Η βιωνόμενη πραγματικότητα από τους πολίτες στην Ελλάδα από το ένα μέρος δείχνει, ότι το πολιτικό σύστημα δεν έχει την επάρκεια και τον αναγκαίο σύγχρονο προσανατολισμό για την οικοδόμηση λειτουργικής διαχείρισης της εξέλιξης με σημείο αναφοράς το κοινωνικό συμφέρον στην προοπτική του χρόνου και από το άλλο μέρος πιστοποιεί, ότι η κοινωνία ακόμη δεν έχει διαμορφώσει πλήρως τις αναγκαίες δομές για την έκφραση του κοινωνικού συμφέροντος και την προώθηση της πραγμάτωσης του στο πλαίσιο θεσμοθετημένων διαδικασιών διαλόγου με το πολιτικό σύστημα.
Η μέχρι τώρα πρακτική, που ακολουθείται από τις υπάρχουσες δομές της κοινωνίας πολιτών, εξαντλείται στην έκφραση της κοινωνικής δυσαρέσκειας για την μη λειτουργική πολιτική διαχείριση της δυναμικής της εξέλιξης, χωρίς όμως να διαμορφώνονται κοινωνικά κινήματα, τα οποία στο πλαίσιο δημοκρατικών διαδικασιών θα εκφράζουν και θα προωθούν το κοινωνικό συμφέρον.
Με αυτά τα δεδομένα η κοινωνική δυσαρέσκεια για την ακολουθούμενη πολιτική διαχείριση της πραγματικότητας δεν είναι αποτελεσματική, διότι στην προοπτική του χρόνου ελέγχεται στο επικοινωνιακό πεδίο με πολιτικούς τακτικισμούς, χωρίς να δίνονται βιώσιμες λύσεις στις ανισορροπίες, που υποσκάπτουν την ευημερία και την συνοχή της κοινωνίας.
Εξάλλου καιροφυλακτεί και ο κίνδυνος αναζήτησης λύσεων από τους πολίτες σε πολιτικά σχήματα, που εκφέρουν πολιτικό λόγο, ο οποίος ενεργοποιεί το θυμικό και φαντασιώσεις σε σχέση με τις συνθήκες ζωής στο μέλλον. Και αυτό οδηγεί σε αδιέξοδες επιλογές, ενώ παράλληλα δεν δρομολογεί την αναγκαία επανεκκίνηση του πολιτικού συστήματος.
Επείγει η αλλαγή της κατεύθυνσης της πορείας τόσο από το πολιτικό σύστημα όσο και από την κοινωνία πολιτών, επειδή οι ανισορροπίες του συστήματος κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας είναι πολύ μεγάλες και η ταχύτατη ροή της εξέλιξης δεν θα είναι πλέον διαχειρίσιμη, εάν συνεχισθεί η ίδια πολιτική και κοινωνική οπτική, διότι η χώρα οδηγείται σε αδιέξοδες και μη βιώσιμες συνθήκες.
Για παράδειγμα η υπογεννητικότητα πολύ σύντομα δεν θα είναι διαχειρίσιμη. Σύμφωνα με την Eurostat οι γεννήσεις το 2022 ανήλθαν σε 75.921, δηλαδή κατεγράφη μείωση κατά 11,4% σε σύγκριση με το 2021, στο οποίο οι γεννήσεις ήταν 85.346. Σε σχέση με το μέλλον οι προβλέψεις είναι πολύ δυσάρεστες. Το 2050 ο πληθυσμός της Ελλάδας θα είναι 7,5 εκατομμύρια.
Η μείωση οφείλεται στην οικονομική αβεβαιότητα, στην ακρίβεια και στην έλλειψη κοινωνικών παροχών στις οικογένειες σε επαρκή βαθμό. Επίσης η γήρανση του πληθυσμού και η μετανάστευση στο εξωτερικό επιδεινώνουν το πρόβλημα. Αρνητικές επιπτώσεις έχει και ο αξιακός προσανατολισμός στον υλικό ευδαιμονισμό στο πλαίσιο του μονοδιάστατου καταναλωτισμού και της κοινωνίας του θεάματος (νόημα στην ζωή δίνει η εντύπωση, που προκαλεί το θέαμα) σε συνδυασμό με την έλλειψη επαρκούς χρόνου για την διεκπεραίωση οικογενειακού ρόλου.
Ποιες είναι οι προτάσεις του πολιτικού συστήματος για την αντιμετώπιση και άρση των γενεσιουργών αιτίων αυτής της ανισορροπίας και των κινδύνων, που συνεπάγονται; Επίσης ποιες είναι οι δυνατότητες ενεργοποίησης της κοινωνίας πολιτών για την έναρξη διαλόγου και την ευαισθητοποίηση των πολιτών για τις επιπτώσεις, που θα υπάρξουν, εάν συνεχισθεί η μέχρι τώρα διαχείριση της;
Ανάλογο ενδιαφέρον έχει και έρευνα του Ευρωβαρόμετρου (Eurobarometer) για τους νέους στην Ευρωπαϊκή Ένωση και ειδικότερα στην Ελλάδα, η οποία είναι αποκαλυπτική για τις προτεραιότητες τους στην βίωση της πραγματικότητας και τις ανασφάλειες, που τους δημιουργούν οι συνθήκες στους διάφορους τομείς κοινωνικής δραστηριοποίησης.
