Ο Ούλωφ Πάλμε έλεγε ότι η Σοσιαλδημοκρατία είναι συνεχής μεταρρύθμιση, με την έννοια ότι δεν υπάρχουν μόνιμες λύσεις και ότι οι απαντήσεις στα όποια προβλήματα, πλειστάκις, δεν μπορούν να δοθούν στη λογική του άσπρο-μαύρο. Επομένως, το θέμα της μεταρρύθμισης σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο παραμένει πάντοτε ανοιχτό. Ωστόσο, αυτό που διαφοροποιεί τις τομές από τις παρεμβάσεις είναι ο χρόνος και η κλίμακα. Η ριζοσπαστική πολιτική απαιτεί μακρόπνοο σχεδιασμό ακόμη και αν το επικοινωνιακό κομμάτι λειτουργεί με το συναίσθημα της στιγμής.

Ένας από τους βασικούς λόγους που στην Ελλάδα όλα στήνονται στο πόδι είναι το έλλειμμα εκπαίδευσης το οποίο μας εμποδίζει να σκεφτούμε. Η εκπαίδευση, ξέρεις, χαρακτηρίζει το σύνολο της οικονομίας και της δημόσιας διοίκησης ενός κράτους. Το αν μία εθνική οικονομία θα έχει διεθνείς αναφορές, αν θα έχει χαρακτήρα κατασκευαστικό ή μεταπρατικό, το αν θα είναι εξωστρεφής ή εσωστρεφής, εν πολλοίς, ορίζεται από τη δομή και τη μαζικότητα της εκπαίδευσης. Η πολιτική η οποία αλλάζει το χαρακτήρα του εκπαιδευτικού συστήματος είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα μεταρρύθμισης η οποία ανεξάρτητα από το πόσο αποφασιστική είναι, θέλει το χρόνο της για να καρποφορήσει. Τούτο είναι ένα ακόμη δείγμα για τον τρόπο που λειτουργεί το πολιτικό μας σύστημα, αλλάζουν διαρκώς και τα πάντα στο όνομα και μόνο της αλλαγής. Είναι γεγονός ότι η ελληνική κοινωνία δεν έχει όραμα, δεν έχει σχέδιο δράσης, δεν έχει μεταρρυθμιστικό οίστρο. Ακόμη και σήμερα, η διάλυση του κοινωνικού ιστού δεν έχει φέρει παρά ελάχιστες δημιουργικές δυνάμεις στην επιφάνεια και όσα έγιναν και γίνονται σε πολιτικό επίπεδο είναι, κυρίως, λόγω της παρουσίας των ξένων. Η πραγματικότητα είναι ότι το εγχώριο, το δικό μας πολιτικό σύστημα είναι βαθιά συντηρητικό.

Διάβαζα, μία μελέτη του Teach-for-America, ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού, ο οποίος έχει στόχο τη μεταρρύθμιση της δημόσιας εκπαίδευσης των ΗΠΑ. Ο λόγος είναι τα φτωχά αποτελέσματα των Αμερικανών στις θετικές επιστήμες, τα χαμηλά ποσοστά εισαγωγης στα κολλέγια και το υψηλό ποσοστό διαρροής μαθητών. Οι ΗΠΑ χάνουν διαρκώς έδαφος όσον αφορά την κατάταξή τους στο επίπεδο σπουδών ανάμεσα στις χώρες του ΟΟΣΑ. Θυμίζω, ότι κινητήρια δύναμη των ΗΠΑ είναι η αριστεία στα πανεπιστήμια αλλά αυτό συμβαίνει κυρίως λόγω των μεταναστών με υψηλή εξειδίκευση – Περισσότερες από τις μισές νεοφυείς επιχειρήσεις τεχνολογίας στις ΗΠΑ, ιδρύονται από μετανάστες. Η μελέτη του Teach-for-America τόνιζε, κατά προτεραιότητα, το πρόβλημα της διαρροής των εκπαιδευτικών και όχι των μαθητών. Ενώ τα αποτελέσματα του πιλοτικού προγράμματος έδειξαν ότι αν αυξηθεί το ποσοστό των δασκάλων με μεταδοτικότητα όλοι οι υπόλοιποι δείκτες θα παρουσιάσουν θεαματική βελτίωση. Με άλλα λόγια, οι δομές της οικονομίας και της δημόσιας διοίκησης είναι θέμα εκπαίδευσης, δηλαδή κατ’ ουσίαν είναι θέμα προσωπικού.

Οι δομές βελτιώνονται όταν αποκτήσουν τρόπο μέτρησης σε ένα σύστημα με διαφάνεια και κανόνες που είναι γνωστοί και διαθέσιμοι προς κάθε ενδιαφερόμενο. Ακόμη και αν ο τρόπος μέτρησης δεν είναι ο πλέον κατάλληλος τα αποτελέσματα είναι πιο χρήσιμα από την ασάφεια και τον αποπροσανατολισμό. Η εκπαίδευση εξασφαλίζει ένα ελάχιστο όριο συναίνεσης και μεθόδου τα οποία είναι απαραίτητα σε κάθε συλλογική διαδικασία. Το έλλειμμα παιδείας στα πράγματα φαίνεται σε κάθε προσπάθεια που έχει συλλογικό χαρακτήρα, από τον κατακερματισμό της κεντροαριστεράς μέχρι τις φορολογικές διατάξεις, και από τη διοικητική μεταρρύθμιση μέχρι την εισπρακτική και όχι αναδιανεμητική λογική του ελληνικού κράτους.

Ο Θεόδωρος Πάγκαλος έλεγε ότι το μνημόνιο είναι ευκαιρία. Ναι, είναι ευκαιρία, αγαπητοί φίλοι, είναι ευκαιρία διότι το μεγαλύτερο διακρατικό δάνειο που δόθηκε ποτέ στο σύγχρονο κόσμο σου δίνει το χρόνο να βγάλεις τα συμπεράσματα σου. Για ποιο λόγο, σε μια μεταπολίτευση η οποία λειτούργησε, δημιουργώντας ένα περιβάλλον πολιτικής σταθερότητας, η εθνική μας οικονομική πολιτική απέτυχε.. Και η αποτυχία έγκειται όχι στο ότι δεν γίναμε πλουσιότεροι αλλά στο ότι δεν είχε συνέχεια.