για πρώτη φορά στη γη τα τελευταία 4 εκατομμύρια χρόνια.

Επίσης η ανθρωπογενής υπερθέρμανση του πλανήτη λόγω της παραγωγής ενέργειας με την καύση ορυκτών καυσίμων, τις μεταφορές, την παραγωγή τσιμέντου και την αποψίλωση δασών ευθύνεται για αυτό το ύψος, επεσήμανε η Αμερικανική Υπηρεσία Παρατήρησης των Ωκεανών και της Ατμόσφαιρας (National Oceanic and Atmospheric Administration, NOAA), η οποία υπάγεται στο Υπουργείο Εμπορίου.

Το σημερινό επίπεδο κινείται περίπου ανάλογα με αυτό, που κατεγράφη πριν από 4,1 έως 4,5 εκατομμύρια χρόνια, όταν το διοξείδιο του άνθρακα ήταν 400 ppm .

Ακόμη πιο ανεύθυνο είναι, ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία δρομολόγησε την αλλαγή της κατεύθυνσης αξιοποίησης χρηματικών πόρων για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής με την προτεραιότητα, που δίδεται τώρα στην παραγωγή όπλων και γενικά πολεμικού υλικού. Ουσιαστικά αντί να προστατεύεται η βιοποικιλότητα, προωθείται η καταστροφή οικοσυστημάτων. Πολλά είδη εξαφανίζονται.

Από την άλλη πλευρά η βιομηχανία πετρελαίου, η οποία είναι ο κύριος παράγων προώθησης της κλιματικής αλλαγής, καταγράφει τεράστια κέρδη. Παράλληλα η βιομηχανία γεωργικών φαρμάκων, η οποία διασπείρει δηλητηριώδεις ουσίες στο έδαφος και στο νερό, επέβαλε τα συμφέροντα της στην Ευρωπαϊκή Ένωση με την αναβολή κατάθεσης νομοθετημάτων για τον περιορισμό της αλόγιστης χρήσης γεωργικών σκευασμάτων.

Επίσης η Ευρωπαϊκή Ένωση σχεδιάζει την γρήγορη υλοποίηση 30 έργων σε σχέση με το φυσικό αέριο μετά την επιβολή κυρώσεων στη Ρωσία λόγω της εισβολής στην Ουκρανία.

Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις ClientEarth, Friends of the Earth Europe και Food and Water Action Europe ζητούν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να επανεξετάσει την πολιτική της σε αυτό τον τομέα.

Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και το Ευρωκοινοβούλιο, το οποίο συμφώνησε με την πολιτική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η Μη Κυβερνητική Οργάνωση ClientEarth χαρακτήρισε τρομακτική αυτή την απόφαση, διότι η μεγαλύτερη παραγωγή ορυκτών καυσίμων θα δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα. Ο στόχος περιορισμού της θερμοκρασιακής ανόδου στους 1,5 βαθμούς Κελσίου δεν είναι πλέον εφικτός.

Τέλος οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και τα «σκουπίδια», που παράγουν οι στρατοί, πρέπει να εξετασθούν και να μηδενισθούν, διότι επιβαρύνουν το κλίμα και το περιβάλλον, δηλαδή την ποιότητα ζωής του ανθρώπου.  

Αυτό επιβεβαιώνεται από τις τεράστιες ποσότητες ορυκτών καυσίμων, που καταναλώνουν οι στρατοί. Για παράδειγμα ο αμερικανικός στρατός μόνο στο πλαίσιο των πολεμικών συγκρούσεων με τρομοκράτες εξέπεμψε 1,2 δισεκατομμύρια τόνους αέρια του θερμοκηπίου (Neta Crawford, πολιτικός επιστήμων στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής με έρευνες για την σχέση στρατού και κλίματος).

Ίσως η ουτοπία ενός κόσμου χωρίς βία στη σημερινή πραγματικότητα θα πρέπει να αποτελεί σημείο αναφοράς της δραστηριοποίησης των κοινωνιών στα διάφορα κινήματα. Ιδιαιτέρως οι νέοι μπορούν να λειτουργήσουν ως καταλύτες για την προώθηση αυτής της οπτικής.

Αυτή η στάση καθίσταται αναγκαία αν ληφθεί υπόψη η τοποθέτηση του Γενικού Γραμματέα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών σε πρόσφατη συνέντευξη του, ότι η εισβολή της Ρώσων στην Ουκρανία σε συνδυασμό και με άλλες παγκόσμιες κρίσεις, όπως είναι η κλιματική και η πανδημία του Covid-19, έχει οδηγήσει στην μεγαλύτερη αύξηση του κόστους ζωής εδώ και μια γενιά.

Περίπου 1,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι σε 94 χώρες είναι εκτεθειμένοι σε μια από αυτές τις κρίσεις, ενώ η σημερινή επισιτιστική κρίση λόγω του πολέμου στην Ουκρανία και της γενικότερης αντιμετώπισης του στο γεωπολιτικό πεδίο θα μπορούσε να μετατραπεί «σε καταστροφή παγκοσμίων διαστάσεων το 2023» (Antonio Guterres).

Σε ανάλογο αρνητικό μήκος κύματος κινείται και η παγκόσμια δημογραφική πορεία. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών προέβλεπε, ότι η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού θα έφτανε τα 11 δισεκατομμύρια ανθρώπους το 2100.