Από 25 Σεπτεμβρίου έως 3 Οκτωβρίου 2024 πραγματοποιήθηκε από την Ipsos για το Ευρωβαρόμετρο έρευνα στα 27 κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την νεολαία με 25.863 συνεντεύξεις νέων ηλικίας 16 έως 30 ετών. Από αυτούς 1.033 είναι Έλληνες και 514 Κύπριοι.
Οι πολιτικές προτεραιότητες για τους Έλληνες νέους πρέπει να είναι η οικονομική κατάσταση και η δημιουργία θέσεων εργασίας (43%), η άνοδος των τιμών και το κόστος διαβίωσης (42%), η κοινωνική προστασία, η πρόνοια και η υγειονομική περίθαλψη (32%) και το περιβάλλον και η κλιματική αλλαγή (28%).
Το πολιτικό σύστημα μέχρι τώρα δεν είναι σε θέση να ισορροπήσει λειτουργικά και με βιώσιμη προοπτική αυτές τις παραμέτρους της βιωνόμενης πραγματικότητας. Τόσο η οικονομική κατάσταση, η ακρίβεια, η κοινωνική προστασία, η υγειονομική περίθαλψη όσο και κλιματική αλλαγή δεν ελέγχονται, ούτε διαφαίνεται προοπτική αντιμετώπισης των γενεσιουργών αιτίων. Η κοινωνία πολιτών πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες, που της αναλογούν και να εκφράζει το κοινωνικό συμφέρον και παράλληλα να προωθεί την πραγμάτωση του.
Η δυναμική της εξέλιξης είναι πολύ γρήγορη και επιβάλλει την άμεση ενεργοποίηση της κοινωνίας πολιτών για την προώθηση και λήψη μέτρων, αφού κατατεθούν προτάσεις για την άρση των ανισορροπιών, που παράγει το σύστημα κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Σε έκθεση της επιστημονικής ομάδας Climatebook με συντονιστή τον Κωνσταντίνο Λαγουβάρδο, διευθυντή ερευνών στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, αναφέρεται, ότι το 2024 ήταν το θερμότερο έτος σε παγκόσμιο επίπεδο. Η μέση θερμοκρασία ξεπέρασε κατά 1,6 βαθμούς Κελσίου την μέση τιμή στην προβιομηχανική εποχή (1850-1900). Επίσης επισημαίνεται, ότι «η θερμοκρασία στην Ελλάδα ανεβαίνει γρήγορα και σταθερά τα τελευταία 30 χρόνια, ενώ η επιτάχυνση της κλιματικής κρίσης είναι πολύ γρήγορη την τελευταία 10ετία».
Σχετικά με το ύψος της βροχής το 2024 ήταν από τα πιο ξηρά έτη των τελευταίων χρόνων στην Ελλάδα, ενώ το νερό χάνεται προς την θάλασσα μέσω των χειμάρρων και της επιφανειακής απορροής. Η δε θερμοκρασία της θάλασσας ήταν η υψηλότερη σε όλα τα πελάγη, ενώ σε περιοχές του Βόρειου Αιγαίου και της Ρόδου η άνοδος έφτασε στους 2,4 βαθμούς Κελσίου.
Η χιονοκάλυψη στην Ελλάδα σύμφωνα με στοιχεία του Κωνσταντίνου Λαγουβάρδου μειώνεται σταθερά και αυτό έχει πολύ αρνητικές επιπτώσεις, διότι το χιόνι είναι ο πιο αποδοτικός τρόπος τροφοδοσίας των υδροφόρων οριζόντων, επειδή λιώνει αργά. Τέλος σε 8 χρόνια κάηκε το 37% των δασών της Αττικής, ενώ το 2024 κατεγράφησαν 31 αρνητικά φαινόμενα (πλημμύρες, ισχυροί άνεμοι κ.λ.π.), που είχαν κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις με κόστος 9 ανθρώπινες ζωές.
Ακόμη πιο δυσοίωνο για την Ελλάδα είναι, ότι το 2024 κατατάχθηκε «στις χώρες με υψηλότερες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στην Ευρώπη. Αυτό οφείλεται κυρίως στην εξάρτηση από ορυκτά καύσιμα, όπως ο λιγνίτης και το φυσικό αέριο, για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας».
