Η πορεία των σύγχρονων κοινωνιών οριοθετείται από υψηλό βαθμό διακινδύνευσης και φαινόμενα, τα οποία με ταχείς ρυθμούς αρχίζουν να διαμορφώνουν συνθήκες αποσύνθεσης, διότι δεν καλλιεργούνται συνεκτικές κοινωνικές αξίες (υποκαθίστανται από μονοδιάστατα καταναλωτικά πρότυπα), δεν αναπτύσσεται διάλογος σε συλλογικές διαδικασίες στις τοπικές κοινωνίες για την προσέγγιση και ανάδειξη του κοινωνικού συμφέροντος και την λειτουργία των πολιτών ως ατομικών ή συλλογικών υποκειμένων σε μια πολύπλοκη πραγματικότητα, η οποία υπερβαίνει πλέον τα εθνικά και τα ευρωπαϊκά όρια και κινείται σε παγκόσμιο επίπεδο.
Επίσης η ανθρώπινη οντότητα με την εμπλοκή των τεχνολογικών εργαλείων (π.χ. ηλεκτρονικά μέσα), που χρησιμοποιεί για την διαχείριση της πραγματικότητας, σε συνδυασμό με την οπτική της κοινωνίας του θεάματος (ο τρόπος αυτοπαρουσίασης ως μέσο για την επίτευξη κοινωνικής αποδοχής και την αναζήτηση νοήματος στη ζωή) απομακρύνεται από την διαμόρφωση ταυτότητας στο πλαίσιο της λειτουργίας της στο κοινωνικό και στο φυσικό περιβάλλον.
Μερικά αντιπροσωπευτικά παραδείγματα από διάφορους τομείς δραστηριοποίησης και η προσέγγιση των συνθηκών, που διαμορφώνονται στις κοινωνίες, αποτυπώνουν με μεγάλη σαφήνεια την κατεύθυνση της ακολουθούμενης πορείας.
Είναι γνωστή πλέον η συμβολή της καύσης άνθρακα στο πλαίσιο της παραγωγής ενέργειας ως προς την δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για την κλιματική αλλαγή. Υποτίθεται, ότι οι κυβερνήσεις λαμβάνουν μέτρα για την έγκαιρη μετάβαση σε άλλες μορφές παραγωγής καθαρής ενέργειας.
Όμως σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (International Energy Agency) η παγκόσμια παραγωγή ενέργειας με καύση άνθρακα το 2021 ανήλθε σε πρωτοφανή υψηλά επίπεδα (10.350 τεραβατώρες), δηλαδή 9% αύξηση σε σύγκριση με το 2020. Η Κίνα καλύπτει πάνω από το 50% της παγκόσμιας παραγωγής ενέργειας με καύση άνθρακα.
Για το 2024 ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας αναμένει συνολική χρήση άνθρακα 8.014 μεγατόνους, δηλαδή 454 μεγατόνους περισσότερο από το 2020. Σύμφωνα με τον εκτελεστικό γραμματέα του οργανισμού Fatih Birol, εάν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα από τις κυβερνήσεις κατά της εκπομπής αερίων, η άνοδος της θερμοκρασίας θα υπερβεί κατά πολύ το όριο των 1,5 βαθμών Κελσίου.
Οι κοινωνίες όμως και οι πολιτικές τους ηγεσίες ακόμη δεν συνειδητοποιούν το μέγεθος του προβλήματος, που δημιουργείται, ούτε αντιλαμβάνονται την απειλή, που προκύπτει από την αργή και μη λειτουργική διαχείριση του χρόνου.
Επίσης αναθεωρούνται οι προβλέψεις για την εξέλιξη της πανδημίας του κορωνοϊού (Covid-19) για το 2022 λόγω της ταχύτατης εξάπλωσης της παραλλαγής Όμικρον, η οποία ανιχνεύθηκε τον Νοέμβριο του 2021.
Η Angela Rasmussen, ιολόγος της Vaccine and Infections Disease Organization του University of Saskatchenan στον Καναδά, δήλωσε, ότι «αν δεν καταφέρουμε να πιέσουμε τους ηγέτες μας να αναλάβουν δράση επειγόντως, πραγματικά προβλέπω, ότι το 2022 θα είναι μια επανάληψη του 2021».
Σύμφωνα δε με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (World Health Organisation) πάνω από 270 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν προσβληθεί από τον Covid-19 μέχρι τώρα, ενώ στην Ευρώπη οι θάνατοι λόγω κορωνοϊού θα μπορούσαν μέχρι τον Μάρτιο του 2022 να ξεπεράσουν τα 2 εκατομμύρια.