Ήδη όμως στην Ιαπωνία, στη Ρωσία, στη Νότια Κορέα και στα περισσότερα κράτη της Ευρώπης έχει αρχίσει η πληθυσμιακή συρρίκνωση. Σύμφωνα με έρευνα επιστημόνων του πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «The Lancet» προβλέπεται, ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός θα φτάσει τα 9,7 δισεκατομμύρια και μετά θα αρχίσει να μειώνεται συνεχώς.

Για να διατηρήσει μια χώρα τον πληθυσμό της, ο μέσος όρος γεννήσεων πρέπει να είναι 2,1 ανά ζευγάρι. Ο δείκτης γονιμότητας στην Ευρώπη είναι1,5, στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής 1,6, στην Ιαπωνία 1,3 και στη Ρωσία 1,6.

Σύμφωνα με το περιοδικό The Lancet ο παγκόσμιος δείκτης γονιμότητας το 2100 δεν θα υπερβαίνει το 1,66. Κύριες αιτίες είναι η αστυφιλία, η ευκολότερη πρόσβαση στα αντισυλληπτικά μέσα, η θέση της γυναίκας στο εργασιακό δυναμικό και η εκπαίδευση της. Εκείνο, που δεν αναφέρεται, είναι ο ρόλος των κοινωνικών ανισοτήτων στις ανεπτυγμένες χώρες σε συνδυασμό με την οπτική του μονοδιάστατου υλικού ευδαιμονισμού στα όρια του βιολογικού χρόνου, η οποία αποτελεί βασική κοινωνική αξία στην σύγχρονη κοινωνία.  

Στην Ελλάδα μέχρι το 2100 η μείωση του πληθυσμού θα κυμανθεί στο 24%. Η κυβέρνηση παίρνει μέτρα, όπως είναι η επέκταση του ωραρίου έως τις 6 το απόγευμα στους παιδικούς σταθμούς και σε δημοτικά σχολεία. Για να αποδίδουν όμως τέτοια μέτρα, θα πρέπει να αντιμετωπισθούν και άλλα γενεσιουργά αίτια. Σε συνθήκες οικονομικής κρίσης (π.χ. ο πληθωρισμός στην Ελλάδα τον Μάιο 2022 ήταν 11,3%), όπως αυτές, που διανύουν οι κοινωνίες αυτή την περίοδο, αυτά τα μέτρα είναι ανεπαρκή.

Επείγει να αναζητηθούν λύσεις, στο πλαίσιο των οποίων αντιμετωπίζονται τα αίτια, που προκαλούν τις ανισορροπίες και συρρικνώνουν την προοπτική βιώσιμου μέλλοντος, επειδή σχετίζονται άμεσα με το σύστημα κοινωνικής οργάνωσης και το αξιακό πλαίσιο, που οριοθετεί τον τρόπο ζωής και βίωσης της πραγματικότητας.

Συγκεκριμένα πρέπει να αντιμετωπισθούν τα προβλήματα, που παράγουν η μαζοποίηση των κοινωνιών στα μεγάλα αστικά κέντρα, η μη λειτουργική και άγρια εκμετάλλευση της φύσης, η υποκατάσταση των κοινωνικών αξιών από μονοδιάστατα καταναλωτικά πρότυπα, η εργαλειοποίηση του ανθρώπου με στόχο την λειτουργικότητα και οικονομική απόδοση των κοινωνικών συστημάτων (οικονομικό, υγείας κ.λ.π.), η μη έκφραση και πραγμάτωση του ανθρώπινου και του κοινωνικού συμφέροντος με αποτέλεσμα την δημιουργία πολλών επικίνδυνων ανισορροπιών, η αδυναμία ελέγχου των επιπτώσεων της εξέλιξης στην ανθρώπινη οντότητα (π.χ. η τεχνητή νοημοσύνη στον εργασιακό τομέα και η ψηφιακή τεχνολογία με την πρόσδωση μεγάλης ταχύτητας στην διαμόρφωση της πραγματικότητας με αποτέλεσμα την παραγωγή υψηλού βαθμού πολυπλοκότητας και αδυναμίας νοητικής επεξεργασίας από τον απλό πολίτη), ο εθνικισμός και η λογική της γεωπολιτικής ισχύος σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης και υψηλού βαθμού αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης των κοινωνιών.

Βέβαια χρονικά περιθώρια για ακόμη μεγαλύτερες καθυστερήσεις στην λήψη πολιτικών αποφάσεων δεν υπάρχουν. Ανάλογη στενότητα χρόνου υπάρχει και στο κοινωνικό πεδίο. Εάν δεν αντιμετωπισθούν άμεσα τα αίτια της μη διαμόρφωσης λειτουργικών και βιώσιμων συνθηκών, επειδή σίγουρα απαιτούνται βαθιές τομές στο σύστημα κοινωνικής οργάνωσης και στον τρόπο βίωσης της ζωής από τους πολίτες, τότε οι επιπτώσεις θα είναι πολύ πιο οδυνηρές, διότι θα κυριαρχήσουν τα αδιέξοδα στην πορεία των κοινωνιών.

Οι προειδοποιήσεις του Γενικού Γραμματέα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για την μετατροπή των σύγχρονων κρίσεων «σε καταστροφή παγκοσμίων διαστάσεων» δείχνουν την κατεύθυνση της ακολουθητέας πορείας από την παγκόσμια κοινότητα.