Στη σύγχρονη οικονομική πραγματικότητα η εξωστρέφεια και η ικανοτήτα του να επικοινωνείς ιδέες, πολιτικές και προϊόντα, είναι ακρογωνιαίος λίθος. Και, το ταλέντο να σχεδιάζεις και να κατασκεύαζεις είναι αξία στο χρόνο. ‘Μακροπρόθεσμα θα είμαστε όλοι νεκροι? είναι η διάσημη φράση του Τζον Μείναρντ Κέινς, αλλά τελικά η αξία σε πολιτική και οικονομία έχει μονάχα μακροπρόθεσμο χαρακτήρα. Σοσιαλδημοκρατία, δεν είναι άλλο από επένδυση στο μέλλον, δεν είναι άλλο άπο συνεχείς μεταρρυθμίσεις, δεν είναι άλλο από παραγωγική χρήση του κεφαλαίου. Σε τούτο τον άξονα η Ευρωπαϊκή πολιτική, όσο και αν ακούγεται παράδοξο, δεν απέτυχε. Πολυάριθμα Ευρωπαϊκά προγράμματα στήριξαν την επιχειρηματικότητα και την έρευνα ενώ λαμπρή στιγμή της Ευρώπης ήταν τα Μεσογειακά προγράμματα τα οποία είχαν ως στόχο τη σύγκλιση των οικονομιών της, στη λογική της ανακύκλωσης των πλεονασμάτων. Αυτό, το οποίο, κατά κοινή ομολογία απέτυχε ως Ευρωπαϊκή πολιτική είναι η προσέγγιση στον τρόπο ζωής μεταξύ των χωρών του νότου και του βορρά. Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ δεν μπόρεσαν να γεφυρώσουν τις εθνικές πολιτικές με απώτερο στόχο την Ευρωπαϊκή πολιτική ολοκλήρωση. Το κοινό νόμισμα είναι απλώς το τεχνικό κομμάτι της Ευρωπαϊκής αποδόμησης. Το ερώτημα είναι εάν το Ευρώ θα οδηγούσε στην απόκλιση των οικονομιών σε κάθε πολιτικό συσχετισμό. Σε αυτή την περίπτωση, βέβαια, το κοινό νόμισμα θα ήταν και είναι καταδικασμένο να αποτύχει.
Η γύμνια και η αδυναμία των θεσμών φαίνεται σε κάθε οικονομική και πολιτική κρίση. Το συνταγματικό δικαστήριο της Γερμανίας είναι απόρροια του φασισμού, ο κρατικός παρεμβατισμός στην οικονομία είναι αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης του ’30, και ο ΟΗΕ είναι δημιούργημα, εντός εισαγωγικών, του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου. Κοντολογίς, οι συνεχείς μεταρρυθμίσεις είναι εκείνες που δίνουν πνοή στα ανθρώπινα δικαιώματα αντιμετωπίζοντας διαρκώς τις νέες προκλήσεις. Η νέα, Ευρωπαϊκή πρόκληση, λοιπόν, είναι ο ενεργός ρόλος των θεσμών απέναντι στην έλλειψη συνοχής της κοινής αγοράς. Είναι σαφές ότι ο νότος δε μπορεί να ανταγωνιστεί το βορρά μέσα σε αυτό το δημοσιονομικό πλαίσιο. Βεβαίως και είναι αποτυχιά της εθνικής μας πολιτικής αλλά είναι και συστημική αδυναμία του κοινού νομίσματος να ενσωματώσει τις μικρότερες οικονομίες.
Η Ελληνική οικονομία είναι έτοιμη δώσει, είναι έτοιμη να επιστρέψει σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, αλλά το βασικό πρόβλημα είναι και θα παραμείνει η υψηλή ανεργία. Και το ζήτημα το οποίο ανέδειξε η οικονομική κρίση είναι ο καταμερισμός της εργασίας. Δηλαδή, μια εθνική οικονομία θωρακίζεται με εργασία που απαιτεί δεξιότητες και αυτό σημαίνει ότι η οικονομία θα βρεθεί σε κατάσταση πλήρους απασχόλησης μόνο αν ένα σημαντικό ποσοστό από τους εργαζόμενους αλλάξει αντικείμενο εργασίας. Ενώ και ο υψηλός ρυθμός δημιουργίας νέων επιχειρήσεων είναι καταλυτικός για να αποκτήσουμε τις ισορροπίες που απαιτούνται ώστε να δανειζόμαστε με όρους που θα μας επιτρέπουν να χρηματοδοτούμε δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις. Η μηχανή αυτή που δεν κατανοούμε πως ακριβώς δουλεύει χρειάζεται αναδιανομή διότι είναι ο μόνος τρόπος για παραγωγή νέου πλούτου. Η Ευρώπη έχει να αντιμετωπίσει μια ατελή οικονομική ένωση και ο κίνδυνος στη νέα Ευρωπαϊκή πραγματικότητα είναι ότι η περιφέρεια μπορεί να μείνει για πάντα δέσμια του κέντρου. Στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης η αποδυνάμωση της εθνικής πολιτικής είναι δεδομένη, αλλά στη θέση της χρειάζονται Ευρωπαϊκά όργανα με αυξημένες αρμοδιότητες. Η επόμενη μέρα πρέπει να μας βρει με περισσότερη Ευρώπη και πιο ισχυρούς θεσμούς ως απάντηση στην απομόνωση, τον προστατευτισμό και εν τέλει το φαύλο κύκλο της εσωστρέφειας.