Το πολιτικό σύστημα όμως από το ένα μέρος δεν λειτουργεί ούτε παίρνει αποφάσεις με εμπροσθοβαρή οπτική, παρά τις προειδοποιήσεις της επιστημονικής κοινότητας και από το άλλο μέρος δεν αποκαθιστά τις κατάλληλες ισορροπίες μεταξύ των κοινωνικών συστημάτων (π.χ. οικονομικό, εργασιακό, υγείας, εκπαιδευτικό κ.λ.π.), ώστε να ελεγχθεί η δυναμική του Covid-19 μέχρι η ιατρική επιστήμη να διαθέτει τα κατάλληλα και αποτελεσματικά εργαλεία για την αντιμετώπιση της πανδημίας.
Στον τομέα του περιβάλλοντος η αντιμετώπιση της ρύπανσης είναι αναποτελεσματική μέχρι τώρα, αν και οι επιπτώσεις επισημαίνονται καθημερινά. Οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής το 2016 παρήγαγαν 42 εκατομμύρια τόνους πλαστικά σκουπίδια. Αυτή η ποσότητα είναι διπλάσια από την αντίστοιχη, που παράγεται στην Κίνα και πιο υψηλή από αυτήν, που παράγουν όλες οι ευρωπαϊκές χώρες μαζί.
Επίσης η παγκόσμια παραγωγή πλαστικών από 20 εκατομμύρια τόνους το 1966 έφτασε τους 381 εκατομμύρια τόνους το 2015, δηλαδή είκοσι φορές περισσότερους σε διάστημα 50 ετών. Οι αντιδράσεις των κοινωνιών και των πολιτικών τους ηγεσιών δεν είναι αποτελεσματικές, αν και απειλείται η βιωσιμότητα της ανθρώπινης οντότητας, ενώ πολλά είδη εξαφανίζονται.
Η Judith Enk, πρόεδρος της περιβαλλοντικής οργάνωσης Beyond Plastics, είπε, ότι «το μάζεμα των πλαστικών σκουπιδιών από τις θάλασσες δεν θα σώσει τους ωκεανούς. Πρέπει να υπάρξει άμεση αντίδραση από αυτούς, που παίρνουν δεσμευτικές πολιτικές αποφάσεις».
Τα φαινόμενα, που παραπέμπουν σε συνθήκες κοινωνικής αποσύνθεσης, άπτονται και της ποιότητας ζωής των πολιτών ανεξάρτητα από το επίπεδο ευημερίας, το οποίο καταγράφεται στο πλαίσιο της γενικότερης οικονομικής λειτουργίας μιας χώρας.
Για παράδειγμα, σύμφωνα με τον οργανισμό Paritätische Wohlfahrtsverband στην Γερμανία το 16,1% του πληθυσμού απειλείται από την φτώχεια, δηλαδή 13,4 εκατομμύρια άνθρωποι. Φτωχοί θεωρούνται, όσοι έχουν έσοδα λιγότερα από το 60% του μέσου εισοδήματος σε αυτή την χώρα.
Σύμφωνα δε με την Eurostat στην Ελλάδα το 31,5% των παιδιών και νέων κάτω των 18 ετών αντιμετωπίζει τον κίνδυνο της φτώχειας ή του κοινωνικού αποκλεισμού. Ο μέσος όρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι 24,2%. Υψηλότερα ποσοστά από την Ελλάδα καταγράφονται μόνο στην Ρουμανία (41,5%), στην Βουλγαρία (36,2%) και στην Ισπανία (31,8%).
Οι συνθήκες κοινωνικής αποσύνθεσης, που δημιουργούνται από την ακολουθούμενη πορεία, έχουν πολλές διαστάσεις και εμπεριέχουν υψηλό βαθμό διακινδύνευσης.
Είναι ήδη εμφανές, ότι αυξάνονται οι κοινωνικές ανισότητες, ενώ παράλληλα υποσκάπτεται το μέλλον των γενεών, που «έρχονται» και ταυτοχρόνως προκαλούνται ζωτικής σημασίας ανισορροπίες στο περιβάλλον με μεγάλο κόστος για την βιοποικιλότητα (εξαφάνιση ειδών ζώων και φυτών).
Μια άλλη παρενέργεια είναι η συρρίκνωση της κοινωνικής συνοχής, όχι μόνο επειδή αυξάνονται οι κοινωνικές ανισότητες, αλλά και διότι αποδομείται η διαγενεακή ευθύνη λόγω της βραχυπρόθεσμης οπτικής του ατομικού βιολογικού χρόνου ως αποδεκτού περιθωρίου για την επίτευξη της υλικής ευημερίας ανεξάρτητα από τις πιθανές αρνητικές επιπτώσεις σε βάθος χρόνου (π.χ. καύση άνθρακα για την παραγωγή ενέργειας και κλιματική αλλαγή).