Οι δομές της κοινωνίας πολιτών και ιδιαιτέρως οι περιβαλλοντικές είναι ζωτικής σημασίας ανάγκη σε συνεργασία με την επιστημονική κοινότητα να δρομολογήσουν άμεσα διάλογο στις τοπικές κοινωνίες για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών, ενώ παράλληλα να προσανατολίσουν και το πολιτικό σύστημα προς μια λειτουργική κατεύθυνση σε σχέση με την αντιμετώπιση της συνεχώς επιταχυνόμενης κλιματικής αλλαγής. Πρέπει να συνειδητοποιηθεί, ότι η ριζική αντιμετώπιση των ανισορροπιών, που απειλούν μέχρι και την βιωσιμότητα, συνεπάγεται επώδυνες αλλαγές ακόμη και στον τρόπο ζωής.
Η ανεπάρκεια του πολιτικού συστήματος για την οικοδόμηση λειτουργικής διαχείρισης της εξέλιξης με σημείο αναφοράς το κοινωνικό και το ανθρώπινο συμφέρον δρομολόγησε το κύμα διαδηλώσεων διαμαρτυρίας σε όλη την Ελλάδα, ενώ παράλληλα ανέδειξε σοβαρές αρνητικές διαπιστώσεις σε σχέση με την οργάνωση και την λειτουργία του κοινωνικού συστήματος.
Με μεγάλη σαφήνεια τις εξέφρασε η πρόεδρος του Συλλόγου Τέμπη 28.2.2023 Μαρία Καρυστιανού σε εκδήλωση για το Κράτος Δικαίου, που πραγματοποιήθηκε στην Κομοτηνή. Σε σχέση με το άρθρο 86 του συντάγματος (περί ευθύνης υπουργών) είπε «Δημοκρατία δεν νοείται, όταν οι πολίτες δεν είναι ίσοι απέναντι στους νόμους» και «Με την ασυλία και την ατιμωρησία έχουμε βυθιστεί στη χρόνια διαφθορά και έχουμε παραδώσει την λειτουργία του κράτους στο παρακράτος». Σε σχέση με την Δικαιοσύνη είπε «Το αποτρόπαιο παζλ συμπληρώνεται λόγω της στενής συνεργασίας του κράτους με την διορισμένη από την ίδια την κυβέρνηση ηγεσία της Δικαιοσύνης».
Εάν ληφθεί υπόψη η μαζική συμμετοχή των πολιτών στις διαδηλώσεις διαμαρτυρίας για την τραγωδία των Τεμπών και την διαχείριση της από την κυβέρνηση και άλλους πολιτειακούς θεσμούς, τότε η εμπιστοσύνη της κοινωνίας σε αυτούς και στο πολιτικό σύστημα έχει χαθεί. Όμως δείχνει, ότι οι πολίτες έχουν ακόμη αντανακλαστικά με ηθικό φορτίο και δυνατότητα να δραστηριοποιούνται ως ατομικά και συλλογικά υποκείμενα.
Απομένει μόνο η οικοδόμηση λειτουργικής και με διαφορετικού προσανατολισμού ποιοτικά χαρακτηριστικά σχέσης μεταξύ της κοινωνίας πολιτών και του πολιτικού συστήματος με στόχο την διαμόρφωση συνθηκών ισότητας, δικαιοσύνης και δημοκρατικής λειτουργίας με σημείο αναφοράς το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον.
Η κοινωνία πολιτών ως μορφές κοινωνικής δραστηριοποίησης ατόμων ή ομάδων, που δεν συνδέονται ούτε διοικούνται από το κράτος ή τα κόμματα, αλλά αυτόνομα υπηρετούν την προώθηση και πραγμάτωση δημοκρατικών διαδικασιών με σημείο αναφοράς το κοινωνικό συμφέρον, μπορούν και πρέπει να λειτουργούν σε διαδικασίες διαλόγου ως μεσολαβητές ανάμεσα στους πολίτες, τους οποίους εκφράζουν, με το πολιτικό σύστημα και γενικότερα με τα κοινωνικά συστήματα και το κράτος.
Αυτό σημαίνει, ότι η δραστηριοποίηση των δομών της κοινωνίας πολιτών είναι ανάγκη να διαπερνάται από την οπτική διεύρυνσης της λειτουργίας τους με εργαλείο την διαμόρφωση κοινωνικών κινημάτων, τα όρια των οποίων δεν θα εξαντλούνται σε εθνικό, αλλά θα εκτείνονται σε ευρωπαϊκό και πλανητικό επίπεδο.
Βασικοί στόχοι θα πρέπει να είναι η χωρίς καθυστέρηση οικοδόμηση συνθηκών και διαδικασιών διαλόγου τόσο με τους πολίτες στις τοπικές κοινωνίες όσο και με το πολιτικό σύστημα, ώστε να εκφράζεται και να προωθείται το κοινωνικό συμφέρον με την υλοποίηση ανάλογων πολιτικών.