Προς την ίδια κατεύθυνση οδηγεί επίσης ο τρόπος αξιοποίησης της τεχνολογίας (και ιδιαιτέρως της ψηφιακής) με τις επιπτώσεις στον τρόπο ζωής του ανθρώπου και στην σχέση του με την φύση. Η εικονική προσέγγιση της πραγματικότητας στο πλαίσιο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και της μαζικής ενημέρωσης δεν παρουσιάζει όλες τις διαστάσεις της αναπτυσσόμενης δυναμικής στα διάφορα κοινωνικά συστήματα, αλλά είναι αποσπασματική.
Με αυτό τον τρόπο διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις για την εργαλειοποίηση των πολιτών. Αυτό σημαίνει, ότι δεν αφήνονται περιθώρια για την λειτουργία τους ως ατομικών ή συλλογικών υποκειμένων, που στηρίζονται στον ορθολογισμό και στην ανάλυση της πολυδιάστατης πραγματικότητας, αλλά η δραστηριοποίηση τους έχει χαρακτηριστικά ενεργούμενων.
Ταυτοχρόνως δεν λαμβάνεται υπόψη το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο τρόπος, που αξιοποιείται πολιτικά η πανδημία, ώστε να αυξηθεί η επιρροή στους πολίτες τόσο από κυβερνήσεις όσο και από πολιτικούς σχηματισμούς, που είναι στην αντιπολίτευση ή κινούνται στα όρια του δημοκρατικού πολιτεύματος (π.χ. ακροδεξιά πολιτικά σχήματα στην Γερμανία, όπως το AfD, το οποίο οργανώνει πορείες διαμαρτυρίας για τους περιορισμούς «στις δημοκρατικές ελευθερίες ως προς την ατομική βούληση», που επιβάλλονται από την κυβέρνηση για την αντιμετώπιση της πανδημίας).
Βέβαια αυτό έχει και ανάλογο κόστος. Μειώνεται η εμπιστοσύνη και η κοινωνική νομιμοποίηση στο πολιτικό σύστημα ως μέσου έκφρασης και πραγμάτωσης του κοινωνικού συμφέροντος.
Προέκταση αυτής της πρακτικής είναι η αύξηση της επιρροής του συναισθήματος και του θυμικού στην στάση των πολιτών, με αποτέλεσμα να καθίσταται εύκολη η διαμόρφωση συγκρουσιακού κλίματος στις κοινωνίες.
Επίσης συρρικνώνεται ο διάλογος στην πολιτική δραστηριότητα των πολιτών, ενώ διευκολύνονται συμπεριφορές και στάσεις, που εμπεριέχουν βία και μη σεβασμό των συμπολιτών και των κανόνων της δημοκρατικής λειτουργίας.
Αυτές οι ανισορροπίες προκαλούν ψυχολογική κόπωση και αποστασιοποίηση από την οπτική της προώθησης του ατομικού συμφέροντος σε ισορροπία με το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον. Αυτό προωθεί τον ατομικισμό και επιταχύνει την διαμόρφωση συνθηκών κοινωνικής αποσύνθεσης.
Και ενώ αυτά οριοθετούν την σύγχρονη δυναμική της εξέλιξης και απαιτούν «αλλαγή πλεύσης» των κοινωνιών και τον σχεδιασμό της νέας πορείας από το πολιτικό σύστημα σε παγκόσμιο επίπεδο σε λειτουργικό χρόνο, η προσέγγιση και ανάλυση της πραγματικότητας δεν τα καταγράφει.
Ιδιαιτέρως στην Ελλάδα η πολιτική εξαντλείται στον σχολιασμό της πορείας και των σχέσεων των πολιτικών προσώπων, σε συνδυασμό με τις ικανότητες τους για να διαχειρισθούν κυβερνητική εξουσία, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη και να αξιολογείται, εάν έχει πολιτικό περιεχόμενο ο λόγος, που εκφέρουν, ή εξαντλείται και αυτός σε γενικόλογες και ιδεοληπτικού χαρακτήρα φαντασιώσεις, οι οποίες δεν αναιρούν τις συνθήκες κοινωνικής αποσύνθεσης και την επικίνδυνη προοπτική τους. Όμως αυτή η πρακτική πρέπει να αλλάξει χωρίς καθυστερήσεις.